De cartoonist die de seriemoordenaar achternaging
Het is niet zo vergezocht om de affaire-Zodiac, een serial killer van eind jaren zestig in San Francisco, te vergelijken met die van Jack the Ripper, die op het einde van de negentiende eeuw Londen op stelten zette. Beide geweldenaars waren gedurende een relatief korte periode actief, zorgden voor veel maatschappelijke paranoia tot de moorden plots ophielden. Beide moordenaars inspireerden ook tal van filmregisseurs. Nu dus ook David Fincher die van Zodiac een boeiende thriller maakte.
door Jan Temmerman
Tijdens een speciale vertoning van Dirty Harry van regisseur Don Siegel uit 1971, met Clint Eastwood in de titelrol als de San Franciscoflik Harry Callahan, die met zijn Magnum achter een seriemoordenaar met de bijnaam Scorpio aanzit, liep er een man de bioscoop uit. Dat was David Toschi, een echte homicide detective van het politiekorps van San Francisco, op wie Steve McQueen zich destijds nog gebaseerd heeft voor zijn hoofdrol in Bullitt van Peter Yates uit 1968. Ten tijde van Dirty Harry was David Toschi nog volop bezig met zijn zoektocht naar de Zodiacmoordenaar, die duidelijk als inspiratiebron had gefungeerd voor het Scorpiopersonage. In de film haalt de eigengereide Dirty Harry uiteindelijk zijn slag thuis. Scorpio delft het onderspit. In werkelijkheid kreeg David Toschi de Zodiackiller nooit te pakken.
In Zodiac, de nieuwe en uitstekende misdaadthriller van David Fincher, wordt politiedetective David Toschi opnieuw opgevoerd, vertolkt door Mark Ruffalo. Samen met zijn partner William Armstrong (Anthony Edwards) zou hij jarenlang, maar vruchteloos op de seriemoordenaar jagen.Hoewel de titel anders laat vermoeden, spitst het verhaal zich niet zozeer toe op dat gestoorde personage. De moordenaar komt nooit helemaal of slechts onherkenbaar in beeld en wordt door vier verschillende acteurs vertolkt. Het zijn dan ook eerder de speurders die hier centraal komen te staan. Zodiac is uiteindelijk een film over hun obsessie met de serial killer en wat dat met hun levens doet.
Dat is het duidelijkst in het leven van Robert Graysmith (vertolkt door Jake Gyllenhaal). Aan het begin van de film is hij net aan de slag als politiek cartoonist bij de San Francisco Chronicle. Dat is ook net de periode waarin de Zodiackiller slachtoffers begint te maken en de Chronicle is een van de kranten die van die mysterieuze moordenaar allerlei gecodeerde boodschappen ontvangt. Het is misdaadverslaggever Paul Avery (rol van Robert Downey Jr.) die de zaak opvolgt, maar vanop de zijlijn kijkt cartoonist Graysmith gefascineerd toe. Als hij er dan ook nog in slaagt de sleutel te vinden voor een van de raadselachtige mededelingen van Zodiac - een verwijzing naar de film The Most Dangerous Game over een jager die het op mensen heeft gemunt - is zijn belangstelling definitief gewekt.
En het zou nooit meer ophouden. Een van de redenen daarvoor is volgens Graysmith precies dat Zodiac in zijn correspondentie met pers en politie gebruikmaakt van raadsels, symbolen en codes. Als politiek cartoonist zag Graysmith zichzelf als iemand "die beelden en symbolen gebruikt om iets te veranderen in het echte leven". "Maar die man gebruikt beelden en symbolen om angst te zaaien", stelt hij.
Als het onderzoek naar Zodiac na een jarenlange speurtocht - Toschi en Armstrong hebben dan al afgehaakt - muurvast blijkt te zitten, is het tekenaar Graysmith die zichzelf als het ware tot privédetective promoveert en zijn eigen onderzoek begint. Het verslag daarvan zou hij naderhand neerschrijven in twee bestsellers, Zodiac en Zodiac Unmasked. Het is op die boeken dat scenarist James Vanderbilt zich baseerde.
Maar een perfectionist als David Fincher vond het wel nodig om, samen met Vanderbilt en producer Brad Fischer, gedurende anderhalf jaar een groot deel van de research opnieuw te doen. Het lijkt wel alsof iedereen die zich met de affaire-Zodiac inlaat daar op een of andere manier verslaafd aan geraakt.
In de versie van Robert Graysmith, van wie een ander boek, The Murder of Bob Crane, in 2002 door regisseur Paul Schrader verfilmd werd tot Auto Focus, wordt de Zodiackiller uiteindelijk ontmaskerd als Arthur Leigh Allen. Dat was destijds een van de vele verdachten, maar de politie kon onvoldoende bewijsmateriaal tegen hem aanbrengen. De man is inmiddels overleden.
Regisseur David Fincher volgt deels de hypothese van Graysmith, maar zaait toch twijfel. Dat was een van de redenen waarom Hollywoodstudio's niet stonden te springen om het project te financieren. Daar had de regisseur ook wel begrip voor: "Het is een film zonder autoachtervolgingen, waarin veel gepraat wordt. Het gaat over een cartoonist en over een moordenaar, die nooit gevat wordt. Tja, het verbaast me niet dat de studio nerveus was."
Regisseur David Fincher: 'Een thriller zonder autoachtervolgingen. Niet te verwonderen dat de studio nerveus was'n De Hollywoodbonzen stonden niet meteen te springen voor David Finchers project. 'Het is een film zonder achtervolgingen, waarin veel gepraat wordt.'
