De boel bijeenhouden is niet alleen in de VS een uitdaging

Morgenochtend weten we dan eindelijk wie de winnaar van de Amerikaanse verkiezingen is. Zelfs daar moeten we nog een slagje om de arm houden, met de hertelling in Florida ten tijde van Bush vs Gore in 2000 in het achterhoofd en met een presidentskandidaat die heeft laten doorschemeren dat hij de uitslag misschien wel gaat betwisten (want het is de mannelijke kandidaat, uiteraard).

De kiesstrijd van 2016 gaat de annalen in als een van de smerigste en vijandigste uit de recente Amerikaanse politieke geschiedenis. In principe wordt de strijdbijl nu weer begraven, en gaat alles weer zijn gewone gangetje, wie er ook naar het Witte Huis mag.

Dat is een wel erg optimistische, zelfs naïeve kijk op de zaken. Als deze affreuze campagne tussen twee kandidaten die elk op hun manier een diepe afkeer oproepen bij de tegenpartij, iets geleerd heeft, dan wel dat de Verenigde Staten niet langer verenigd zijn, maar ten diepste verdeeld. Die verdeeldheid is niet nieuw en ze bepaalt in zekere mate de identiteit van de VS, maar zelden was de kloof zo diep als vandaag.

De tegenstellingen over verschillende breuklijnen verlammen het land. In de Europese Unie moeten we niet veel zeggen over verlamd beleid, maar hier is het tenminste nog een externe crisis (banken, Rusland, vluchtelingen...) die de de cohesie onder druk zet. In de VS heeft de verdeeldheid zich in de ziel van het land ingevreten.

I would like to salute

The ashes of American flags

And all the fallen leaves

Filling up shopping bags

^{(Wilco, Ashes of American Flags)}

In Amerika hangt vandaag de geur van verbrande vlaggen. De vraag is welk land – welke natie – uit de as van die Amerikaanse vlaggen zal oprijzen. Wie het ook wordt, de eerste taak van de nieuw verkozen president wordt het weer verenigen van het land. Missie: het herstel van een gedeelde identiteit die verder reikt dan gevulde shoppingtassen, om de prachtige, mistroostige metaforiek van de Amerikaanse rockband Wilco maar even door te trekken.

Cruciaal wordt daarbij de vraag of die nieuwe president het land wel zal willen of kunnen verenigen. Wordt het Hillary Clinton, vooraf de verdraaid nipte favoriet, dan zal het een kwestie van kunnen zijn. De eerste vraag wordt dan of haar tegenstrever zich zal neerleggen bij zijn nederlaag. Doet hij dat niet, dan kan het echt gevaarlijk worden.

Maar zelfs als Donald Trump het hoofd zou buigen voor de democratie, valt nog te bezien of het grote, fervente deel van zijn aanhang Clinton aanvaardt als staatshoofd. Zullen burgers het gezag aanvaarden van een leider van wie ze oprecht menen dat ze in de cel thuishoort en met alle mogelijke middelen van de macht moet gehouden worden? Met president Hillary Rodham Clinton en haar geschiedenis van gemiste kansen op de waarheid te spreken en een vijandig Congres als tegenspeler, is de kans reëel dat we nog maar aan het begin staan van een periode van treurige antipolitiek.

En wat als Donald Trump zegeviert? Dan zal de druk groot worden om meteen minstens een deel van zijn betwiste beloftes uit te voeren. Kunnen land en wereld standhouden op die roetsjbaan van riskante economische, fiscale, internationale plannen? En zal de tegenpartij hem dan accepteren als commander-in-chief? Zal Trump als president plots de taal spreken die hij als kandidaat onmachtig is gebleven: die van de verzoening?

Als Trump wint, mogen we 'ai' roepen, maar als hij verliest, komen we er niet met een 'oef' vanaf. Uittredend president Barack Obama stelde zich acht jaar geleden al tot doel de 'red states' en de 'blue states' weer te verenigen in 'United States'. Het land bleef niettemin verdeelder achter dan het voordien was. Je kan het Obama niet kwalijk nemen, maar met een gekleurde president bleken ras en afkomst weer een veel meer polarisende maatschappelijke factor te zijn. Of liever: werd die etnische polarisering plots weer veel zichtbaarder en problematischer.

Maar de uitdieping van de breuklijnen verloopt subtieler dan volgens rassenscheiding alleen. Hetzelfde vooruitstrevende energie- en klimaatbeleid dat van Barack Obama een vedette heeft gemaakt in de progressieve metropolen in de VS, heeft de economische neergang versneld in mijnstaten, weg van de kust. In die staten had Trump de kiezers maar voor het oprapen.

De ene zijn dood is de andere zijn brood, is het motto van de globalisering. De Amerikaanse samenleving is er bij uitstek een van winnaars en verliezers. Ook dichter bij huis zetten lage groei, een verouderende bevolking, diversiteit en technologische omwentelingen de samenleving onder druk. Schadenfreude over die malle Amerikanen is dus misplaatst. De boel bijeenhouden is niet alleen in de VS een uitdaging.