De aandacht als wederzijdse krachttoer

festival voor nieuwe muziek ars musica van start

Brussel / Van onze medewerker

Rudy Tambuyser

What's next? is het motto van de editie 2002 van het festival voor nieuwe muziek Ars Musica. De Franse componist Hugues Dufourt, met wiens kolossale vierluik Le cycle des hivers het festival donderdagavond werd ingeluid, laat over het antwoord op die vraag niet al te veel twijfel bestaan: meer van hetzelfde, tot je doodvalt of om genade smeekt. In elk geval was meteen duidelijk dat het Ars Musica er niet om te doen is het het publiek al te makkelijk te maken. Dat is vanuit pedagogisch standpunt een lovenswaardige zaak. Evengoed is echter waar dat overdrijven niet steeds aanschouwelijk maakt.

Dufourts vierdelige cyclus is opgevat als een muzikale transscriptie van vier schilderijen van door hem bewonderde kunstenaars: Le déluge van Poussin, De filosoof van Rembrandt, De jagers in de sneeuw van Bruegel en La gondole sur la lagune van Guardi - in die volgorde. Hoewel de muziek naar structuur op de technische opzet van de doeken is geënt, is ze niet zonder meer descriptief bedoeld, maar verklankt ze tegelijkertijd de pessimistische filosofie van de componist.

De toon wordt meteen gezet door het kiezen van Le déluge als openingsdeel. Bij après nous le déluge kan een mens zich nog wat voorstellen, maar wat na de zondvloed? Wel, een oeverloos lang filosofisch exposé, dat in zowat alles op de voorafgaande zondvloed lijkt. Twee kanjers van drie kwartier, die uit weinig meer dan weliswaar mooie, monotoon gezette akkoorden bestaan en die zich niet dan met een lange, moeilijke uitleg met de vooraf op een scherm geprojecteerde schilderijen laten associëren. Een occasionele versnelling van het discours moet de aandacht herwinnen en het verloren tijdsbesef draaglijker maken.

Het staat een componist uiteraard vrij, zijn filosofisch associërend vermogen de vrije loop te laten, maar de vraag is of het op deze manier tot een doeltreffende communicatie met de luisteraar leidt. Of misschien is de vraag wel of de bedoeling van een muziekwerk al dan niet zo'n communicatie moet willen bewerkstelligen. De verhoudingsgewijs korte, ja geestrijke laatste twee tableaus krijgen alleen al vanuit hun bondige bevattelijkheid iets van een esthetische ervaring.

Dufourts sonore vakmanschap staat buiten kijf. Het Ensemble Modern is de groep bij uitstek die zo'n kwaliteit fantastisch mooi in de verf weet te zetten. Alleen: de oneindige reeks apart neergezette akkoorden waaruit de eerste twee delen goeddeels bestaan, zijn ook voor het beste ensemble onmogelijk perfect samen te krijgen, waardoor de groep en de puik dirigerende Dominique My in hun blootje komen te staan. De praktische vertaling van een theoretisch interessant, maar weinig nuttig idee. Waarom dit werk programmeren, als het toch maar neerkomt op koketteren met de aandacht als wederzijdse krachttoer?

Het werd veel beter met Déserts, een fetisjwerk van Edgar Varèse, dat in de herziene versie van 1954 werd gebracht. Hier gebeurde zo'n beetje het omgekeerde van het vorige werk: in plaats van muziek op beeld, werd hier beeld - een film van Bill Viola - op muziek van orkest en tape gezet. Strikt in de tijd verankerd: My dirigeerde met click track om beeld en muziek naadloos op elkaar te laten aansluiten - tot en met enkele met bliksemflitsen geïllustreerde uithalen van het koper. Het resultaat was mooi, deed na de voorbije oeverloosheid alleszins als een halsbrekende belevenis aan. Toch was er hier en daar voorbehoud: het strak opgelegde tijdsverloop zat een volledig vrije uitvoering voor zowel chef als orkest in de weg. Verder was het eigenaardig een vrij gewoon ontbijttafereel door het slowmotion en de lichtjes uitzinnige muziek van Varèse tot oneigenlijke proporties opgeblazen te zien. Anders misschien een leuk effect, maar na Le cycle des hivers onderhevig aan mateloosheidsallergie. Een twijfelachtige balans dus, zeker met in het achterhoofd de bedenking dat het Ensemble Modern tot lyrisch stemmende dingen in staat is.

WIE: Ensemble Modern o.l.v. Dominique My WAT: Le cycle des hivers van Dufourt en Déserts van Varèse WAAR EN WANNEER: donderdag 7 maart in Les Halles in Schaarbeek ONS OORDEEL: Overdrijven maakt niet steeds aanschouwelijk.