Commotie in Denemarken nadat overheid feestdag heeft geschrapt om te besparen

Het Deense parlement heeft ingestemd met een controversieel voorstel om een landelijke vrije dag af te schaffen. Volgens de regering is de maatregel nodig om de toegenomen defensieuitgaven te dekken. Het voorstel leidde de afgelopen weken tot protesten van vakbeweging en kerken.

Het gaat om Grote Gebedsdag, een in 1686 door de Deense koning geïntroduceerde vrije dag die valt op de vierde vrijdag na Pasen. Het betrof destijds een samenvoeging van verschillende katholieke vrije dagen die de Reformatie hadden overleefd. Op de avond voor de Grote Gebedsdag klinken de kerkklokken en eten veel Denen een speciaal soort brood, een traditie die stamt uit de tijd dat de bakkers sloten op deze vrije dag.

De Deense regering, die afgelopen december aantrad, stelt dat afschaffing nodig is om de toegenomen defensie-uitgaven te dekken. Na de Russische inval in Oekraïne besloot Denemarken zijn defensiebudget geleidelijk te verhogen naar de NAVO-norm van 2 procent van het bruto nationaal inkomen. Dat komt neer op een extra uitgave van 600 miljoen euro per jaar. “De Denen moeten bijdragen aan onze gemeenschappelijke veiligheid”, schreven de coalitiepartners in het regeerakkoord. De maatregel zou de schatkist jaarlijks 400 miljoen euro extra opleveren.

De maatregel is zeer controversieel. Critici spreken van willekeur en uit peilingen blijkt dat twee derde van de Denen tegen afschaffing is. De vakbonden wisten de afgelopen weken maar liefst 40.000 leden op de been te brengen om te demonstreren tegen het plan.

Volgens politiek wetenschapper Rune Stubager van de universiteit van Aarhus komt dat omdat de argumentatie van de regering tekortschiet. “Het is maar de vraag of het schrappen van deze vrije dag echt zoveel oplevert en dan nog vloeit het gewoon in de schatkist. Dus je kunt net zo goed elders bezuinigen”, aldus Stubager. “De coalitie verlaagt tegelijk de belastingen, dus daar zou je kunnen beginnen. Wat ook meespeelt is dat de regering spreekt van een oorlogscrisis, terwijl de meeste Denen geen directe bedreiging voor Denemarken zien.”

Vakbondsleider Lizette Risgaard noemde het regeringsplan een “flagrante breuk” met het Deense model, de traditie dat bonden en werkgeversorganisaties onderhandelen over cao's zonder inmenging van de overheid. Stubager begrijpt de verontwaardiging hierover. “De overheid heeft moeten vastleggen hoeveel compensatie werknemers krijgen worden voor de extra dag werken. Dat is directe inmenging in werkafspraken en gaat in tegen de welhaast religieuze overlegtraditie.”

Denemarken heeft nu jaarlijks maximaal elf nationale vrije dagen, afhankelijk of ze op een weekenddag vallen. Dat ligt net onder het Europese gemiddelde van 12,8.

De bonden eisten dat de kwestie middels een referendum zou worden voorgelegd aan de kiezer, maar daar wilde de regering niet van weten. Enkele oppositiepartijen probeerden met een motie een referendum te forceren, maar kregen daarvoor niet genoeg stemmen. Om een referendum af te dwingen moeten ten minste 60 van de 179 parlementariërs voor zo’n motie stemmen. Dat aantal werd niet gehaald.

Ook vanuit de Deense katholieke kerk kwam kritiek op het afschaffen van de Grote Gebedsdag. Volgens bisschop Marianne Christiansen gaat het om een belangrijke traditie voor de Deense samenleving. “Als dit voor de overheid een middel wordt om geld in te zamelen, krijgen we een armere samenleving.”