'Dé Arabische vrouw bestaat niet'

Een bar in Tanger. De stamgasten houden de adem in. Alle ogen zijn gericht op Yasmine Hamdan, die met sensuele heupbewegingen een nummer inzet op de bezwerende tonen van een elektrische gitaar. Door die scène uit Only Lovers Left Alive van Jim Jarmush maakte het Westen kennis met de Libanese zangeres.

Op dat moment is ze in de Arabische wereld al een begrip door het succes van Soapkills, de band die met zijn melodische elektromuziek Beiroet op de kaart zette in de muziekscene. Tegenwoordig treedt ze solo op en is ze met haar tweede album bezig aan een gestage opmars in Europa en de Verenigde Staten.

Mooie vrouwen

Op haar nieuwe album Al Jamilat bezingt Yasmine Hamdan de Arabische lente, Libanese vrouwen en de liefde. Was haar vorige plaat nog een mix van eigen werk en traditionele muziek, dan schreef ze deze volledig zelf.

Over de Arabische lente is alvast niets anders dan verbittering te horen. In het openingsnummer, 'Douss', klinkt het zo: "De oorlog overkwam ons / Jij en ik wilden geen vijandigheid / We zijn verwikkeld in een bittere strijd / die jij en ik niet wilden."

Bovenal is Al Jamilat – de titel is geleend van de Palestijnse dichter Mahmoud Darwish – een ode aan de vrouw geworden, vertelt Hamdan aan de telefoon. Al jamilat wil zeggen 'de mooie' in het vrouwelijk meervoud, dus kunnen we daar gerust 'vrouwen' aan toevoegen.

Op de plaat wil ze de verschillende facetten van de vrouw vangen. Het verleidelijke – Hamdan noemt het ook het manipulatieve – van de vrouw komt naar voren in het nummer 'La ba'aden'. Een zin uit het refrein klinkt fonetisch 'ba'den, lah kha fi ya ba'den', wat zoveel betekent als 'we spreken er later wel over'. Een typisch afwimpelzinnetje.

Waar ze de inspiratie vandaan haalde? "Ik hou erg van de iconische vrouwen uit de Egyptische cinema van de jaren 60 en 70", zegt ze. "Toen de film uit het Midden-Oosten nog veel progressiever was dan Hollywood. Maar ik speel ook gewoon graag met man-vrouwverhoudingen. Ik vind het interessant hoe inconsistent we steeds zijn in onze gedachten: de ene keer wil je iets, de andere keer wil je iets anders."

Derde weg

Wanneer we haar vragen hoe ze de positie van vrouwen in het Midden-Oosten inschat, reageert ze lichtelijk geïrriteerd. "Die is gewoon heel gedifferentieerd", zegt ze. "Ik weet ook wel hoe de Arabische wereld gepercipieerd wordt, door IS en dergelijke. Maar je kunt niet spreken over dé Arabische vrouw. Ik merk wel dat vrouwenrechten er in het Midden-Oosten op achteruitgaan. Conservatisme is in opmars, maar dat is in het Westen met figuren als Donald Trump en Marine Le Pen ook zo."

De strijd tegen het conservatisme, zowel op politiek als op muzikaal vlak, is wat het werk van Hamdan zo baanbrekend heeft gemaakt in het Midden-Oosten. In de Arabische muziek bestaan er twee kampen, vertelt Hamdan. Ofwel speel je traditionele muziek, met traditionele instrumenten als de oud en de bouzouki, ofwel speel je platte popmuziek. Hamdan bewandelt een derde weg: tussen het traditionele en het puur commerciële. Daarbij kiest ze resoluut voor het Arabisch.

"Ik ben niet tegen het Engels", zegt ze. "Voor ik met Soapkills begon, zong ik Engelstalige covers. Ik luisterde naar PJ Harvey, Nirvana, Björk en Portishead. Maar mijn liefde voor oosterse muziek bracht me naar het Arabisch, de taal waarin ik me nog steeds het meest thuis voel. Ik heb het gevoel dat nog veel met die taal gedaan kan worden."

Frida Kahlo

En dan willen we het voorzichtig nog even over haar uiterlijk hebben, dat ze duidelijk gebruikt om een boodschap uit te dragen. Toen ze langskwam in het Amsterdamse Bimhuis voor de opname van het programma Vrije geluiden tekende ze een monobrow op haar voorhoofd. Uiteraard een verwijzing naar Frida Kahlo, die net als zij een feministische kunstenares was.

"We leven nu eenmaal in een wereld die doordrongen is van de beelden", zegt Hamdan. "Ik besef dat ik daar ook aan meedoe. Artiesten zijn nu eenmaal politiek, omdat we een groot publiek bereiken. Maar toch hoop ik dat men mij steeds blijft zien als een muzikante. Ik wil in de eerste plaats over mijn kunst praten, al ben ik tegelijk blij dat ik het beeld over Arabische vrouwen kan bijstellen."

Bashar Mar-Khalifé

Morgen brengt de Libanese muzikant Bashar Mar-Khalifé zijn nieuwe voorstelling The Water Wheel in de Botanique, waarmee hij een muzikale hommage wil brengen aan Hamza El Din. Die Egyptische oud-bespeler en zanger was een inspiratie voor onder meer Grateful Dead, Joan Baez en Bob Dylan.

"Ik ontdekte de muziek van El Din toen ik een jaar of vijftien was", zegt Mar-Khalifé. "In die periode luisterde ik zelf naar bands als Nirvana en ik vond dat zijn muziek veel weg had van rock. Ik wil zijn muziek daarom ook op die manier brengen, met een bas, piano, drums en een synthesizer. Meer nog dan een hommage moet het een herinterpretatie worden van zijn muziek."

Yasmine Hamdan en Bashar Mar-Khalifé spelen zaterdag op het festival Les Nuits in de Brusselse Botanique.

Het album Al Jamilat van Yasmine Hamdan is uit bij Hamdanistan Records/Crammed Discs.