"De Bosnische moslims hadden nooit een betere vriend dan mij"

De onberispelijk geklede zestiger met zorgvuldig geföhnde haardos brengt zijn leesbril naar het puntje van zijn neus, en fronst licht teleurgesteld de wenkbrauwen. Dit is een directeur die te horen krijgt dat er nog wat bezwaren zijn tegen het overhevelen van de productie van badeendjes naar China, althans: dat zou je denken als de locatie niet de beklaagdenbank van het Joegoslaviëtribunaal in Den Haag was.

undefined

Deze man, Radovan Karadzic, ex-psychiater en politiek leider van de Serviërs in Bosnië, reageert met die licht afwijzende blik op een passage in het slotpleidooi van aanklager Alan Tieger. De aanklager vindt de bewijzen dat Karadzic zich in de Bosnische oorlog schuldig maakte aan genocide 'overweldigend'. "Bij genocide gaat het om vooraf beraamde handelingen die tot doel hebben de fysieke existentie van een groep als geheel te ondermijnen. De juiste naam voor de misdaden van dokter Karadzic tegen de Bosnische moslims en Kroaten in de jaren 1992 tot 1995, is genocide."

undefined

In zijn eigen slotpleidooi schetst Karadzic een ander beeld van de jaren 1992-1995: hij was toen eerder een mannelijke moeder Teresa dan een genocidepleger. Eerst deed hij alles om te voorkomen dat Bosnië afgleed naar een burgeroorlog, daarna alles om die oorlog zo keurig mogelijk te voeren en snel weer te beëindigen. Karadzic was een bruggenbouwer en een vredesduif - volgens Karadzic. "De Bosnische moslims hadden nooit een betere vriend dan hem", geeft hij een citaat over zichzelf ten beste.

undefined

Liegen

De aanklager heeft een ander citaat geselecteerd, van de Britse generaal Michael Rose, van 1994 tot 1995 bevelhebber van de VN in Bosnië: "Karadzic kan door zijn tanden heen liegen met het alleronschuldigste gezicht". Dit is een man die in één mensenleven dichter, psychiater, politicus en oorlogsleider was, en die zichzelf als voortvluchtig oorlogsmisdadiger opnieuw uitvond als alternatief geneesheer met baard, energieknot en een bedrijfje in 'menselijke quantumenergie'. Zonder een talent je medemensen op te lichten, lukt je dat niet.

undefined

In de beklaagdenbank van het Tribunaal vond Karadzic zich de afgelopen jaren opnieuw uit als advocaat van verdachte IT-95-5, R. Karadzic. Generaal Ratko Mladic moet vaak letterlijk naar de rechtszaal worden gesleept, Karadzic begeeft zich met zichtbaar plezier in de schijnwerpers van de internationale justitie. Zijn slotpleidooi begint met erkentelijke knikjes naar rechter O-gon Kwon, die een soort goede bekende is geworden.

undefined

Ruim zes jaar is het geleden dat Karadzic - al in 1995 door het Tribunaal aangeklaagd wegens genocide, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid - na twaalf ondergrondse jaren in Belgrado werd gearresteerd, vermomd als 'energyhealer' Dragan Dabic. Bijna vijf jaar geleden begon zijn proces. De aanklagers riepen 195 getuigen op. Karadzic zelf ontbood 238 getuigen. Samen zijn dat 433 mensen. Toch was er tussen de twee slotpleidooien die maandagochtend begonnen en gisteravond eindigden, geen enkele overlap.

undefined

De aanklagers achten het bewezen dat de Bosnische Serviërs onder leiding van Karadzic met een enorme militaire overmacht flinke stukken van Bosnië ontdeden van de moslimbevolking. Deze 'joint criminal enterprise' was zorgvuldig gecoördineerd met Slobodan Milosevic in Belgrado. "Jij krijgt alles, wij zijn de sterkste", had deze Karadzic verzekerd in een telefoongesprek waarvan een transcriptie is.

undefined

Karadzic zelf acht in de vijf jaar van zijn proces overtuigend bewezen dat de Bosnische Serviërs in 1992 weinig anders konden dan zichzelf verdedigen tegen vijandige krachten die Joegoslavië kapotmaakten. De Bosnische onafhankelijkheidsverklaring lieten hen geen andere keus dan de wapens. "Bosnië kan niet heel Joegoslavië kapotneuken en ondertussen zelf maagd blijven" , formuleerde Karadzic dat in 1992 op zijn eigen poëtische wijze.

undefined

'Anarchie'

In zijn slotpleidooi legt de genocideverdachte graag nogmaals uit dat de Bosnische Serviërs de rol van agressor kregen toebedeeld in een burgeroorlog waarin ze slechts één van de drie partijen waren. Op de grond heerste 'een situatie van anarchie'. Daar gebeurden nare dingen, er waren 'recalcitrante ondergeschikten'. Maar hij, Karadzic, was altijd te goeder trouw. "Ik ben alleen geïnteresseerd in de waarheid", zegt hij aan het eind van zijn pleidooi tegen rechter O-gon Kwon, die hem beleefd bedankt.

undefined

Aanklager Tieger vindt overtuigend bewezen dat Karadzic vanaf het prille begin absoluut geen goede bedoelingen had. Dat de Bosnisch-Servische leider werd verrast door de etnische zuiveringen, acht de aanklager weerlegd door politiechefs en andere ondergeschikten die verklaarden op directe orders van Karadzic te hebben gehandeld. Dat de Bosnisch-Servische legerleider Mladic in zijn eentje 'avonturierde', vindt de aanklager ongeloofwaardig. In zijn dagboeken maakt de generaal melding van meer dan dertig ontmoetingen met Karadzic in 1992. Karadzic was niet bij de inname van Srebrenica in juli 1995, echter: met zijn order de enclave in te nemen "selecteerde hij de bevolking voor uitroeiing".

undefined

Dat Karadzic zich bewust was van zijn gezag, blijkt volgens de aanklager ook uit het feit dat hij in 1998 (hij was toen al twee jaar ondergronds) in het geheim opdracht gaf materiaal uit de archieven van Bosnisch-Servisch gemeenten te vernietigen. In de woorden van een lokale gezant: "Het beste zou zijn als de archieven niet zouden bestaan."

undefined

En dan zijn er nog uitspraken die hij on the record deed. "Sarajevo zal een zwarte ketel worden waarin de moslims zullen sterven", stelde Karadzic aan de vooravond van het beleg van de Bosnische hoofdstad.

undefined

'Goede vrienden'

Dat staat haaks op een verklaring die Karadzic in september 2012 op eigen verzoek in de rechtszaal voorlas. Daarin vertelde hij over zijn warme banden met moslimcollega's in de psychiatrische kliniek van Sarajevo, en over zijn moslimvrienden bij de tijdschriften die zijn poëzie publiceerden. Zelfs zijn kapper in Sarajevo was moslim. In april 1992, net voor de oorlog, was hij nog door hem geknipt. Hoe kon hij dan uit zijn geweest op de vernietiging van al die mensen?

undefined

Je hoeft niet per se alle individuele leden van een groep te willen uitroeien om je aan genocide schuldig te maken, betoogt de aanklager. Neem de gebeurtenissen in Prijedor, die in het voorjaar van 1992 een blauwdruk waren voor wat zou volgen. Prijedor was een multi-etnische stad, Bosnië in microvorm. Een jaar later waren meer dan 40.000 moslims uit de stad verdwenen. Tot nog toe zijn er rond Prijedor 96 massagraven gevonden met daarin de overschotten van ruim 2.000 moslims. En op een steenworp lag het concentratiekamp Omarska, waar in de zomer van 1992 het soort oorlogsmisdaden werden gepleegd die in Europa voor het laatst hadden plaatsgevonden in 1945. Dat Karadzic zijn kapper niet naar Omarska stuurde, acht de aanklager irrelevant.

undefined

Als hij aan het eind zijn pleidooi levenslang eist, knikt de verdachte en maakt een aantekening, alsof het een agendapunt betreft waarop hij een volgende keer terug zal komen. De uitspraak van de rechter wordt halverwege 2015 verwacht.

undefined