Sociaal conflict
Crisis bij Air France: fusiepartner KLM moet lijdzaam toekijken
Een droomhuwelijk was het nooit, maar nu Air France zich in een crisis bevindt, maakt partnerbedrijf KLM zich pas grote zorgen. Is er een uitweg voor de Nederlandse luchtvaartmaatschappij uit de Franse malaise?
Alsof ineens, op tien kilometer hoogte, de straalmotoren van een Boeing 747 uitvallen: zo snel schoot maandag de koers van Air France-KLM omlaag bij het openen van de beurs. Een aandeel in het Frans-Nederlandse luchtvaartbedrijf verloor in de ochtend 14 procent van zijn waarde. Honderden miljoenen euro's verdampten in een oogwenk. Het was het grootste verlies in de geschiedenis van Air France-KLM.
De beursturbulentie werd veroorzaakt door Jean-Marc Janaillac, die vrijdag zijn vertrek aankondigde als hoogste baas bij Air France-KLM. Janaillac deed dat nadat een meerderheid van het personeel van Air France zijn voorstel voor een gematigde loonsverhoging wegstemde.
Het was een triomf voor de Franse vakbonden, die Air France-KLM met de door hen georganiseerde stakingen al meer dan 300 miljoen euro hebben gekost, maar een ramp voor het bedrijf, dat sindsdien in chaos verkeert. Misschien wel het grootste slachtoffer van de chaos is KLM, dat de laatste jaren steeds beter presteert, maar nu lijdzaam moet toezien hoe de grotere Franse fusiepartner zichzelf ten gronde richt.
Vechtende partners
Getrouwd ben je in goede en in kwade dagen, maar het huwelijk tussen Air France en KLM verloopt wel uiterst moeizaam. Niet alleen ontstaan er conflicten tussen Franse en Nederlandse werknemers als gevolg van de grote cultuurverschillen, zoals vorig jaar uit een intern rapport bleek, ook verandert Air France steeds meer in een blok aan het been van KLM.
De cijfers uit het eerste kwartaal van 2018 illustreren dat. KLM boekte een fraai operationeel resultaat van 60 miljoen euro, maar doordat het verlies bij Air France 178 miljoen bedroeg, raakte de luchtvaartcombinatie rode cijfers. De afgelopen jaren presteerde KLM steevast beter dan de in hoge loonkosten zwelgende Franse broer.
De misère bij Air France roept vitale vragen op voor KLM. Kan het bedrijf zich, als het dat zou willen, losweken van Air France? En bestaat er überhaupt een toekomst voor KLM zonder Air France?
Franse baas
"We kunnen wel zeggen dat we zonder Air France verder willen, maar die keuze is niet aan ons", zegt Jan-Willem van Dijk, voorzitter van de ondernemingsraad van KLM. In Nederland mogen we misschien spreken van een fusie tussen Air France en KLM, stelt Van Dijk, in feite was wat zich in 2004 voltrok niets minder dan een overname. KLM kan dus geen vertrek uit Parijs forceren. "Air France is de baas."
Pablo Mendes de Leon, hoogleraar lucht- en ruimterecht aan de Universiteit van Leiden, onderschrijft de woorden van Van Dijk. Weliswaar bleef 51 procent van de stemrechten bij KLM na de fusie achter in Nederlandse handen – een voorwaarde voor het behouden van landingsrechten op Schiphol - maar de Nederlandse luchtvaartmaatschappij kan daar geen ontbinding van de combinatie mee afdwingen.
"Het recht van aandeelhouders is in de statuten beperkt", zegt Mendes de Leon, die tevens voorzitter is van een van de stichtingen die samen met de Nederlandse staat bijna alle Nederlandse stemrechten beheren. "Wij kunnen onze mening over een eventuele afsplitsing geven, maar zeker niets forceren."
Volgens Van Dijk beschikt Air France zelfs over een mechanisme waarmee het een groot deel van het Nederlandse stemrecht kan opeisen. Dat de meerderheid van de stemrechten in 2004 in Nederland achterbleef, was slechts een manier voor Air France om zich van de Nederlandse landingsrechten te verzekeren. "Het is nooit de bedoeling geweest dat KLM die 51 procent ergens voor zou aanwenden."
Vervlechting
Een eenzijdig bedongen scheiding behoort dus niet tot de opties. Wel zou de luchtvaartmaatschappij, eventueel op aandringen van de Nederlandse staat, die nog altijd een kleine 6 procent van KLM’s aandelen bezit, met Air France om de tafel kunnen gaan om een afscheid te bespreken.
Of dat verstandig is, is een andere zaak. Wil KLM zich ontworstelen van Air France, dan zal het een immense som geld op tafel moeten leggen. De Fransen raken hun meest winstgevende bedrijfsonderdeel liever niet kwijt. "Daarom wil ik hier ook zeker geen pleidooi voor een scheiding houden", aldus Mendes de Leon.
Het is bovendien de vraag hoeveel KLM opschiet met een afsplitsing. Het samengaan met Air France heeft KLM, naast de huidige financiële sores, ook schaalvoordelen opgeleverd. Air France en KLM kopen samen toestellen in en hebben hun netwerken en kantoren met elkaar vervlochten.
Met de Franse staat achter zich legt Air France veel gewicht in de schaal bij internationale onderhandelingen. Wil KLM zonder Air France doorgaan, dan zal de luchtvaartmaatschappij een nieuwe fusiepartner moeten zoeken of verregaande allianties moeten smeden. Helemaal alleen kan KLM zich zeker niet handhaven.
Voorzitter van de ondernemingsraad Van Dijk wil daarom niet denken aan een scheiding als oplossing. "Wij zijn niet voor niets gefuseerd. KLM staat er beter voor dan veertien jaar geleden." Zorgen maakt hij zich wel. In deze goede economische tijden blijft Air France wel overeind, maar wat als de volgende crisis aanbreekt en het bedrijf geen meer vet op de botten heeft?
"De kunst is om het moment te vinden waarop je zegt: dit kan zo niet langer", zegt Van Dijk. "Dat moment is nog niet aangebroken, maar we zijn op onze hoede."
