De 20ste-eeuwse dictator Loekasjenko weet zich geen raad met het 21ste-eeuwse medium Nexta

Een van de belangrijkste Wit-Russische nieuwsbronnen heeft niet eens een eigen website. Nexta (spreek uit nechta, Wit-Russisch voor ‘iemand’) is bij uitstek een medium van de 21ste eeuw, in handen van een groep vanuit het buitenland opererende cyberpioniers. Nieuws verspreiden ze via vier kanalen: YouTube, Twitter, Instagram en Telegram.

Vooral de nieuwsvoorziening via Telegram, opgedeeld in de kanalen Nexta en Nexta Live, speelde een sleutelrol bij de massale protesten in Wit-Rusland. Na de vervalste verkiezingen die de protesten aanwakkerden, kreeg het kanaal ruim 1,2 miljoen volgers. Wit-Rusland heeft 9,5 miljoen inwoners.

Tot op heden is Nexta een belangrijke informatiebron voor wat er speelt in het Oost-Europese land. En door de zware onderdrukking van de journalistiek in Wit-Rusland, wordt Nexta alleen maar belangrijker. Vorige week alleen al werden vijftien journalisten opgepakt en de belangrijke nieuwssite Tut.by geblokkeerd.

In 2015 was Nexta nog een YouTube-kanaal van de toen 17-jarige Stepan Poetsilo, waarop hij muziek deelde. Gaandeweg werden zijn bijdragen politieker. Een bijtende satire op Loekasjenko’s verkiezingscampagne in 2015 trok de aandacht van het regime en leverde hem een officiële aanklacht op.

Poetsilo, die in Polen studeerde, keerde niet terug naar Wit-Rusland. In 2018 ging hij ook de chatapp Telegram als kanaal gebruiken, in 2020 maakte hij van Nexta een nieuwsdienst. Poetsilo hield zich bezig met het maken van films over Loekasjenko’s regime op YouTube en trok jonge fotojournalist Pratasevitsj aan als hoofredacteur van het Telegramkanaal.

200 inzendingen per minuut

Bij de protesten nam Nexta tegelijk de rol van verslaggever en katalysator aan. Mensen konden beelden van de protesten en het zware politiegeweld delen, de vierkoppige redactie filterde het ingezonden materiaal en plaatste dat door.

Op het hoogtepunt van de demonstraties in augustus en september vorig jaar kregen ze rond de 200 inzendingen per minuut, vertelde oprichter Stepan Poetsilo in een profiel van Nexta in de Financial Times. “We sliepen niet. We kozen de interessante, belangrijkste, vreselijkste beelden en publiceerden ze.”

Beelden van het extreme geweld dat de politie tegen de demonstranten gebruikte en berichten uit de gevangenissen over marteling voedden de volkswoede verder. Tegelijkertijd ontpopte Nexta zich als organiserende kracht. Het Telegramkanaal wees op plekken waar werd geprotesteerd, waarschuwde voor de politie en suggereerde ontsnappingsroutes voor de demonstranten.

Franak Viačorka, een adviseur van oppositieleider Svetlana Tichanovskaja, zei in een ander artikel van de Financial Times dat activistische journalistiek in Wit-Rusland onontkoombaar is. “Veel Wit-Russische activisten realiseren zich dat activisme niet voldoende is om te winnen en dat je met journalistiek meer bereikt. Tegelijkertijd kan journalistiek in zijn eentje ook niet winnen.” De oplossing ligt juist in de combinatie van activisme en journalistiek, aldus Viačorka.

Desondanks klinkt er kritiek op de activistische rol van Nexta. Ook bleek de informatie die werd aangeleverd niet altijd feitelijk te kloppen. Volgens de liberale Russische krant Novaja Gazeta mogelijk een reden waarom Pratasevitsj eind september wegging bij Nexta. De precieze toedracht van zijn vertrek heeft hij niet genoemd.

Wel ging hij door met zijn werk bij andere politiek geëngageerde Telegramkanalen, zoals het kanaal Belamova van oppositieleider Svetlana Tichanovskaja. Hoewel hij niet meer bij Nexta betrokken was, kwam Pratasevitsj samen met oprichter Poetsilo terecht op een lijst met personen die betrokken zouden zijn bij ‘terrorisme’. Door de activistische rol tijdens de protesten in augustus en september beschouwt het regime Nexta en de redacteuren ervan als organisatoren en aanjagers.

Telegram

Telegram is populair bij dissidenten en activisten. In de chatapp, ontworpen door de Rus Pavel Doerov, zijn persoonsgegevens relatief goed afgeschermd. Bovendien bleef Telegram werken toen het Wit-Russische regime drie dagen lang alle andere media uit de lucht haalde. Nexta bleef online en trok honderdduizenden volgers, hongerig naar informatie tijdens de black-out. Volgens Doerov was dat geen toeval, maar zit deze eigenschap ingebakken in de app, die ‘hack-proof’ zou zijn.

▶ Bekijk in onderstaande video hoe nieuwsvoorziening via Telegram eruit ziet:

De vorm van de chats varieert. Er zijn groepen waar duizenden deelnemers hun zegje kunnen doen. Sommige chatkanalen zijn iets strakker georganiseerd, zoals Nexta. Een redactie selecteert de content en plaatst deze door. Mensen kunnen wel reageren. Ook zijn er besloten chatgroepen, waarvoor je moet worden uitgenodigd. Het is algemeen bekend dat ook gezagsdragers zoals politieagenten of nieuwsgierige journalisten meekijken.

In de chatapp wordt nauwelijks ingegrepen. In combinatie met de betrekkelijke anonimiteit die gebruikers genieten, spreekt het ook andere groepen aan dan democratische dissidenten. Zo werd de app gebruikt bij de Nederlandse boerenprotesten in 2019, communiceerden de vandalen van de avondklokrellen begin dit jaar via Telegram en maken ook zogeheten ‘pedojagers’ er gebruik van.

Bedreigingen

Het lijkt alsof een 20ste-eeuwse dictator als Loekasjenko zich geen raad weet met een 21ste-eeuws medium als Nexta. Dmitry Halko, een vriend en collega van Pratasevitsj, zei tegen dagblad Trouw dat het de machthebbers in Minsk mogelijk niet om de journalist zelf te doen is. Halko vermoedt dat Loekasjenko via Pratasevitsj aan Nexta wil komen.

Voor de deur van Nexta in Warschau staat ondertussen politiebewaking. De redacteuren ontvangen doodsbedreigingen. Dat is al langer zo, vertelde oprichter Poetsilo op Poolse radiozender RMF FM. En in augustus vorig jaar nam het aantal bedreigingen ook toe. Maar sinds de arrestatie van Pratasevitsj escaleren de bedreigingen: ze worden intenser en zijn vaker anoniem. “Ze schrijven dat ik moet worden doodgeschoten en dat Raman Pratasevitsj van geluk mag spreken dat hij nog leeft.”

Nexta stuurt via Telegram nog steeds meerdere updates per dag, nu onder meer over de gevangenschap van Pratasevitsj en diens vriendin Sofia Sapega. Maar hun arrestatie laat zien dat Wit-Russische journalisten ook in het buitenland niet veilig zijn. Ondanks deze beangstigende gedachte gaat Poetsilo door. “We willen een vrij en onafhankelijk land.”