Corruptiebestrijders slagen zelden in ex-Sovjet-staten. Maia Sandu probeert het toch in Moldavië

Wat kan de onderwijsminister van Moldavië het best doen om het ontwikkelingspeil van de jeugd op te krikken? Videocamera’s ophangen in examenlokalen en leerlingen fouilleren op spiekbriefjes, besloot Maia Sandu. Het slagingspercentage daalde drastisch, het aantal analfabete geslaagden ook. Opeens konden ouders geen leerkrachten meer omkopen om een oogje toe te knijpen tijdens de examensurveillance.

Het komt in voormalige Sovjet-republieken zelden voor dat een corruptiebestrijder erin slaagt om de oude machthebbers te onttronen en een land te hervormen. Meestal stuit de corruptiebestrijder op de grillen van het systeem, zoals de opgesloten Aleksej Navalny ervaart in Rusland. Maar soms lukt het, het presidentschap van Michaïl Saakasjvili in Georgië (2004-2013) is het bekendste voorbeeld.

En nu is er Maia Sandu in Moldavië. In november won de voormalig onderwijsminister de presidentsverkiezingen, als eerste vrouw in de jonge geschiedenis van haar land. Afgelopen zondag won haar partij ook de parlementsverkiezingen, waardoor Sandu ruim baan krijgt om haar hervormingsagenda door te voeren die Moldavië dichter bij de EU moet brengen.

Hervormen in Moldavië begint volgens Sandu in vrijwel elke sector hetzelfde: met de aanpak van omkopingspraktijken. Ze ziet corruptie als de voornaamste verklaring voor het feit dat Moldavië al jaren het armste land van Europa is. “Zoveel corruptie als bij ons tref je in weinig landen ter wereld”, zei ze vorige maand op de Moldavische tv-zender Jurnal TV. Van de anderhalf uur interview, ging meer dan een uur over oligarchen, criminele bendes en omkoopbare rechters.

Westerse visie

Sandu (49) groeide op in een dorp bij de Roemeense grens. Het was vooral haar vader, een dierenarts, die haar wees op onrecht in het dagelijks leven. Hij en Sandu’s moeder, een leerkracht, besloten dat ze economie ging studeren. Sandu werkte bij ministeries, bij de Moldavische vestiging van de Wereldbank en gebruikte toen haar spaargeld, twee leningen en twee studiebeurzen om een opleiding te bekostigen aan de Amerikaanse universiteit Harvard. Die vervolgde ze met twee jaren in Washington, als adviseur van het bestuur van de Wereldbank, maar in 2012 keerde ze terug naar Moldavië, toen ze gevraagd werd als onderwijsminister.

Met de invoering van videosurveillance in examenlokalen dreef ze meteen profiteurs van omkopingspraktijken tegen zich in het harnas. Politici riepen om haar aftreden, maar ze overleefde de storm aan kritiek. Niet al haar hervormingen slaagden. Door invloed van de orthodoxe kerk lukte het haar niet om religieuze lessen uit het vakkenpakket te schrappen. En een project met schoolbussen mislukte toen de chauffeurs de bussen gebruikten om bij te verdienen aan andere passagiers dan scholieren.

Sandu maakte haar westers georiënteerde visie voor Moldavië meteen duidelijk: ze veranderde Russische taal in een keuzevak en Engels in een verplicht vak, naast het Roemeens, de officiële taal van het land. Dat is een gevoelige kwestie in een voormalige Sovjet-republiek die gesitueerd is tussen Rusland en EU-lidstaten. Belarus en Oekraïne kunnen erover meepraten.

Doel: EU-lidstaat

De frictie met Moskou kwam ook tot uiting in de presidentsverkiezingen in november. Sandu nam het op tegen toenmalig president Igor Dodon, die in zijn ambtstermijn meer dan twintig keer Moskou bezocht en toenadering tot Rusland verhief tot het speerpunt van zijn beleid. President Poetin sprak zich openlijk uit als voorstander van Dodon.

De zege van Sandu en van haar pro-Europese partij kwamen mede tot stand door stemmen van de Moldavische diaspora. Dertig jaar geleden woonden er 4,4 miljoen mensen in het land, daarvan zijn er zoveel vertrekken dat er minder dan 3 miljoen mensen over zijn. De hoop van de vertrokkenen op een westers georiënteerde toekomst van hun geboorteland is zo groot dat de stembiljetten bij ambassades opraakten. 93 procent van de stemmen uit de diaspora gingen naar Sandu.

Zij zegt dat Moldavië een EU-lidstaat moet worden. “Op termijn”, want een lidmaatschap lijkt ver weg. Een van de grootste obstakels voor aansluiting bij de EU of bij Roemenië, zoals veel Moldavische politici voorstellen, is de aanwezigheid van een Russische vredesmacht in Transnistrië, een regio die zich bij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie afscheurde en bij Rusland wil horen. Sandu wil dat Rusland zijn troepen terugtrekt, maar zal Poetin op haar weg vinden.

De binnenlandse strijd tegen corruptie zal haar meeste aandacht vergen. “Ik begrijp dat er in Europa vermoeidheid bestaat over langdurige democratische transformaties. Mensen in mijn land zijn ook moe om te horen over nooit eindigende hervormingen”, zei Sandu in april voor de Raad van Europa. Maar volgens haar kunnen Moldaviërs en Europeanen hoop putten uit de verkiezingszege van afgelopen zondag, zo schreef ze op Facebook. “Ik hoop dat er vandaag een einde komt aan de heerschappij van dieven over Moldavië.”