Dansen zonder meisjes

door Christelle Méplon

Alan Hollinghurst

vertaald door Rob van der Veer Atlas, Amsterdam/Antwerpen, 319 p., 995 frank.

Een echt goede schrijver kan zelfs met het lulligste verhaal zijn lezer verrukken. Niemand demonstreert dat sprekender dan Alan Hollinghurst in De betovering. Deze fijnbesnaarde en erudiete Britse homoseksuele auteur (een bankierszoon die al op zijn 23ste aan de universiteit van Oxford doceerde en rond zijn 30ste adjunct-hoofredacteur van de Times Literary Supplement werd) geeft in zijn derde roman de karakteristieke fixatie van zijn mannelijke personages op elkaars lendenen en aangrenzende delen nog meer gewicht dan in zijn vorige werk. Veel critici nemen hem dat niet in dank af.

Hollinghursts eerste twee romans, De zwembadbibliotheek (1988) en De herdersster (1994), voldeden onmiskenbaar nog aan alle vereisten om tot de belangrijkste en beste nieuwe Engelstalige literatuur gerekend te worden. Ook hun talrijke homo-erotische tot pornografische passages konden de grote consensus daarover niet verhinderen. Beide romans waren complex, meerduidig, gelaagd en stonden vol verwijzingen naar literatuur, architectuur, klassieke muziek en kunst. Ze bevatten bovendien verrijkende nevenplots waarvan de op seks beluste, homoseksuele hoofdpersonages iets konden opsteken. Het schitterend getimede, suggestieve verspringen tussen de verschillende intriges zorgde voor veel spanning én voor een breed historisch perspectief, een kwistig cultureel referentiekader, een groot betekenispotentieel en een hoge mate van ongedetermineerdheid.

Daniel Mendelsohn stelt in The New York Times dan ook zonder blikken of blozen dat de twee romans, in tegenstelling tot de meeste homo-romans van de jaren tachtig, onmiskenbaar als "échte literatuur" overkwamen. Maar Hollinghursts nieuwe roman, waarin slechts een nietig en specifiek fragmentje van de werkelijkheid aan bod komt, is voor Mendelsohn duidelijk "maar" een homoroman, alleen genietbaar voor een beperkte doelgroep.

Als om te weerleggen dat een goede hedendaagse roman, gezien de oneindig gediversificeerde, ongrijpbare eigentijdse werkelijkheid, per se een vernuftige, open narratieve strucuur en een uiterst heterogene, verreikende inhoud moet hebben, heeft Hollinghurst in De betovering al zijn schrijftalent en taalgenie op een mager gegeven losgelaten. Hij beschrijft de onbeduidende belevenissen van een viertal weinig opmerkelijke homo's die hun paringsdansjes nu eens op het platteland, dan weer in de stad opvoeren. Hun gesprekken overstijgen inhoudelijk zelden het niveau van een lifestyleblad of een soap. Hun onderlinge relaties lijken zo uit een farce gegrepen: er is een homoseksuele vader, Robin (47); zijn homoseksuele zoon, Danny (23); de vriend van de vader, Justin (35) en de nieuwe vriend van de zoon die ook de ex-vriend van de vriend van de vader is, Alex (37).

Na een eerste ontmoeting met de vier in een cottage in het oer-Engelse idyllische Dorset, waar plattelandsarchitect Robin Woodfield en zeurderige stadsnicht Justin samenwonen, volgt een aantal hoofdstukken in Londen. In de opwindende en lawaaierige metropool voelt Robins aantrekkelijke zoon, Danny, zich helemaal thuis. Tegen alle waarschijnlijkheid in begint het sexy jonge succesnummer een affaire met de ietwat sullige ambtenaar Alex en wijdt hem in in de geneugten van house en XTC. Later zal Danny's frivole vriendenkring, "een zwierig ploegje onweerstaanbare spierbonken uit de grote stad", afzakken naar het rustige Zuid-Engelse Hardy-country-achtige-dorpje om ter gelegenheid van Danny's 23ste verjaardag in de tuin van papa Woodfield te "raven". Het is een feestje waar de buren weinig van begrijpen, want hoe kan er worden gedanst als er niet eens meisjes zijn uitgenodigd?

Zo samengevat heeft het non-verhaal, waarin jeugdige en rijpere, mondaine en provincialistische, slinkse en naïeve, kokette en stoere homo's zich incongruent van stad naar platteland (en omgekeerd) begeven, veel weg van een absurde klucht, maar Hollinghursts uitwerking is niet parodistisch. De psychologisch exacte verwoordingen waarin hij de vluchtigste gedachten, oppervlakkigste indrukken, ongerijmdste invallen, goorste fantasieën, onmerkbaarste aarzelingen, onzekerste houdingen en onwillekeurigste gebaren vangt, beletten dat de personages tijdens het lezen karikaturaal overkomen. Wat nog niet wil zeggen dat ze sympathiek zijn, want de schrijver heeft zich bepaald niet uitgesloofd om er toonbeelden van deugdelijkheid van te maken.

Robin bijvoorbeeld is doorgaans wel loyaal, maar schijnt altijd op cruciale momenten ten prooi te vallen aan "alles verterende lust" en pikt wildvreemde mannen op telkens als er zich in zijn leven iets van belang voordoet. Hij heeft Justin leren kennen in openbare toiletten in Londen terwijl zijn eerste vriend Simon aan aids lag te sterven. Justin heeft massa's onvolkomenheden, eentje van zijn vergrijpen is "het gillen en kreunen alsof hij meewerkt aan het nasynchroniseren van een pornofilm" als hij in bed ligt met Robin en heel goed weet dat zijn ongelukkige ex-vriend Alex, die nog altijd verliefd op hem is, zich binnen gehoorsafstand bevindt. Danny tenslotte is wel jong en lief, en hij lijkt Alex op zijn eigen lichtzinnige manier graag te zien, maar hij weet natuurlijk ook dat Alex goed bij kas is en vertelt dat aan een van zijn vrienden "met de duidelijke, degelijke overtuiging dat dit een actief bestanddeel van iemands aantrekkelijkheid vormt".

De enige die wel over enig fatsoen lijkt te beschikken is Alex (een beetje een type à la Edward Manners uit De herdersster) Al kan ook hij er niet van beschuldigd worden het fijne onderscheid te maken tussen liefde en lust. Van het gezelschap is hij de meest gecultiveerde en degene die het vaakst aan zelfkritiek en zelrelativering doet. Hij staat als het ware voortdurend over zijn eigen schouder onzeker naar zichzelf mee te gluren en leeft het verst verwijderd van het ideaal van onbewuste en gedachteloze overgave aan het leven en aan het moment zelf. Toch is net hij degene die Hollinghurst geluk en vergetelheid doet ontdekken in XTC, house en seks. Pilletjes in combinatie met Danny betoveren hem compleet en genezen hem radicaal van zijn eeuwige melancholische gevoel dat hij buiten het leven staat.

Lezers die graag iets leren van de personages in een roman, zullen zich wellicht ergeren aan de inconsequentie van Hollinghursts leeghoofdige anti-helden en hun monomane obsessie met "zelfzuchtige seks" en "egoïstische bevrediging". Hollinghurst is meer een gedroomde schrijver voor wie zich graag laat verleiden door zijn briljante, poëtisch-ironische beschrijvingen, het ritme van zijn taal, zijn minutieuze gevoel voor details die een stemming helemaal kunnen doen omslaan. Zijn proza is tegelijk lyrisch én waarachtig. Hij breekt zijn hoofd niet over morele waarden, maar over de absoluut juiste weergave van emoties. Als zijn personages zich totaal in vervoering laten brengen door "het geschater en geschitter (...)van een magische zone waarin iedereen jong is en mooi blijkt te zijn" of als ze in "een heerlijke stemming (...) hun onweerstaanbare seksuele macht voelen, met de zekerheid dat die macht hun leven de moeite waard maakt" of wanneer de schrik hen om het hart slaat omdat ze lijken op "het slag mensen dat je in hun eentje boeken uit de boekenkast ziet halen alsof ze zich uitstekend vermaken" dan bestaat er geen enkele twijfel over wat er in hun omgaat. Of dat bewonderens- of afkeurenswaardig is, is een heel andere vraag, die Hollinghurst nooit anders beantwoordt dan met heel veel ambiguïteit en delicieuze ironie.

Voor wie zich echt zorgen zou maken over het potentiële morele gevaar van Hollinghursts wilde en onbezonnen idealiseringen van jeugd, fysieke aantrekkelijkheid, orgies van losse contacten, XTC en seksuele macht, nog dit: Hollinghurst, die wat hij ook moge schrijven, heus wel heel wat van zijn tijd tussen boekenkasten doorbrengt, laat het "eeuwige orgiastische nu" in De betovering niet eens triomferen. Op het einde zijn de personages herenigd, Robin en Justin, Alex en zijn nieuwe belezen vriend Nick (Danny is naar zijn leeftijdsgenootjes teruggekeerd). De slotscène zou nauwelijks misstaan in een zedenroman van Jane Austen. Ze komen wel niet allen samen als pas getrouwde stellen de kerk uit, maar schijnen een zeker evenwicht in hun relaties te hebben gevonden. Toch nog harmonie dus in Hollinghursts paradoxale universum waarin het duurzame en het efemere, het hogere en het laag-bij-de-grondse, het rationele en het zinnelijke, genegenheid en begeerte, klassieke waarden en eendagstrends met zoveel koppigheid en ironie op gelijke voet gezet worden.

Hollinghurst breekt zijn hoofd niet over morele waarden, maar over de absoluut juiste weergave van emoties