Een onderzoek van De Morgen
De borst is het best (maar dat maakt de fles niet slecht)
Borstvoeding is het beste, daarop hamert zowat elke expert. Maar tegelijkertijd moet die ook toegeven dat de voordelen op de lange termijn eerder bescheiden zijn. ‘Het verschil met kunstmelk wordt beetje bij beetje kleiner.’
‘Borstvoeding’ en ‘voordelen’. Wie in Google deze zoektermen ingeeft, wordt in een mum van tijd overstelpt met lijstjes die moedermelk het allure van een wonderdrank toedichten.
Moedermelk zou je kind onder meer wapenen tegen hersenvliesontstekingen en allerlei kankers, maar het zou het ook allergieën, gedragsproblemen en wiegendood kunnen besparen en allicht een hoger IQ en beter zicht schenken. Daar houdt het niet op. Vrouwen die moedermelk geven, zijn daar volgens menige site ook zelf bij gebaat. Het cijfer op hun weegschaal zou sneller omlaag gaan, een depressie zou minder snel lonken en op de koop toe hebben ze er een tamelijk goed en gratis anticonceptiemiddel bij.
Zulke lijstjes met geclaimde voordelen vind je natuurlijk niet in de verloskamer van het ziekenhuis. Vroedvrouwen en verpleegkundigen drammen ze ook niet zomaar door. Maar de kans is wel groot dat ze op zijn minst kort meegeven dat de borst toch echt wel het best is, en vragen om het kindje toch één keer aan te leggen.
Lees ook de opinie van Sara Vandekerckhove
Mirakelmiddel
Het zijn dit soort zaken die bijdragen aan het idee dat moedermelk een soort mirakelmiddel is. Ook op overheidssites wordt telkens de voorkeur hiervoor benoemd, maar dan wel met meer nuance.
Kind en Gezin schrijft bijvoorbeeld dat moedermelk de kans op overgewicht op latere leeftijd “zou doen verminderen” en dat “verder onderzoek aangewezen is” en dat moedermelk “lijkt te beschermen” tegen eczeem en astma. Eenzelfde teneur in Nederland, waar het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in 2015 een uitgebreide literatuurstudie deed. In het afsluitende rapport blijkt er alleen “overtuigend bewijs” voor het feit dat borstgevoede kinderen minder kans hebben op infectieziekten. Maar als het over overgewicht gaat, staat er “waarschijnlijk” bij, net als bij de verminderde kans van de moeders op diabetes, reuma en hoge bloeddruk.
Wetenschappelijke studies in gerenommeerde vakbladen als The Lancet (zie kader) hanteren vaak dezelfde voorzichtigheid.
Wat weten we nu precies over borstvoeding?
Groot effect
- Beschermt tegen diarree en luchtweginfecties
- Lager risico op een zeldzame darmaandoening die bijna uitsluitend voorkomt bij te vroeg geboren baby’s
- Borstvoeding beschermt tegen malocclusie, waarbij de tanden niet goed op elkaar aansluiten. Maar baby’s die langer borstvoeding krijgen dan 12 maanden, hebben dan weer twee tot drie keer zoveel kans op tandbederf
Beperkt effect
- Borstvoeding wordt in verband gebracht met een lager risico op wiegendood
- Sommige studies tonen 26 procent minder risico op overgewicht en obesitas bij het kind, andere studies tonen geen effect
- Het risico op borstkanker bij de moeder neemt af met 6 procent voor elke 12 maanden dat ze borstvoeding geeft
- Observaties bij vrouwen die wel en geen borstvoeding gaven aan hun kinderen, tonen “een consistent effect” van drie IQ-punten
Geen effect
- Over de link tussen de borst geven en het risico op astma of een piepende ademhaling zijn wetenschappers “onbeslist”. Ook op het vlak van voedselallergieën en eczeem krijgen ze moeilijk iets hard gemaakt
- Hoge bloeddruk en hoge cholesterol: meer dan honderd studies tonen voor geen van beide aandoeningen een duidelijk link met borstvoeding
- Dat borstvoeding een invloed zou hebben op het post-partumgewicht van de vrouw, is onzeker. Van de 45 studies hierover waren er maar vijf “van methodologisch hoge kwaliteit”. Vier daarvan meldden wel “gunstige effecten”
Bron: The Lancet, ‘Breastfeeding in the 21st century: epidemiology, mechanisms, and lifelong effect’, 2016
“Het staat buiten kijf dat moedermelk het beste is dat je een baby kan geven”, zegt professor Yvan Vandenplas, diensthoofd KidZ Health Castle (pediatrie) van het UZ Brussel. “Maar dat wil niet zeggen dat de kunstvoeding daarom echt slecht is. Er is zeker een verschil tussen beide, maar dat wordt met de jaren beetje bij beetje kleiner.”
Er zijn volgens hem wel degelijk veel voordelen aan moedermelk verbonden. “Maar ze moeten ook in perspectief worden gezien. Ja, het beschermt tegen infecties, onderscheidt zich op nutritioneel vlak en heeft een positieve invloed op het immuunsysteem.”
De man wijst erop dat de effecten van borstvoeding niet makkelijk te onderzoeken zijn. “De gouden standaard zijn randomized controlled trials of rct’s, wetenschappelijke experimenten waarbij proefpersonen willekeurig in groepen worden ingedeeld. Een groep kinderen zou volgens dat principe de borst krijgen en de andere de fles, zodat je een verschil kan zien.”
Zulke experimenten zijn in theorie het meest kwalitatief, maar in de praktijk niet altijd haalbaar. “Vooral ethisch zijn er problemen. Je kan een vrouw niet dwingen om haar kind wel of niet de borst te geven. Dat moet een vrije keuze blijven.”
Tijd en energie
Er bestaan rct’s naar borstvoeding, maar die zijn eerder zeldzaam. Het merendeel van de studies waar we over beschikken zijn ‘observationele studies’. Dat betekent dat er bij grote populaties wordt gekeken naar mogelijke verbanden tussen borstvoeding en bepaalde gezondheidseffecten.
“Het probleem daarbij is dat mensen die borstvoeding geven op vele vlakken verschillen met mensen die geen borstvoeding geven”, zegt filosoof en bioloog Ruben Mersch. “Qua opleidingsniveau, sociaal-economische omstandigheden, woonomgeving...” Dan blijft de vraag: is het kind slimmer en gezonder door de borstmelk, of omdat het uit een beter milieu komt?
“De medische achtergrond van de ouders, het al dan niet hebben van een oudere broer of zus die al dan niet in een crèche verblijft of naar school gaat, opgroeien in een huis waarin al dan niet gerookt wordt... Dat heeft allemaal een invloed.” Die verschillen kan je tot op een bepaald niveau wegwerken tijdens een onderzoek, door onderzoekspersonen goed te selecteren, zegt Vandenplas. “Maar je kan daar ook niet te ver in gaan, anders staat je onderzoeksgroep te ver af van de dagelijkse realiteit.”
Waar de wetenschappers evenmin rekening mee houden, is de tijd en energie die borstvoeding moeders kost. “Als mensen zeggen dat borstvoeding gratis is, heb ik zin om ze te slaan”, schreef de Amerikaanse journaliste Hanna Rosin daarover in The Atlantic in 2013. “Het is alleen gratis als de tijd van vrouwen niets waard is.” Willen we de voordelen van borstvoeding becijferen, dan moeten we volgens haar ook de inspanningen van vrouwen in rekening nemen.
Ideologisch laagje
“Het is een moeilijk te meten iets”, vult Mersch aan. “Waar overigens een ideologisch laagje over ligt. Als je in sommige kringen durft te verkondigen dat er geen keiharde bewijzen zijn voor de voordelen van borstvoeding, dan is dat net geen heiligschennis.”
Vandenplas wijst erop dat ook kunstmelk door de jaren heen erg veranderd is en dat hier ook veel onderzoek naar gebeurt. De huidige generatie poedermelk lijkt in niets op wat in de jaren 50 werd gegeven. Daar zaten toen bijvoorbeeld veel te veel proteïnen in, die inderdaad het risico op overgewicht verhoogden. Wat nu gemaakt wordt, is van veel betere kwaliteit.
“Ouders die geen borstvoeding willen geven en kiezen voor een fles, moeten zich niet schuldig voelen”, besluit de pediater. “Ja, de borst is het beste, ongetwijfeld. Borstvoeding zal altijd de beste keuze zijn. Alle onderzoek gaat die richting uit. Maar dat maakt het alternatief niet problematisch of onveilig. Voor mij is het essentieel dat vrouwen goed geïnformeerd blijven over het verschil. Als dat gebeurd is, dan blijft voor mij de beste keuze de keuze waar een moeder zich het gelukkigst bij voelt.”
