De 40 beste boeken van het jaar

FICTIE

Zelfbedrog

Magistrale, donkere roman waarin de hoofdpersoon opbiecht dat hij een ander blijkt dan hij altijd dacht. Hoe oprecht kun je herinneringen terughalen, wat sneeuwde onder omdat het ongemakkelijk was? Hoe bouw je voor jezelf een fictief verhaal op, dat vervolgens het feitelijke verslag van je leven vormt? Dat zijn de universele vragen die Barnes in deze kleine roman aansnijdt. Pas aan het eind blijkt de hoofdpersoon een botte hork te zijn geweest voor zijn vriend, die zelfmoord pleegde. Mea culpa, lijkt hij te zeggen. Barnes schrijft zo poëtisch en lardeert het verhaal met zulke melancholische, doordringende levensvragen, dat zijn hoofdpersoon blijft ontroeren.

Leugenachtige herinnering

In deze roman beschrijft Alan Hollinghurst aan de hand van de overleveringsgeschiedenis van een War Poem en de al te vroeg gesneuvelde dichter hoe de twintigste eeuw de Britse maatschappij fijnmaalde. Landgoederen worden opgedeeld en verkaveld, reputaties en familiekapitalen verdwijnen in het afvoerputje en uiteindelijk weet niemand meer wat er precies gebeurd is, ook de lezer niet. Hollinghurst is ongetwijfeld de beste Britse schrijver van de voorbije decennia en dat bewijst hij nogmaals in deze roman die klinkt als een opera.

Naaktzwemmer

De verteller van Amulet is Auxilio Lacouture, een Uruguyaanse dichteres in Mexico-Stad. Als in 1968 een gewelddadige opstand uitbreekt, verbergt ze zich in het damestoilet van de letterenfaculteit en klampt ze zich vast aan haar grote liefde, de Mexicaanse poëzie. Deze korte roman is een prachtstaaltje van het genie van de Chileense cultauteur. Op een virtuoze manier plaatst Bolaño de schoonheid van het geschreven woord tegenover de grimmige realiteit. Amulet openslaan is als op een zomernacht naakt zwemmen onder een fabelachtige sterrenhemel, een ervaring waar je gelouterd uit komt en die je niet vergeet.

Heuse droogkomiek

Wat Houellebecq tot zo'n groot schrijver maakt, is de volstrekt authentieke toon die hij boek na boek aanslaat, en die hem zelfs in staat stelt straffeloos clichés van de bovenste plank te gebruiken. Zijn stijl is nooit uitsloverig en past uitstekend bij de nogal illusieloze kijk op mens en maatschappij. Bovendien toont Houellebecq zich in zijn nieuwste andermaal een heuse droogkomiek. Wellicht zelfs is het voor een belangrijk deel aan zijn gevoel voor relativerende humor te danken dat het lezen van dit verhaal over ouder worden en de dood een waarlijk troostend effect heeft.

Bochtig overspel

Aangenomen dat in de definitie van 'een goed boek' het woord 'leesplezier' thuishoort, dan is Zomerhuis met zwembad van Herman Koch niets meer of minder dan een meesterwerk. Veel beter nog dan Het diner, zelfs. Ik weet niet meer waar of wanneer ik het gelezen heb, want al lezende vergat ik nu eenmaal alles, inclusief de tijd, mezelf en de wereld om me heen. "Ik ben huisarts": zo begon het, en van dan af zat ik onlosmakelijk gevangen in dit benauwende, geestige, grimmige, bochtige overspeldrama. Koch is met stip de beste Nederlandstalige schrijver van 2011.

Requiem

Een requiemroman, zo staat er op het omslag van Tonio. Dit is rouw die erg diep snijdt, maar literair wel hoge toppen scheert. Zoon Tonio van der Heijden komt op een Eerste Pinksterdag in hartje Amsterdam om bij een verkeersongeluk, amper 21 jaar. Van der Heijden klampt zich vast aan zijn aantekeningen en herinneringen en poogt alsnog te vatten wat er gebeurd is, in een ampele poging om ermee in het reine te komen. Tonio is een tour de force, een moeizame overwinning van het leven op de dood.

In het hoofd van blaaskaak

Wie Asterios Polyp openslaat, wil het misschien wel meteen weer dichtklappen. De doorzetter echter, ondergaat een bijzondere leeservaring. Dit is een boek dat de lezer met verstomming achterlaat. Niet alleen wegens het opvallende kleurenpalet, dat enkel bestaat uit blauw, geel, roze, paars en wat rood, maar ook omdat de auteur erin geslaagd is het publiek te laten rondwaren in het hoofd van het arrogante, betweterige titelpersonage en daarvoor unieke manieren vond om stemmingswisselingen en gedachten in beeld te brengen. Een graphic novel die je niet zomaar leest, maar in de eerste plaats ervaart.

Verzengende liefde

Een roman die vooral vanwege zijn stilistische en compositorische kwaliteiten op dit lijstje belandt. De verhaallijn lijkt immers obligaat: verwelkte, stokoude man hopeloos verliefd op groen blaadje. Bovendien speelt het boek zich af op een luxeschip, wat een ongewoon wuft decor mag heten voor de honkvaste Brouwers. Ondanks een trage aanloop, ontdek je gaandeweg een magistrale roman over de naderende dood, verzengende liefde en de bedriegerijen van het geheugen.

Eindeloze helletocht

Op de valreep wegens pas uit: de Zuid-Afrikaan Dan Sleigh, auteur van het bejubelde Stemmen uit zee, is geen veelschrijver. De lange tocht is een meerstemmige historische roman waarin Sleigh de oude Griek Xenofon achterna reist door Klein-Azië. Sleigh maakt van de eindeloze helletocht een meeslepend nieuw mensenepos over de Grote Kwesties van het leven. Dit is een boek dat je moet veroveren, en dat zijn de goeie. Lof zij vertaalster Riet De Jong-Goossens, die Sleighs parelende stijl subliem tot zijn recht laat komen.

Seks, drugs en croonen

Het tragikomische levensverhaal van croonerzanger Tony Pagoda grijpt naar keel én onderbuik. Tony P. jaagt meer coke door zijn neus dan een gemiddelde wasmachine Ariel slikt. Een motherfucker van de bovenste plank you love to hate. Enige vorm van moraliteit is hem vreemd. Maar hij weet het. En wij, onschuldige lezertjes, wij genieten mee. In Iedereen heeft gelijk zit werkelijk alles wat je een goed boek toedicht. Een lach en een traan. Beeldenrijkdom en taalpracht. Romantische jeugdherinneringen en het harde volwassen leven. Seks en lekker eten. Wijsheid en flauwe grappen. Exquise parfum en vuile protten.

Enggeestigheid

Historische romans lijden nogal eens aan te veel details en te weinig inspiratie. Niets daarvan in deze perfect uitgebalanceerde roman over de manier waarop het Victoriaanse tijdperk zowel het privébezit als de geestelijke normaliteit op een verhoogje plaatste. Centraal staan de dichters Alfred Tennyson en John Clare, die op hetzelfde moment in dezelfde psychiatrische instelling zaten en verwikkeld raakten in een wild industrieel plan. Zelfs de liefde die de dochter van de directeur opvat voor Tennyson is niet in staat het sluiten van de geesten tegen te gaan.

Riskante onderneming

Wat Jan van Mersbergen doet is riskant. Het Limburgse carnaval gebruiken als decor en het verhaal laten spelen tijdens één nacht met een ladderzatte verteller? Dit loopt mis, denk je. Tot je begint te lezen. Ralf heeft een relatie met Sara, een moeder van vier kinderen incluis een gehandicapte tweeling. Al vijf jaar houdt hij het gezin overeind. Tijd om stil te staan heeft hij nu pas. Van Mersbergen trekt je Ralfs hoofd in, maakt je deelgenoot van z'n twijfels, ontroering, van de biersmaak in z'n mond, zonder de kater nadien, wel integendeel. Een meesterstukje.

Misselijkmakend

De kans dat iemand in dit verhaal over het getto Lódz in leven zal blijven is miniem. Toch houdt Steve Sem-Sandberg de hoop levend. Van de 300.000 joden die in januari 1940 in dit getto werden opgesloten werd vijf jaar later een handvol bevrijd. De Joodse gettoleider Rumkowski wilde hen redden door een economische eenheid van het kamp te maken. Naïef? Of machtsbelust? Doordat Sem-Sandberg het verhaal van binnenuit vertelt, begin je te voelen waarom opstand onmogelijk was. Dat verstikt en maakt misselijk. Na lezing weet je dat oordelen geen pas geeft.

Lof der absurditeit

Caleb en Camille Fang verheffen chaos tot kunst. Hun belangrijkste pionnen? Kind A en B, oftewel Annie en Buster, verknipt voor het leven, voer voor roddelblaadjes en aardappelkanonnen. 'Portrait of a Lady' biedt een hilarische parodie van de kleine missverkiezingen, 'The Sound and the Fury' een spitse casestudie van de menselijke natuur. Het sublieme? Het magnum opus van de meest gestoorde ouders van 2011 moet op dat moment nog komen. De familie Fang is een vijfgangenmenu voor de verbeelding, een work-out voor de lachspieren. Lees dit boek, en kweek al gierend een sixpack voor het einde van het jaar.

Prettig gestoord

Een auteur die erin slaagt zijn lezers vierhonderd pagina's lang met zowel fascinatie als wenkbrauwgefrons achter te laten, verdient een pluim. Manu Larcenet, een van de meest intrigerende stripauteurs van het moment, levert met Blast een boek dat lijkt te zijn ontsproten uit de diepste krochten van zijn ziel. Centraal staat een schrijver in verval die op een politiebureau een moord moet opbiechten, maar eerst tergend traag zijn verwarde levensverhaal vertelt. Of hij niet goed bij zijn hoofd is, of net wel, is de centrale vraag. Maar intrigerend (en bizar) is het zeker, zowel inhoudelijk als tekentechnisch.

Haantjesgedrag

Haantjes is de kroniek van een aangekondigde afgang. Stijn en Frenk denken dat ze het geniale idee hebben gevonden voor hun marketingbedrijfje Merk In Uitvoering. Het ronduit hilarische (én waargebeurde!) verhaal speelt zich af tegen de achtergrond van de Gay Games in 1998 in Amsterdam. Stijn en Frenk lopen met hun ogen open in hun ongeluk. Maar ze doen dat o zo aandoenlijk. Herkenbaar haantjesgedrag. Overgoten met een warme, pittige ironische saus. Willem Elsschots Kaas revisited. Geschreven door een "male chauvinist pig met een overdosis zelfrelativering". Kluun is de Nederlandse versie van Ben Elton en Nick Hornby.

Hersenkronkels

Tonnus Oosterhoff breekt de taal open door uit verschillende registers te putten. Daardoor gaat hij scherpzinnig en ironiserend in tegen het al te rechtlijnige denken dat onze maatschappij beheerst. Wie, zoals de rechtse Nederlandse politicus René Leegte, vragen weglacht over hoe het eraan toe gaat, wordt door Oosterhoff te kijk gezet. Zijn bundel Leegte lacht fascineert doordat hij als een hersenwetenschapper de rare kronkels volgt die de gedachten maken. Zijn taal en wereldbeeld onttrekken zich aan elke voorspelbaarheid. En hij is "de ongeneeslijke genezer, die niet geneest".

Bliksemschichten

Erik Spinoy zorgt met de indringende beelden in zijn bundel Dode kamer voor sterke visuele bliksemschichten. In zijn La chambre sourde beschrijft filosoof Lyotard het schrille geluid en het tijdelijke karakter ervan. Door de schrilheid valt het geluid bijna buiten het hoorbare. Het ongehoorde wordt even hoorbaar. En dat is wat Erik Spinoy vermoedelijk ook wil in wat hij beschrijft. Hij wil komen tot datgene wat het beschrijfbare overstijgt. Herinnering en vervreemding gaan hier een ongemeen spannend verband aan, in een bundel die reflecteert over de manier waarop we de dingen waarnemen.

Soap in Hollywood

Voor de roman Ik, Hollywood, een werkstuk van meer dan 600 pagina's, deed Jan Van Loy meer dan tien jaar research in Hollywood. Het leven van de eerste filmtycoons giet hij in een flamboyant verhaal, waarin ene Louie Peeters centraal staat. Hij ontpopt zich van een "niet serieus genomen onderdeurtje" tot een filmmagnaat die de lakens uitdeelt. De gevolgen laten zich raden. Ik, Hollywood is een intelligente mengeling van soap, historische roman en inderdaad erg filmisch opgevat, met dialogen op het scherp van de snee. Een pageturner dus. Wat wil een mens nog meer.

Een leugentje om bestwil

Jonas Woldemariam is de grootste leugenaar van het voorbije jaar, en de enige die we met plezier vergeven. Hij liegt tegen zijn studenten, echtgenote en lezers, maar houdt zichzelf nog het meest voor de gek. Niet omdat hij krankzinnig is, of des duivels, maar omdat hij niet anders kan. Bij gebrek aan een verhaal dat hem tot iemand maakt, verzint hij er een: voor zijn ouders én voor zichzelf. In zinnen die zingen onthult hij ons allen als leugenaars. De leugen van Jonas Woldemariam klinkt als muziek in de oren. Letterlijk, en ook dat andere.