Chinezen mogen tweede kind, maar durven ze wel?

Ondanks het eenkindbeleid toch een tweede baby: de Tans hadden piekfijn uitgezocht hoeveel gezinsuitbreiding zou kosten. Uitwijken naar de Verenigde Staten was een optie, in China blijven en een geldboete voor lief nemen ook. 'Die boete komt op 28.160 euro, geboortetoerisme naar Californië kost ook zoiets. Een fors bedrag, dus we sprongen een gat in de lucht toen het eenkindbeleid werd versoepeld', zegt Xingli (32).

Al 35 jaar heeft China het strengste geboortebeleid ter wereld, waarbij de staat bepaalt wie zich hoe vaak en op welke momenten voortplant. Door allerlei uitzonderingen waren er al verschillende groepen met recht op een groter gezin. Etnische minderheden, boeren wier eerste kind een meisje is, of stelletjes die allebei enig kind zijn mogen al langer twee kinderen.

Anderhalf jaar geleden kwamen daar ook echtparen bij van wie een van de twee alleen is opgegroeid. De Tans dus. Net op tijd, glundert Xingli. Ze wilde voor haar 35ste een tweede, dus ze is mooi op tijd met haar dikke buik. Haar 5-jarige zoon port er enthousiast in. 'Hier zit mijn nieuwe vriendje in!'

Extra bevallingen

Berekend was dat er in totaal ruim 11 miljoen vrouwen extra zwanger mochten worden, dus ziekenhuizen maakten noodplannen om al die extra bevallingen op te vangen en de aandelenprijzen van luierfabrikanten schoten omhoog. De verwachte geboortegolf valt echter zwaar tegen. Dit had het eerste jaar van een babyboom van minimaal 2 miljoen extra zuigelingen moeten zijn, maar het wordt niet eens de helft daarvan.

'In onze vriendenkring wil niemand een tweede', zegt Xingli. 'Iedereen heeft nu al moeite rond te komen. Chinese ouders willen het beste voor hun kind: de allerbeste school, de smog ontvluchten tijdens vakanties in gebieden met schone lucht. Dat wordt met twee kinderen onbetaalbaar.'

Tan Junjie (36) heeft een eenmanszaak, een goedlopend autoverhuurbedrijf, zijn vrouw werkt bij een bedrijf als personeelsfunctionaris. Hun prettige middenklassenleventje is straks voorbij, zegt Tan. 'Wat doe je jezelf aan, vraagt iedereen, een tweede is financieel zwaar afzien. Zelfs mijn moeder had bezwaren. Die zegt dat onze levensstandaard dramatisch zal kelderen. Mijn vrouw houdt na de bevalling op met werken. Een mond meer en minder inkomen.'

Chinees schrikbeeld

Het is een oud Chinees schrikbeeld: miljarden hongerige monden. Vandaar dat al in 1970 vrijwillige geboortebeperkingsmaatregelen werden ingevoerd. Die leidden tot de grootste afname van de vruchtbaarheid in de menselijke geschiedenis, maar politici en wetenschappers bleven elkaar bang maken met het vooruitzicht op baby-tsunami's.

In 1979 werden keiharde maatregelen verplicht gesteld. Laat trouwen. Laat aan kinderen beginnen en daarna sterilisatie of een spiraaltje. Gedwongen abortus voor diegenen die zonder toestemming zwanger worden, of, als het kind toch geboren wordt, een fikse boete.

De bevolking werd voorgespiegeld dat dit een eenmalig offer was: slechts een enkele generatie was het eenkindbeleid noodzakelijk. Daarna zou de economie zo ontwikkeld zijn dat grotere gezinnen verantwoord waren.

Indoctrinatie

De generatie die zich nu voortplant is zo geïndoctrineerd door de staatspropaganda dat ze werkelijk gelooft dat één kind het beste is, zegt Tan. 'Zo en ik opgegroeid, net als alle kinderen in mijn wijk en op school. Broertjes of zusjes waren ondenkbaar. Als vader moest ik erg aan het idee wennen, maar mijn vrouw heeft een broer en als ik zie hoe die met elkaar omgaan, begrijp ik dat ze een kameraadje voor onze zoon wil.'

Demografisch gezien was de periode 2005-2010 het ideale moment om het eenkindbeleid af te schaffen teneinde het geboortecijfer op te krikken. Want voor een gezonde bevolkingsaanwas zijn 2,1 geboorten per vrouw nodig. China haalt net 1,4. In 2012 begon de beroepsbevolking te krimpen. Nu gemiddeld met 3,45 miljoen minder werkenden per jaar, maar na 2023 gaat het hard. Dan slinkt jaarlijks de beroepsbevolking met 8 miljoen mensen. Tegen die tijd is de vergrijzing, die nu al voor een onevenwichtige bevolkingssamenstelling zorgt, opgelopen tot 40 procent van de bevolking. Dan zijn er niet genoeg jonge mensen om honderden miljoenen ouderen te verzorgen, laat staan om de economie draaiende te houden. Met open ogen is China in een diepe demografische valkuil gelopen, zegt Cai Yong, expert bevolkingspolitiek van de Chapel Hill-universiteit in Noord-Carolina. Peking heeft zichzelf van een jonge beroepsbevolking beroofd door het laagste geboortecijfer ter wereld af te dwingen, en dat onnodig lang vol te houden.

'Afgesproken was dat het uiterlijk in 2010 voorbij was, maar beleidsmakers en gewone mensen zijn geconditioneerd om alle problemen, of het nu armoede, files of vervuiling is, te wijten aan het feit dat er veel Chinezen zijn. Een waanidee natuurlijk, maar daarom durft de staat het eenkindbeleid niet af te schaffen', zegt Cai.

Malthusiaans dogma

Vooral Chinese demografen geloven blind in het malthusiaanse dogma dat zodra de staat de controle loslaat, de bevolking zich in konijnentempo voortplant. Bevolkingsvraagstukken worden benaderd als projecten voor 'social engineering'; 'optimalisering' van het aantal mensen legt de basis voor een perfecte samenleving, denkt de overheid. Vandaar dat politici in provincies met extreem lage geboortecijfers nu ijveren voor wetgeving die echtparen die twee kinderen mogen, verplicht die twee baby's ook daadwerkelijk te krijgen.

Maar de sterk individualiserende Chinees baart niet meer op staatscommando. 'Eerst pakken ze ons het recht op meer kinderen af en nu moeten we ineens. Zo onpersoonlijk', vindt Xingli. Haar man valt haar bij: 'In het Westen is voortplanting een mensenrecht, een vrije keuze.'

In China is een baby een procedure. Voordat Xingli toestemming had, gingen maanden voorbij met formulieren invullen en stempeltjes halen bij overheidsloketten. Zonder een 'Geboorteplanningscertificaat' is elke baby illegaal, of ouders nu in de uitzonderingcategorie vallen of niet.

Provincies mogen zelf bepalen hoe ze de geboortepolitiek uitvoeren, en ambtenaren in dichtbevolkte provincies zijn traag op het onwillige af met hervormen. Volgens het tijdschrift Caixin weigerde de provincie Sichuan tienduizenden vrouwen die wel in de nieuwe 'tweekindscategorie' vallen, een geboorteplanningscertificaat. Ze vrezen dat de provincie na een babyboom 'lastiger te besturen' is.

Streng

Onwrikbaar streng was de bevolkingstechnocratie in het geval van een onderwijzeres die in haar geboorteprovincie Anhui toestemming voor haar tweede zwangerschap had gekregen. Daarna kreeg ze een nieuwe baan in een andere provincie. Die liet haar kiezen tussen ontslag op staande voet of abortus van haar vijf maanden oude foetus.

Terwijl het vruchtbaarheidscijfer door onwil bij de bevolking en bureaucratische hindernissen onveranderd laag blijft, steggelen demografen nog altijd over het beste moment om dat hele eenkindbeleid af te schaffen. Over twee jaar, of in 2020 misschien, aarzelen ze. Ze slaan elkaar echter niet meer om de oren met voorspellingen over angstwekkend snel toenemende geboorten. 'Blijkbaar pasten onze studies en analyses van voor de hervorming niet bij de werkelijkheid', klinkt het bijna beteuterd in de demografische vakpers.

Niet iedereen wil wachten tot de overheid concludeert dat deze voorzichtige hervorming te laat komt om het geboortecijfer omhoog te helpen. De provincie Zhejiang verruimde vorige maand uit zichzelf de categorie 'tweekinds-echtparen'.

Nu is het wachten op maatregelen die echtparen echt aanmoedigen, zegt Xingli. 'Onderwijs kan beter en goedkoper, maar begin maar met langer zwangerschapsverlof. Dat was altijd 98 dagen, maar na de hervormingen is het dusdanig bekort, dat ik wel ontslag moet nemen om mijn baby door de kraamtijd heen te helpen. Zo help je mensen met een kinderwens niet bepaald op weg.'