Daklozen in Brussel willen niet naar nachtopvang: "Botanique, c'est bon, c'est bon"

Een man aan het Sint-Katelijneplein zit in kleermakerszit op de grond. Staart voor zich uit. Heeft een rood dekentje over zijn schouders, en twee Cara-blikken voor zijn neus. Zijn twee benen strekt hij dan uit. En die rillen, in hun kapotte jeansbroek, steeds harder.

Het is koud in Brussel, min twee graden geeft een groot bord aan de beurs aan. En hoewel enkele stevige vriesnachten in aantocht zijn, wil deze man niet naar de nachtopvang van Samusocial. Desgevraagd schudt hij zijn hoofd. En als we polsen naar waar hij vandaan komt, antwoord hij nauwelijks hoorbaar: "I am from Poland." Verder komt onze conversatie niet.

Ook aan de Brusselse straatvegers geeft de man geen antwoord. "We komen echt constant mensen tegen die niet naar de nachtopvang van Samusocial willen", zegt Arnold. "Ze mogen er niet drinken en niet roken en daarom willen ze simpelweg niet gaan. Hun gegevens geven we dan door aan de politie."

"Je ziet hier ook families buiten slapen", vult zijn collega Hassan aan. "We vertellen hen wel dat ze niet buiten mogen slapen, nemen soms hun karton af, maar ze hebben er geen oren naar." Wanneer we verdergaan, komt een vrouw uit de buurt de Poolse man nog een oude jas brengen. "Ik zie hem hier vaker", zegt ze. "Heb er nog nooit mee gesproken, maar als ik iets kan doen, dan doe ik het."

Arrestaties

Terwijl Gent en Antwerpen geen speciale maatregelen nemen (behalve dat er in Gent extra slaapzakken uitgedeeld worden), kiest Brussel duidelijk voor de harde aanpak. Om daklozen die 's nachts niet naar de opvang willen tegen de kou te beschermen heeft de burgemeester van Etterbeek (Vincent De Wolf, MR), zondag aan zijn politiediensten een speciale verordening gegeven: als daklozen weigeren mee te gaan, mag de politie ze administratief aanhouden en naar een verwarmde zaal brengen. Zondagnacht zijn zo tien daklozen opgepakt.

Maar in het centrum wil burgemeester Philippe Close (PS) zo ver niet gaan. Hij heeft de stadsdiensten wel opgeroepen om aan Samusocial door te geven waar de daklozen zitten, maar aanhoudingen zijn een brug te ver. "In Brussel hebben we al ondervonden dat als de politie ter plaatse moet komen om daklozen te overtuigen met Samusocial mee te gaan, ze dat ook steeds doen", zegt zijn woordvoerster Maïté Van Rampelbergh. "Enkel als er minderjarigen bij zijn, schakelen we het jeugdparket in om de kinderen in een instelling te plaatsen."

Toch zijn de daklozen in het centrum van Brussel heel moeilijk te overtuigen van een slaapplaats bij Samusocial. Ook als er minderjarigen bij zijn. "Botanique, c'est bon, c'est bon", zegt een Roemeense man, die voorts geen Frans of Engels spreekt. Zijn vrouw beaamt en duwt een buggy voort, waar een kleine baby in ligt te slapen. Gehaast lopen ze de Anspachlaan af.

Redenen waarom daklozen niet met Samusocial meewillen zijn makkelijk op te noemen, zo is te horen bij woordvoerster Marie-Anne Robberecht. "Dat zijn dan soms gedesocialiseerde mensen met mentale problemen, of alcholverslaafden die per se willen drinken", zegt ze. "Maar ook kan het zijn omdat er in de nachtopvang niet gerookt mag worden, of omdat mensen hun dieren niet kunnen meenemen. En als je met 400 op elkaar zit gepakt zit, kan het wel al eens gebeuren dat er geweld uitbreekt."

Door het schandaal met de daklozenorganisatie, moet Samusocial het nu met een derde minder giften doen in vergelijking met mei van vorig jaar. En dat laat zich voelen: enkele personeelsleden met een tijdelijk contract niet zijn meer aan de slag. En minder personeel betekent dat Samusocial nu minder nachtteams de straat op kan sturen om daklozen op te halen.

Frietjes

Als we dan langs de Grote Markt lopen, passeert er af en toe een politiewagen of een patrouille, terwijl bedelaars vlakbij zitten. Je zou denken dat de agenten een dakloze zouden aanspreken, maar niemand geeft een krimp. Wanneer we met een ander Roemeens gezin praten – man, vrouw en twee kleine dochters, die ook liever elders slapen dan bij Samusocial – houdt er toch een politieman halt.

"Français?", roept hij vanuit zijn auto.

Wat later zal de agent met een zwaar Brussel accent zeggen dat hij "oude venten" altijd laat zitten. "Maar als er kinderen bij zijn, ga ik ernaartoe."

We vertellen hem dat het gezin enkel Roemeens spreekt. "Wacht", zegt de agent en rijdt even verder. Het gezin blijft muisstil zitten. Man en vrouw zeggen iets tegen elkaar en zetten zich dan recht, waarop de dochters de kartonnen onderliggers beginnen op te vouwen.

Tegen de tijd dat de politieman terug is met een vertaler zijn ze weg. Langs links zijn ze een galerij in gelopen en zo de politie te slim af. Dat ze vluchten voor de politie, bevestigt de man met een kort "oui, oui". Met hun matrassen op de rug en chocoladewafeltjes weggestoken in grote zakken, lijken ze bijna toeristen, die op deze plek ook weer niet zo erg opvallen. "Ik denk dat ze wel in het Petit Rempart gaan slapen (waar een hulpcentrum is van Samusocial, YV)", zegt de agent. "Ik heb hen hier al heel vaak gezien. Jullie komen hier nu om je gazet te vullen, maar voor ons is dit dagelijkse kost."

Met dezelfde flair richt de agent zich dan tot twee Franse toeristen en vertelt waar zij de beste frietjes van Brussel kunnen vinden: in de hoek, bij de beurs. De Roemeense familie is ondertussen met de noorderzon verdwenen. Waarheen durfden, wilden en konden ze niet zeggen.