Componist Ennio Morricone: "Dit geweld dient een doel"

1: Abbey Road, Studio 2

Het is zover. Orkest en koor komen overeind, de eerste violiste strijkt nerveus haar mooie jurk glad en daar wordt hij de Londense Abbey Road Studio binnengeleid: Ennio Morricone, 87 jaar oud, maar (aan de vooravond van opnieuw een concerttournee, die in februari de Amsterdamse Ziggo Dome zal aandoen) nog altijd actief en productief. Hij loopt slechter, dat wel. Hij zal zittend dirigeren.

De eerste violiste krijgt een hand, Il Maestro neemt zijn baton en daar zijn de eerste klanken van 'L'ultima diligenza di red rock', het openingsstuk van Morricones score voor The Hateful Eight.

Er is van alles bijzonder aan deze gelegenheid. Het is lang geleden dat Morricone muziek componeerde voor een western, het genre waarin hij in de jaren 60 (in samenwerking met zijn jeugdvriend uit Rome, regisseur Sergio Leone) de beroemdste filmcomponist ter wereld werd.

Ook bijzonder: eindelijk een score voor Tarantino, die al in vijf van zijn films oude Morricone-muziek gebruikte en voor Django Unchained (2012) zelfs een exclusief liedje van de Italiaan kreeg, maar niet eerder een hele score.

Ten slotte schijnt het heel wat te wezen dat Morricone in de studio een orkest dirigeert voor een 'direct to vinyl' liveopname, zoals hier in Londen, maar dat kan ook promotionele kletskoek zijn om journalisten het gevoel te geven dat ze iets unieks beleven.

Kijk, daar onderbreekt Morricone de uitvoering. Hij maakt duidelijk dat de vioolstoten niet fel genoeg zijn. Het moet vinniger: 'Pam! Pam! Pam!' doet hij voor, met korte handbewegingen. "Da capo, Ennio?", vraagt zijn secondant. Vanaf het begin? "Si, da capo!"

2: Landmark Hotel

De lijst filmscores van Ennio Morricone is zo lang (meer dan 500 titels, een complete lijst bestaat niet) en zo onoverzichtelijk dat er nogal eens onjuiste beweringen over worden gedaan. Bij The Hateful Eight is dat niet anders.

"Morricones eerste westernscore in ruim 40 jaar!", jubelt het persbericht, maar dat klopt dus niet. Hij componeerde er in elk geval in 1981 nog een: bij een westerncomedy van regisseur Michele Lupo met Bud Spencer in de hoofdrol. Misschien was er daarna nog wel iets cowboyachtigs.

Bovendien vindt Morricone The Hateful Eight vanzelfsprekend geen western, zo blijkt als we de volgende dag twintig minuten met hem in gesprek mogen via een tolk, in een hotel in de Londense wijk Marylebone. Zo gaat dat wel vaker: als iedereen A zegt, mag Morricone graag B beweren.

De film speelt zich weliswaar af in landelijk Wyoming, ergens halverwege de 19de eeuw, en er lopen verdacht veel mannen met hoeden in rond, maar het is een "avonturenfilm", desgewenst een "historisch drama", waarvoor Morricone derhalve "geen westernscore, maar een Tarantino-score" componeerde.

Hoe verliep uw eerste ontmoeting met Tarantino?
Ennio Morricone: "Erg aangenaam. Hij had me al eens via een agent gevraagd of ik een score voor hem wilde schrijven, maar toen had ik het te druk. Deze keer bezocht hij me thuis in Rome. Hij was erg beleefd, nam mijn hand en herhaalde zijn verzoek. Dat ontroerde me, dus stemde ik toe, ook omdat het script me aansprak. Dat had hij me eerder toegestuurd. Ik vond dat hij een unieke score verdiende en die heb ik hem gegeven."

Pikant: in de Engelse media zijn juist die dag berichten verschenen dat Morricone de belangrijkste stukken weliswaar speciaal voor Tarantino componeerde, maar dat hij ook oudere stukken muziek in de score verwerkte: ongebruikte en zelfs gerecycleerde stukken uit een thrillerscore uit 1982. De journalist vraagt ernaar; Morricone ontkent onbewogen.

Nadat u een nummer voor zijn film Django Unchained had gecomponeerd, zei u dat u nooit meer voor Tarantino zou werken. Wat heeft u van gedachten doen veranderen?
"Ik ben blij dat u het vraagt, want dat is een groot misverstand. Ik heb nooit zoiets gezegd. Ik heb kritiek geleverd op een enkele scène uit die film die extreem gewelddadig was. Later ben ik gaan begrijpen dat het geweld in Tarantino's films een zeker doel dient: hij gebruikt het vrijwel altijd als middel om zijn sympathie voor de underdog te verbeelden. Die aanpak staat mij aan."

Waarom heeft u zo lang geen westernscores gecomponeerd?
"Ik vind dat deze film geen western is, maar een historisch drama dat zich in de Verenigde Staten afspeelt. Ik heb mijn muziek geschreven op basis van het script en had toen niet de indruk westernmuziek te maken."

Wat is op dit moment belangrijker voor u: nieuw werk componeren of concerten geven?
"U moet het zo zien: ik ga niet meer zo snel met nieuwe regisseurs in zee omdat ik vind dat een filmcomponist en een regisseur een vertrouwensrelatie moeten opbouwen, zoals ik had met Bertolucci, Tornatore en Pasolini, bijvoorbeeld. Welnu, ik ben 87 jaar, de tijd om zo'n relatie op te bouwen heb ik niet meer. Daarom ben ik selectiever en heb ik meer tijd om concerten te geven, wat me op een totaal andere manier zeer bevredigt."

Krijgen we in Amsterdam een stuk uit The Hateful Eight te horen?
"Zeker. Het programma zal anders zijn dan bij mijn laatste bezoek aan Amsterdam. Een blok werk uit de westerns van Sergio Leone zal er altijd in zitten en om The Mission kan ik ook niet heen, maar het onderdeel fogle sparsi ('losse bladen', VK) zal ik anders indelen."

3: Abbey Road, Studio 3

Het is een hilarische aanblik: de enorme, wat onbehouwen Quentin Tarantino en de kleine, fragiele Ennio Morricone, naast elkaar in de kleine studio 3 van Abbey Road. Tarantino is speciaal ingevlogen voor een persconferentie over de muziek bij The Hateful Eight.

Tarantino gedraagt zich hoffelijk, grijpt verschillende malen Morricones hand om die langdurig vast te houden en charmeert Maria, Morricones echtgenote sinds 1956. Zij verschijnt niet vaak in het openbaar, maar is nu met haar man mee naar Londen gekomen.

De loftrompet steken over Il Maestro? Laat dat maar aan Tarantino over, die vertelt dat zijn moeder vroeger verliefd was op Clint Eastwood, dat Morricones legendarische scores voor For a Few Dollars More (1965) en The Good, the Bad and the Ugly (1966) zijn leven veranderden ("niet Schubert, niet Mozart, niet Beethoven, nee: Ennio is mijn man!") en dat The Bird with the Crystal Plumage (1970) de eerste Morricone-score was die hij op langspeelplaat kocht.

Tarantino: "Aanvankelijk liet Ennio weten dat hij geen zin had om een westernscore te componeren, maar ik wist zeker dat hij enthousiast zou worden van het script. Hoewel Maria het volgens mij sterker vond dan Ennio, bleek dat een juiste inschatting. Hij heeft geen westernscore voor me gecomponeerd, maar een horrorscore.

"Ennio vertelde me dat hij bij het lezen van het script al meteen een muzikaal hoofdthema in zijn hoofd had met een 'voorwaartse beweging' om het rijden van een koets te verklanken. Hij zei dat de dreiging van geweld al voelbaar zou zijn in dat thema. Nou, dat sprak mij wel aan."

Onheilspellend was Morricones filmmuziek wel vaker, maar geen mens kan hem ervan betichten dat hij zijn beroemde scores voor Sergio Leone gemakzuchtig heeft herkauwd. In The Hateful Eight zit bijvoorbeeld veel synthesizer.

Tarantino: "Aanvankelijk zei hij: 'Ik schrijf een hoofdthema voor je, maar meer niet, want ik heb afspraken met Tornatore.' Later liet hij me weten dat hij toch een volledige score zou maken. Ik denk dat hij geïnspireerd was geraakt, want hij begon me te bestoken met stukken muziek. Hij zei: 'We moeten een sneeuwstuk hebben' - dat werd het prachtige thema 'Neve' - "een uptempo stuk, een suspense-stuk. Ik heb nog nooit een film met een echte score gemaakt, ik sprokkel altijd losse, bestaande liedjes bij elkaar. Dus zei Ennio: 'Ik geef je losse stukken, dan kun je ze inpassen waar je maar wilt.'"

Morricone onderbreekt plots de tolk en vertelt met grote ogen dat de creatieve vrijheid die Tarantino hem schonk een bijzonder neveneffect had: "Ik mocht het helemaal zelf uitvogelen, maar móést het dus ook zelf uitvogelen, met als gevolg dat ik nerveus werd: zou Tarantino niet teleurgesteld zijn? Tijdens de opnamen in Praag was ik werkelijk gespannen omdat ik hem ging ontmoeten."

En dan gebeurt het: de eeuwig ernstige Morricone lacht, door zijn rugpijn heen. "Kunt u het zich voorstellen? Ik was nerveus! En dat terwijl ik dit werk al een poosje doe, zoals u weet."