Code rood voor Europees reisbeleid: ‘Opvolging van reizigers faalt voortdurend’

Een landkaart met kleurencodes, een Passagier Lokalisatie Formulier en een speciale app voor test- en vaccinatiebewijzen. Op papier oogt het reisbeleid van de Europese Unie indrukwekkend. In de praktijk zijn er echter problemen: ‘Zelfs toeristen die uit rode zones terugkeren, worden niet opgevolgd.’

Een drukke dag op de luchthaven van Zaventem. In de inkomhal wemelt het van de gemaskerde en puffende toeristen die onderweg zijn naar hun vakantiebestemmingen. Het is een zomerse exodus die dit jaar iets meer moeite kost dan in het verleden. De 2,5 miljoen passagiers die in juli en augustus langs de grootste Belgische luchthaven passeren, moeten zich aan een uitgebreide lijst met geldende coronaregels houden.

Probleem is enkel dat die voorschriften wel erg makkelijk te omzeilen zijn: toen Kim Achtergaele (22) en haar vriend vorige week vanuit Zaventem op het vliegtuig naar de oranje zone Mallorca stapten, vroeg niemand hun testcertificaten op. “Ondertussen kleurt onze vakantiebestemming rood op de reiskaart, maar we proberen ons veilig te houden”, vertelt ze.

Een Antwerpse studente die de afgelopen maanden stage liep in Rome, vertelt dan weer hoe haar Belgische vrienden probleemloos testcertificaten vervalsten om luchtvaartmaatschappijen om de tuin te leiden. “Het is kinderspel om de naam of datum die op het originele document staat, aan te passen. Zelfs als de certificaten opgevraagd worden, scant haast geen enkele controleur ooit de QR-code.”

Met dergelijke verhalen over vertrekkende reizigers lijkt het belangrijk om in te zetten op een zorgvuldige opvolging van terugkerende passagiers. Maar daar loopt het eveneens mis. Volgens het Interfederaal Comité Testing & Tracing kwam sinds het begin van de zomer 22 procent van de reizigers niet opdagen voor een verplichte test. Die cijfers baseert de organisatie op de Passagier Lokalisatie Formulieren die reizigers 48 uur voor aankomst in België moeten invullen. Op die documenten geven ze aan in welke regio ze verbleven en of ze over een coronacertificaat beschikken. Na een analyse van Saniport, de sanitaire politie voor het internationaal verkeer, wordt dan bepaald wie zich moet laten testen. De instantie volgt met behulp van gegevens uit de databank van Sciensano op wie dat effectief doet, maar lokale politiekorpsen zetten niet bepaald massaal troepen in om weigeraars te bestraffen.

Geen heksenjacht

“Het was nooit de bedoeling om een heksenjacht op te zetten”, zegt Nathalie Debast van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten. “Mensen moeten zelf hun verantwoordelijkheid nemen, de politie voert aanvullend controles uit. Het is daarbij niet mogelijk om bij alle weigeraars langs te gaan: er is niet genoeg personeel voor dergelijke operaties en tijdens de zomermaanden is de groep mensen die terugkeren uit het buitenland sowieso erg groot.”

Iedere week zijn er duizenden reizigers die opgeroepen worden voor een test, maar die niet komen opdagen. Bovendien kan het werkelijke aantal mensen dat een test moet afleggen nog veel hoger liggen dan de officiële cijfers doen uitschijnen: het blijft mogelijk om op het formulier over reisgedrag te liegen of om het nooit af te geven. Vooral mensen die per auto uit het buitenland terugkeren, ontsnappen zo aan een verplichte quarantaine of test.

Nu de Belgische coronacijfers opnieuw langzaam stijgen en duidelijk wordt dat nieuwe varianten van het virus een bedreiging kunnen vormen voor de opgebouwde groepsimmuniteit, zijn verschillende virologen bezorgd over de hiaten in het reisbeleid. Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) vindt daarom dat het tijd is om de opvolging van reizigers aan te scherpen. “Het is onaanvaardbaar dat wat vandaag controleerbaar is, niet wordt gecontroleerd. Ik denk dat de deelstaten samen met de lokale besturen een tandje moeten bijsteken”, zei hij daarover aan VRT NWS.

De vraag blijft dan hoe die extra inspanning er precies moet uitzien. Karine Moykens, hoofd van het Interfederaal Comité Testing en Tracing, vertelt dat er recentelijk bijkomende gesprekken waren met luchtvaartmaatschappijen om ze op hun wettelijke verantwoordelijkheden te wijzen. “We hebben geen autoriteit om als overheid controles in andere landen uit te voeren, dus we zijn overgeleverd aan de diensten van die private bedrijven. Zij moeten de coronagerelateerde documenten van hun passagiers controleren vóór die aan boord gaan”, zegt ze. Dat luchtvaartmaatschappijen commerciële bedrijven zijn die geen winst maken als ze voortdurend passagiers wegsturen of afschrikken, doet volgens Moykens niets af aan hun kundigheid. “Zulke bedrijven maken ook geen goede indruk als ze telkens in het nieuws komen met vliegtuigen vol besmette reizigers.”

Na de vorige bijeenkomst van het Overlegcomité kondigde minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) aan dat ze meer agenten naar de landsgrenzen zou sturen om er reizigers die per auto terugkeerden te controleren. Een goed idee, vindt Moykens. “Er is een focus op luchtvaartmaatschappijen, maar andere vervoersmogelijkheden kunnen ook problemen opleveren. Met een toename van de steekproefgewijze controles doen we alles wat mogelijk is om reizen zo veilig mogelijk toe te laten.”