De al zo machtige Xi wordt na het Partijcongres oppermachtig – en dat gaat de hele wereld aan

De straten van Peking lopen vol politieagenten, en de strenge covidrestricties zijn nog aangescherpt. Zondag begint in de Chinese hoofdstad het 20ste Partijcongres, de vijfjaarlijkse topbijeenkomst waar de machthebbers van China worden benoemd. Partijleider Xi Jinping krijgt er zo goed als zeker een derde termijn, in strijd met de Chinese politieke normen.

Wat is het Partijcongres?

Wat presidentsverkiezingen zijn voor de Verenigde Staten, dat is een partijcongres voor China: het moment waarop de nieuwe leider van het land wordt benoemd, en het belangrijkste politieke evenement van elke vijf jaar. In het autocratische China gaat dat uiteraard op een andere manier dan in democratieën. Op een partijcongres wordt de leiding van de Chinese Communistische Partij (CCP) bepaald, het echte machtscentrum in China, niet door verkiezingen, maar door de zittende top.

Het 20ste Partijcongres is extra bijzonder, omdat Xi zichzelf een derde termijn als partijleider wil toekennen, in strijd met de Chinese politieke normen. Die schrijven een machtsoverdracht na twee termijnen voor. Xi’s derde termijn toont dat hij zo veel macht naar zich heeft toegetrokken dat hij zich niets hoeft aan te trekken van bestaande conventies. Dit Partijcongres is daarmee een symbool van Xi’s almacht.

Het Partijcongres gaat om meer dan Xi alleen. Het brengt een carrousel op gang in de hele top van de CCP. Die is opgebouwd als een piramide: vanuit het Centraal Comité (376 leden) schuiven leden door naar het Politburo (25 leden), en vandaar naar het Permanent Comité van het Politburo (7 leden), met bovenaan de partijleider. Xi zal al die organen zo veel mogelijk met zijn eigen vertrouwelingen vullen, zodat hij zonder enige tegenspraak zijn koers kan voortzetten.

Wat gebeurt er precies tijdens het Partijcongres?

Tijdens het Partijcongres komen ruim tweeduizend partijgedelegeerden samen in de Grote Hal van het Volk in Peking om de nieuwe partijleiding te ‘verkiezen’. Van echte verkiezingen is geen sprake. De functieverdeling is op voorhand door de huidige partijtop bepaald, en de gedelegeerden weten precies hoe ze moeten stemmen. In die zin is het Partijcongres een soort toneelstuk, waar het publiek te zien krijgt welke beslissingen achter de schermen zijn gemaakt.

Het Partijcongres duurt zes dagen. Op de eerste dag leest Xi zijn ‘werkrapport’ voor, waarin hij zijn toekomstvisie uiteenzet. Zo’n rapport is geschreven in wollige partijtaal, maar bevat hints over waar het naartoe gaat met het Chinese beleid. Daarnaast worden ook amendementen voorgesteld op de partijgrondwet. Zo zou Xi nieuwe eretitels kunnen krijgen, die zijn autoriteit nog versterken. De nieuwe partijleiding zou op 23 oktober bekend moeten worden.

De partijgedelegeerden worden tijdens het Partijcongres afgeschermd van het grote publiek. Rond het Tiananmenplein, waar de Grote Hal van het Volk ligt, is een enorme veiligheidscorridor ingesteld, en bij metrostations en langs grote straten staat paramilitaire politie. Koerierdiensten mogen tal van pakjes niet naar Peking versturen, en ook de covidrestricties zijn sterk opgevoerd. Op sociale media klagen mensen dat ze door de covidrestricties Peking niet meer in raken.

Ook de mediatoegang is door covid nog beperkter dan anders. Slechts een kleine selectie journalisten wordt tot de Grote Hal van het Volk toegelaten. Zij moeten vooraf 48 uur in hotelquarantaine. De rest moet het evenement via een videoverbinding volgen.

Hoe ongebruikelijk is het dat Xi Jinping een derde termijn krijgt?

Een Chinese partijleider die drie termijnen aanblijft, is niet voorgekomen sinds Mao Zedong, de stichter van de Chinese Volksrepubliek. Hij voerde 33 jaar lang de CCP aan, tot zijn dood in 1976. Zijn eenmansbewind leidde tot gruwelijke episodes in de Chinese geschiedenis, waarbij tientallen miljoenen doden vielen.

In 1982 voerde leider Deng Xiaoping een grondwettelijke limiet van twee termijnen in voor de Chinese president, om een herhaling van Mao’s excessen te voorkomen. Die beperking gold in de praktijk ook voor de partijleider. Onder Xi’s voorgangers Jiang Zemin en Hu Jintao raakte een geordende machtsoverdracht goed ingeburgerd bij de CCP.

Xi liet de grondwettelijke limiet in 2018 afschaffen, nadat hij in zijn eerste jaren als partijleider alle macht naar zich toe had getrokken. Veel analisten vermoeden dat de 69-jarige Xi nog minstens tien jaar wil aanblijven, mogelijk zelfs levenslang.

Hoe groot wordt Xi’s macht, en wat betekent dit in de praktijk?

De Chinese politiek is extreem ondoorzichtig, en is dat onder Xi nog meer geworden. Voorspellingen over de machtsverhoudingen zijn grotendeels koffiedik kijken – of naar Chinees bijgeloof: theebladeren lezen. Duidelijk is dat Xi zijn derde termijn zal krijgen, en dat zijn aanhangers volop promotie zullen maken. Sommige analisten denken dat Xi door zijn falende zerocovidbeleid krassen heeft opgelopen, en dat hij ook kritischer partijleden zal moeten promoveren. Andere analisten zien dit als wensdenken.

Oppermachtig en omringd door aanhangers zal Xi zijn koers met extra kracht kunnen doorzetten. De voorbije tien jaar kenmerkte zijn beleid zich door autoritarisme, staatskapitalisme en nationalisme. Hij schroefde de controle op zijn burgers op, vergrootte de rol van de staat in de economie, en voerde een assertief buitenlandbeleid. Een versterking van dit beleid voorspelt weinig goeds voor de relaties tussen China en het Westen.

Xi’s verlengde beleid houdt ook risico’s in. De Chinese leider heeft zo veel macht naar zich toegetrokken dat hij steeds meer in zijn eentje regeert, omringd door een kleine kring vertrouwelingen. Dat vergroot de kans op fouten, zoals nu al het geval lijkt met het zerocovidbeleid. In tijden van groeiende rivaliteit met de VS en oplopende spanningen rondom Taiwan kan dat de kans op escalatie vergroten.