‘De christen-democraten die op een smeltende ijsschots zitten: dat beeld klopt niet’: Wouter Beke (CD&V)

Na negen jaar partijvoorzitterschap bij CD&V start de ministeriële carrière van Beke bergop. Eerst stapte hij na de verkiezingsnederlaag van zijn partij in de Vlaamse regering. Een knap staaltje zelfbediening, prevelden partijgenoten. Daarna bleek dat er op Welzijn, het christendemocratische departement bij uitstek, fors bespaard wordt.

Dat er ook op de budgetten voor preventie gekort wordt, was er begin deze week helemaal te veel aan. Onder meer de Zelfmoordlijn en het overkoepelend Centrum Suïcidepreventie moesten het voortaan met wat minder doen. Beke moest fors in het verweer, en kondigde uiteindelijk aan dat alle besparingen op preventie voor 2020 teruggedraaid worden.

“Dat het geen sinecure zou zijn, wist ik al toen ik door deze deur binnenkwam”, zegt Beke. “Ik heb het Vlaams regeerakkoord mee onderhandeld, dus ik had een goed zicht op de budgettaire uitdagingen. Dat is ook de reden waarom ik de voorbije weken onder de waterlijn heb gewerkt om voldoende middelen over te houden voor huidig en nieuw beleid. Dat is gelukt.”

Of het knaagt dat hij daarvoor geen erkenning krijgt? “Ja, de commotie heeft me pijn gedaan. Als ik ergens van overtuigd ben, dan is het dat investeren in Welzijn – en zeker in de mentale zorg van de Vlaming – superbelangrijk is.”

U draait de besparingen voor volgend jaar terug door facturen van 2019 naar 2020 te verschuiven. Dat klinkt niet echt als structureel preventiebeleid.

“Ik begrijp dat het voor sommigen raar overkomt: eerst een stap achteruit zetten om er dan drie vooruit te gaan. Maar afgelopen vrijdag – nog voordat deze heisa losbrak – wist ik dat ik 1,3 miljoen euro extra zou krijgen dankzij een overschot op de begroting. Toen al was het duidelijk dat ik een deel daarvan in de preventieve mentale gezondheidszorg zou investeren. De vraag was alleen hoe we het bedrag over de verschillende organisaties zouden verdelen. Ik had gehoopt om dat deze week bekend te maken, maar de kranten waren me voor. Er werd foute informatie verspreid.”

De Centra voor Algemeen Welzijnswerk (CAW’s) moeten nog steeds 5 miljoen inleveren.

“De CAW’s leveren ongelooflijk goed werk. In tegenstelling tot andere partijen vind ik niet dat ze afgeschaft moeten worden. Ze krijgen bijna 100 miljoen euro per jaar. En ja, daarop wordt nu een besparing van 3,8 procent gevraagd – geen 6 procent, zoals in andere sectoren – om ruimte voor nieuw beleid te maken. Zo gaan we buddy- en buurprojecten financieren om mensen in armoede van dichtbij op te volgen. Ik hoop dat mensen dat bredere plaatje zien.”

Het is moeilijk te ontkennen dat de budgetten op uw departement onvoldoende zijn. Het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) berekende dat er 1,6 miljard euro nodig is om de wachtlijsten af te bouwen. U heeft 270 miljoen.

“Dat de vraag het aanbod overstijgt, wisten we op voorhand. In tien jaar tijd is het aantal mensen dat zorgondersteuning krijgt gestegen van 25.000 naar 60.000. Geen enkel departement heeft in die periode zo’n verhoging van de budgetten gekregen.

“Ik vind 270 miljoen nog steeds ongelofelijk veel geld. Het Agentschap en ik zitten vaak samen om een toekomstplan uit te tekenen. Eerst willen we achterhalen welke zorgvragen die mensen precies hebben. Daarna bekijken we hoe we hen zoveel mogelijk kunnen helpen.”

‘Beke heeft Welzijn alleen maar gekregen omdat het departement stevig moet besparen’, klinkt het binnen N-VA.

“Et alors?”

Ook binnen CD&V vinden sommigen dat u te veel heeft opgegeven om een eigen ministerpost binnen te halen. Er wordt zelfs gezegd dat u de ministerpost voor Benjamin Dalle kreeg om uw eigen zitje makkelijker verteerbaar te maken.

“Dat weet ik, en dat raakt mij. Ik ga niet uit de biecht klappen over de verdeling van de ministerportefeuilles, maar ik kan wel zeggen dat ik geen doodsstrijd heb moeten voeren voor die derde minister. Met drie ministers weeg je nog altijd meer in de regering dan met twee.

“Als het was om zo snel mogelijk op een ministerstoel te zitten, dan had ik bij de vorming van de regering-Di Rupo ook al vicepremier kunnen worden. Net zoals bij de vorming van de regering-Michel. Op een gegeven moment heeft Charles Michel voorgesteld dat ik de leiding nam. Ik heb dat telkens geweigerd omdat ik een engagement had tegenover de partijleden van CD&V.”

In plaats van Eurocommissaris Marianne Thyssen hadden we premier Wouter Beke kunnen hebben?

“Dat is ooit tussen ons besproken, ja.

Daar koopt u weinig mee bij uw boze achterban.

“Ik denk dat een deel van de frustratie te maken heeft met het feit dat ik daarvoor eerst nog even federaal minister ben geworden, in opvolging van Kris Peeters. Dat is overgekomen als een soort jobhopping. Als ik de tijd kon terugdraaien, dan zou ik dat niet opnieuw doen. Zeker niet als ik zie hoe Nathalie Muylle die job nu met verve invult.”

Het heeft ook te maken met het feit dat er volgens hen nieuwe gezichten aan zet moeten komen in de Vlaamse regering. U bent geen nieuw gezicht.

“Ook dat was geen evidente keuze. Ik heb er tot op het laatste ogenblik mee geworsteld. Ik wist dat ik mensen met talent zoals Joke Schauvliege en Koen Van den Heuvel kansen zou ontnemen (zij konden door de keuze van Beke geen parlementsvoorzitter of minister worden, red.). Je kan dan wel zeggen dat je meer stemmen hebt gehaald dan hen, maar dat doet geen afbreuk aan hun talent.

“Tijdens die Vlaamse onderhandelingen was er na verloop van tijd ook een soort vertrouwen gegroeid tussen de hoofdonderhandelaars van elke partij. Toen hebben we afgesproken dat dit niet opnieuw een kibbelkabinet mocht worden, en dat we daarom beter zelf in de regering zouden gaan zitten.”

Dat is niet bij alle partijen gebeurd.

“Dat klopt, maar voor mij is een gegeven woord een gegeven woord.”

En dus niet voor Gwendolyn Rutten (Open Vld)?

“De dag nadat ik minister ben geworden heeft mevrouw Rutten mij gebeld om te zeggen dat ze dan toch niet mee in de regering zou stappen. Ik heb daar akte van genomen. Op dat ogenblik kon ik het niet meer terugdraaien.”

Zou u de stap niet hebben gezet als u wist dat Rutten zou afhaken?

“Wellicht wel, want tijdens de zomer voelde ik al dat er binnen de Groep van Twaalf (die CD&V hebben doorgelicht na haar verkiezingsnederlaag, SK) het gevoel leefde dat er nieuwe mensen aan zet moesten komen binnen de partij. Ik had op dat moment een mandaat als federaal onderhandelaar. Was ik dat gebleven, dan was ik de facto een boegbeeld van de partij gebleven. Dat leek me in die omstandigheden wat te wringen.”

Waarom zit Bart De Wever niet in de Vlaamse regering?

“Op het moment dat Gwendolyn Rutten en ik tot de regering zouden toetreden, is die vraag op tafel gekomen. De Wever heeft toen geantwoord dat het zijn ambitie was om met de drie Vlaamse regeringspartijen samen aan te treden in de federale onderhandelingen. ‘Als ik dat niet zelf doe, en er komt een andere N-VA-voorzitter, dan denk ik dat de kans op slagen minder groot zal zijn’, zei hij.”

‘Ik had de partij liever op 20 procent achtergelaten’, zei u bij de aankondiging van uw ontslag, een dag na de verkiezingen. Wat is er foutgelopen?

“Ik ben ervan overtuigd: was de regering niet gevallen over Marrakesh, over het migratiepact, dan hadden we er als partij totaal anders voor gestaan. Dan zouden we tussen de 18 en de 20 procent zijn geëindigd. Daar zou ik tevreden mee zijn geweest. Alleszins meer tevreden dan met de staat waarin ik de partij nu heb moeten achterlaten.”

U bent dus niet ontgoocheld?

“Alles wees erop dat we veel hoger dan 15 procent zouden uitkomen. Bij de provincieraadsverkiezingen in 2018 (die een belangrijke graadmeter zijn voor de nationale verkiezingen, SK) haalden we nog bijna 20 procent. Het kan niet dat je acht jaar bouwt aan een partij, zo’n resultaat neerzet, en zes maanden plotseling zo ineenstuikt. Dan moet je de verklaring ook zoeken in de politieke context.

“De N-VA heeft de regering laten vallen over het Migratiepact, in de hoop om de kiezers die ze bij de provincieraadsverkiezingen had verloren terug te winnen. Maar dat is gigantisch mislukt. Ze heeft niet alleen zelf een prijs betaald, maar ook veel collateral damage veroorzaakt bij de andere regeringspartijen. Zo heeft ze de doorstart van de Zweedse coalitie onmogelijk gemaakt. Na de provincieraadsverkiezingen dacht ik dat we de Zweedse coalitie gewoon konden versterken met cdH.”

Waarom was die collateral damage zo groot bij CD&V?

“Wij hebben vier jaar lang aan de mensen inspanningen gevraagd met het vooruitzicht dat dit zou lonen. Als je dan plots in een cultuur van angst over klimaat en migratie terechtkomt, waarin er via sociale media heel wat fake news wordt verspreid, dan is dat een dodelijke cocktail. We zijn een stukje van de regie verloren en we zijn meegezogen in de omstandigheden.”

Heeft uw strategie van het ‘moedige midden’ gefaald?

“Na de verkiezingen van 26 mei heeft dat lang door mijn hoofd gespookt. Ik was kapot van onze uitslag. Ik vroeg me af of er voor ons politieke gedachtegoed nog wel plaats was in Vlaanderen. Maar ik vond het antwoord in het postelectoraal onderzoek van professor Walgrave. Dat legt een enorme paradox bloot: aan de ene kant hebben mensen nog nooit zo extreem gestemd, maar als je naar hun gedachtegoed peilt, dan positioneert 46 procent zich in het midden. Dat is een pak meer dan in 2014. Na maandenlang zoeken tussen paars-groen en paars-geel zoeken twee nieuwe voorzitters de oplossing ook opnieuw in het centrum.

“Goed, ik denk dat ik meer talent heb om onderhandelingen te voeren dan om verkiezingen te winnen.” (lacht)

Waarom is CD&V er niet in geslaagd om die kiezers te overtuigen, denkt u?

“Ik had gehoopt dat de Groep van Twaalf dat onderzocht zou hebben.”

U was niet tevreden met hun rapport?

“Ik wil geen schoonmoeder spelen, maar sommige analyses vond ik wel wat ontgoochelend. De kritiek dat er op het partijhoofdkwartier enkel gewerkt werd tussen 10 en 16 uur was bijvoorbeeld echt onterecht. De verkiezingen van 2018 en 2019 zijn één lange campagne geweest waarin onze partijmedewerkers zich van vroeg tot laat hebben uitgesloofd.

“Onze campagnedirecteur vertelde me dat ze de campagne hebben geanalyseerd zonder hem uit te nodigen. Dat lijkt me een beetje bizar. Maar goed, het is wat het is. De volgende voorzitter zal ermee aan de slag gaan, zeker?”

Hebben sommige apostelen zich te veel proberen te profileren, bijvoorbeeld om hun eigen voorzittersambities in de verf te zetten?

“Dat weet ik niet. Maar achteraf zijn er wel verschillende apostelen naar mij gekomen om te zeggen dat ze niet helemaal akkoord waren met de manier waarop een en ander verlopen is.”

Vooral de communicatie van CD&V moet beter, stelden ze vast.

“U zal me niet horen zeggen dat ik de beste communicator van de Wetstraat ben. Ook de kritiek dat we onvoldoende hebben ingespeeld op de invloed van sociale media is terecht. De vraag is: hoe ga je daar als fatsoenlijke partij mee om? Sociale media, dat is actie en reactie. Hoe radicaler je positie, hoe meer reactie. Een genuanceerde boodschap heeft niet dezelfde resonantie, en verdwijnt in de algoritmes van Facebook en Google.”

Onder uw voorzitterschap heeft CD&V wel alleen maar kiezers verloren.

“Toch niet. In 2014 hebben we 75.000 kiezers gewonnen. In 2018 hebben we in ruim 50 gemeenten meer kiezers gehaald dan in 2012. Het beeld van de christendemocraten die op een smeltende ijsschots zitten, klopt niet. Die analyse hoor ik al van toen ik 25 jaar geleden aan de KU Leuven zat.

“De waarheid is dat er in de politiek geen wetmatigheden meer zijn. Meer dan ooit beslissen kiezers autonoom, en niet meer op basis van socio-demografische factoren zoals hun leeftijd of het feit of ze naar de kerk gaan. Vroeger zeiden ze: het platteland stemt rechts, de stad links. Ik heb niet het gevoel dat Antwerpen in 2018 links gestemd heeft.”

CD&V is alleszins niet meer de grote volkspartij van weleer.

“Ideologisch zijn we dat nog wel, maar electoraal... (denkt na) Onze nieuwe voorzitter heeft de ambitie om opnieuw 24 procent te halen tegen 2024, dus dat komt goed. (lacht) Of dat realistisch is? Natuurlijk.

“In Vlaanderen is er nog altijd ruimte voor een volkspartij, dat toont het onderzoek van professor Walgrave aan. Als we bij de provincieraadverkiezingen in Limburg één op de drie zetels binnenhalen, dan mogen we die ambitie hebben.”

Is uw opvolger Joachim Coens de juiste man om CD&V op het juiste pad te brengen?

“Ja, al kan een voorzitter zoiets nooit alleen. Coens kan rekenen op Sammy Mahdi, die ontzettend complementair is. Hij kan rekenen op mij, als hij dat zou vragen. En hij kan rekenen op onze mandatarissen en burgemeesters. Iedereen vindt dat er weer wat meer fierheid in de partij mag komen.

“De voorzittersverkiezingen waren een risico. Er zijn veel denigrerende artikels over geschreven, bijvoorbeeld over ‘de zeven dwergen’. Maar uiteindelijk is dat fantastisch verlopen. Ik voel in de partij dat mensen daar blij mee zijn.”

Onderzoek van de UGent toont aan dat Coens is verkozen door de 65-plussers in de partij. Is hij dan wel de juiste persoon om de vernieuwing van de partij uit te dragen?

“Je mag het gewicht van zo’n ambitie niet op de schouders van één persoon leggen. Ik heb mezelf als voorzitter ook nooit opgedrongen als hét gezicht van de partij. Dat hangt ervan af wie de voorzitter is en hoe hij strategisch te werk wil gaan.”

Op wie heeft u gestemd: Sammy Mahdi of Joachim Coens?

“De stemming is geheim.”

Op internet circuleren fotocollages van u en Kris Peeters. Giet jullie samen en jullie lijken sprekend op Joachim Coens.

“Als Joachim Coens de talenten van beiden combineert, dan wordt hij een heel grote leider. Als hij de gebreken van beiden combineert, dan … (lacht).”

U was naast de voorzitter ook de huisideoloog van CD&V. Staat er iemand klaar om die rol over te nemen?

“Ook daarvoor staan er nieuwe mensen klaar. Maar dat is geen formele titel, hoor. Ik doe dat om expressie te geven aan een politieke bewogenheid. In die zin voel ik me hier vandaag wel goed op mijn plaats als minister van Welzijn. Het ideologische verhaal dat ik al jaren neerschrijf, is op geen enkel domein zo goed op toe te passen als op welzijn.”

We moeten het nog over de formatie hebben. Zou CD&V iets te winnen hebben bij een deelname aan een paars-groene regering?

“CD&V moet alleen in een regering stappen als ze daar iets te winnen heeft. Voor de rest zal ik daar niets over zeggen.”