Colombia krijgt met Gustavo Petro wellicht voor het eerst een linkse president – als hij het overleeft

Wie is die linkse kandidaat die Colombia op kan schudden?

Gustavo Petro (62), klein van stuk, brilletje, doet dit jaar zijn derde en naar eigen zeggen laatste poging om president van Colombia te worden. Na ruim een halve eeuw van burgeroorlog tussen (extreem-)rechtse politici en hun gewapende handlangers versus gewapende linkse revolutionairen staat deze ex-guerrillero op het punt de status quo onderuit te halen.

Linkse pogingen om politiek zonder wapens te bedrijven, zijn de afgelopen decennia door extreem-rechtse paramilitaire groepen met moordpartijen en ander geweld de kop ingedrukt. Sinds 2016 heerst er op papier vrede in Colombia: toen sloot de staat een akkoord met guerrillabeweging Farc. In de praktijk zijn andere gewapende groepen in het gat van de Farc gesprongen en worden grote delen van het land nog altijd door geweld geteisterd.

Petro is weliswaar een product van dat interne, gewapende conflict – hij zette zijn eerste stappen bij de ‘stadsguerrilla’ M-19 – maar heeft een half leven in de politiek op zijn cv staan. Nadat M-19 in 1990 de wapens inleverde en hun toenmalige presidentskandidaat Carlos Pizarro werd doodgeschoten, maakte Petro als parlementskandidaat de overstap naar de politiek. Later werd hij senator en in 2013-2014 was hij burgemeester van hoofdstad Bogotá.

Bij elke poging om president te worden (eerst in 2010, toen in 2018 en nu opnieuw) slaat hij een gematigder toon aan. Dit jaar slaagde hij erin vrijwel alle linkse partijen te verenigen in een coalitie, vol zelfvertrouwen het Historisch Pact genoemd. Zijn belofte om van Colombia niet alleen een vreedzamer, maar vooral ook eerlijker land te maken, slaat aan bij miljoenen kiezers. Vooral jongeren die de afgelopen jaren op straat luidkeels verandering eisten, zullen naar verwachting massaal op Petro stemmen.

En op wie kunnen rechtse Colombianen stemmen?

Er zijn naast Petro zes kandidaten, in een waaier van centrum naar uiterst rechts. Petro’s voornaamste uitdager is Federico Gutiérrez, voormalig burgemeester van Medellín. In peilingen staat Petro al maanden op bijna 40 procent, Gutiérrez zou zo’n 25 procent van de stemmen krijgen.

Op plek 3, met circa 20 procent van de stemmen, volgt de rechtse populist Rodolfo Hernández, een excentrieke ondernemer die stelt dat hij niet hoeft te stelen van de Colombianen omdat hij al genoeg geld heeft. Centrum-kandidaat Ingrid Betancourt, vooral ook buiten Colombia een bekende naam, komt in de peilingen niet veel verder dan 1 procent.

Waarover gaat het in de campagne?

Volgens de Colombiaanse politicoloog Daniela Marlés, expert in het vredesproces, domineert Petro de campagne met sociale thema’s. ‘Hij pleit voor rechten voor groepen die altijd gemarginaliseerd zijn geweest’, zegt ze via de telefoon. ‘Veel kiezers hopen ook dat winst voor Petro een tweede kans betekent voor de uitvoering van het vredesakkoord.’

Bijna zes jaar nadat de Farc de wapens neerlegde, zijn veel rurale regio’s nog amper iets opgeschoten. De overheid beloofde lokale ontwikkeling – het moest een van de pijlers van de vrede worden – maar nog steeds heersen gewapende groepen in grote delen van het land terwijl de overheid op het platteland veelal afwezig is.

Eerder deze maand bleek nog maar eens hoe machtig criminele groepen zijn. Nadat Colombia de drugsbaas Dario Antonio Úsuga, alias Otoniel, uitleverde aan de Verenigde Staten, riep zijn Clan del Golfo in 11 van de 32 provincies een uitgaansverbod uit. Op straat heerste het drugskartel, wie toch naar buiten ging was zijn leven niet zeker. En vorige week werd op een Colombiaans strand een Paraguayaanse openbaar aanklager vermoord tijdens zijn huwelijksreis. Politicoloog Marlés: ‘Afhankelijk van hun politieke kleur roepen kandidaten om een hardere aanpak, vuur met vuur bestrijden, of juist om meer lokale ontwikkeling, werkgelegenheid, onderwijs.’

De peilingen laten weinig ruimte voor twijfel. Als Petro zondag geen absolute meerderheid behaalt, dan wint hij op 19 juni in de tweede ronde alsnog met gemak. Is Colombia zeker van een linkse lente?

Hoewel de kans klein lijkt dat Gutierrez hem nog inhaalt, heeft Petro de spannendste weken van de campagne nog voor de boeg. Hij moet niet alleen zijn tegenstander verslaan, hij moet ook in leven blijven. Begin mei onderbrak hij zijn campagne twee dagen omdat zijn team informatie had ontvangen over een moordcomplot. Huurmoordenaars zouden uit zijn op zijn leven.

Een aanslag op Petro is een reëel scenario, zegt politicoloog Marlés. In het verleden zijn honderden (linkse) politici vermoord. Ook de afgelopen jaren zijn talloze activisten en lokale leiders omgebracht. Petro vormt als uitdager van de gevestigde orde een bedreiging voor vele (illegale) economische belangen. ‘De kans op een aanslag is helaas groot.’

Volgens de politicoloog is het ook denkbaar dat de politieke en financiële elite op andere manieren aan de macht probeert te blijven. Vooral bij een nipte overwinning van Petro ligt het voor de hand dat zijn uitdagers, met kandidaat Gutierrez voorop, het resultaat zullen aanvechten. ‘In dat geval kan Colombia weer massale straatprotesten verwachten.’