China kan de stroom coviddoden niet meer aan

Vol onbegrip zien Chinezen hoe ziekenhuizen en crematoria worden overspoeld door covid. Patiënten worden weggestuurd om thuis te sterven, vloeren liggen bezaaid met lijkzakken. ‘Als je alles abrupt opengooit, raak je de controle kwijt. Wie kan dit nu nog oplossen?’

Witte minibussen met gordijnen voor de zijramen rijden af en aan voor het crematorium van Linyi. De chauffeurs parkeren kriskras voor de dienstingang, laden haastig een lijkzak op een ijzeren rolkar en sluiten aan in een lange rij. Familieleden met witte doeken om hun hoofd, als symbool van rouw, kijken beduusd toe. Wat normaal een waardig afscheid zou moeten zijn, met ritueel eerbetoon, is lopendebandwerk geworden. Begrafenisondernemers rennen rond met urnen, overlijdensaktes en facturen.

Normaal komen hier vijftig tot zestig lijkwagens per dag, maar sinds een week is dat meer dan verdrievoudigd, zeggen twee medewerkers van het crematorium. Ze hebben geen toestemming om met media te praten en willen niet met hun naam in de krant. Het crematorium zet extra personeel in en werkt door tot tien uur ’s avonds. Afscheidsrituelen zijn afgeschaft. Maar nog steeds staat er een file van karren met lijkzakken: rond het middaguur zijn het er twaalf.

Afgelopen weekeinde, toen een deel van het personeel thuis zat door covid, was die file nog veel langer. Toen demonteerden begrafenisondernemers zelfs straathekken om lichamen op te leggen, bij gebrek aan rolkarren. Op Chinese sociale media gingen videobeelden rond die een rij toonden van minstens veertig lijkzakken, op hekken voortgedragen door nabestaanden, als een dodenstoet zonder enig ceremonieel.

Straathekken gebruikt als brancard

“Dat krijg je als je de regels zo plotseling loslaat, nog wel midden in de winter”, zegt een bewaker van het crematorium, die bevestigt dat de videobeelden authentiek zijn. De losse hekken liggen nog als stille getuigen langs de kant van de weg. “Ze hadden beter kunnen wachten met heropenen tot het weer wat warmer was. In de winter, als het zo koud is, worden er sowieso al meer ouderen ziek. Als je dan zo abrupt de boel opengooit, raak je alle controle kwijt. Wie kan dit nu nog oplossen?”

Videobeelden als die uit Linyi, een provinciestad in Shandong, halverwege Peking en Shanghai, komen dezer dagen uit heel China. Ze tonen hoe crematoria worden overspoeld in Xi’an, Guangzhou, Chongqing, Shanghai en Jinan. Of een ziekenhuis in Shanghai, waar het mortuarium zo uitpuilt dat de vloer met lijkzakken is bezaaid. Een voormalig quarantainecentrum in Nanchong in Sichuan of een kelder in Anshang in Liaoning, waar noodmortuaria zijn ingericht.

De beelden helpen, samen met lokale getuigenissen, om de covidgolf in China in kaart te brengen nu de Chinese overheid amper nog informatie verschaft. Ze tonen hoe de epidemie zich als een olievlek over het hele land verspreidt en hoe de piek van grote steden als Peking en Guangzhou verschuift naar kleinere provinciesteden. In een doorsnee provinciestad als Linyi, met 10 miljoen inwoners, zijn er volgens een schatting van techbedrijf MetroDataTech nu zo’n 360.000 besmettingen per dag.

De cijfers – gebaseerd op big data en rekenmodellen – zijn onbetrouwbaar, maar een bezoek aan Linyi bevestigt dat de stad zwaar wordt getroffen. De straten zijn leeg en veel restaurants en winkels zijn dicht, op apotheken na. “Er zijn geen klanten en als je openblijft, moet je je personeel doorbetalen”, zegt een van de weinige restaurateurs die nog open is. Over drie weken begint de nieuwjaarsvakantie. Veel ondernemers hebben hun personeel maar vast naar huis gestuurd.

Hoestende artsen

In het Volksziekenhuis, het beste ziekenhuis van de stad, heerst een enorme chaos. In de entreehal van de spoedeisende hulp staat links een rij van zestig man voor een consultatiepost, waar twee hoestende artsen aan de lopende band longfoto’s bekijken. Rechts verdringen familieleden zich voor de balie van een soort ic-zaal, waar drie artsen en vijf verpleegkundigen waken over dertig ernstig zieken. Er gaan voortdurend alarmen af van hart- en zuurstofmonitors, maar niemand heeft tijd om te kijken.

Normaal is deze ic-zaal op de spoedafdeling een tijdelijke oplossing voor patiënten die naar de echte afdeling intensieve zorg moeten, maar nu is dit de laatste strohalm van een overweldigd gezondheidssysteem. De gewone ziekenhuisafdelingen hebben door covid te weinig personeel en de ic-afdeling heeft geen bed meer over. Ernstig zieke patiënten kunnen alleen nog op deze spoed-ic-zaal terecht, waar overbelaste artsen almaar meer bedden op elkaar proppen. Maar ook hier is de grens bereikt.

Om 9 uur ’s ochtends brengt een ambulance een oude man met ademhalingsproblemen binnen. Volgens de spoedarts heeft hij dringend zuurstof nodig, maar er zijn geen bedden meer en de man blijft noodgedwongen op de ambulancebrancard liggen. Zijn magere benen steken onder zijn roze deken uit. De arts probeert een hart- en zuurstofmonitor aan te brengen, maar kan geen vrij stopcontact meer vinden en gaat in de weer met verlengkabels en stekkerdozen.

Wachten, wachten, wachten

De ambulance staat ondertussen te wachten totdat het zeker is dat de patiënt kan blijven. “Normaal vertrekken we meteen naar de volgende patiënt, maar nu moeten we vaak wachten”, zegt de ambulancechauffeur. Hij doet twee keer zoveel ritten als normaal, maar ziet de wachttijden evengoed oplopen. “Er zijn nu zoveel positief geteste patiënten, bijna allemaal oudere mensen. De ziekenhuizen hebben geen plaats meer. Zelfs als de patiënten hier weten te komen, kunnen ze alleen maar wachten.”

Vijf minuten later komt de volgende ambulance al aangereden, met een vrouw die uit een ander ziekenhuis is overgebracht. Haar familieleden weten het laatste vrije bed in de entreehal te bemachtigen, maar de artsen weigeren de vrouw op de spoed-ic-zaal binnen te laten: niet ziek genoeg. De familieleden beginnen rond te bellen, op zoek naar relaties die kunnen helpen. Anderhalf uur later wordt de vrouw alsnog binnengerold. En zo is de ic-zaal weer barstensvol.

De Chinese cultuur van overconsumptie van ziekenhuiszorg draagt bij aan de overweldigende drukte op de spoedafdeling. De overheid roept covidpatiënten met lichte symptomen op om thuis te blijven, maar na drie jaar van angstverhalen over covid luisteren veel Chinezen daar niet naar. In provinciesteden is ziekenhuiszorg bovendien ook in normale tijden al krap. Het Volksziekenhuis in Linyi heeft vijf ambulances én twee reservevoertuigen, omdat de ambulances vaak uitvallen door motorpech.

Maar op de spoed-ic-zaal liggen ook ernstig zieke covidpatiënten met een zuurstofwaarde van 80 procent. Zij kunnen nergens anders terecht en houden de schaarse bedden dagenlang bezet. Familieleden dragen koffers en wasteilen binnen, de zaal begint steeds meer op een kampeerplaats te lijken. De dokters, die tussen hoestbuien door infusen aanleggen, lopen op hun tandvlees. Als een jonge vrouw met ademhalingsproblemen een bed inneemt, vliegt een arts uit. “Jij kunt gewoon ademen, jij hebt dat bed niet nodig!”

Veel mensen in het ziekenhuis willen niet praten. Ze zijn druk met het regelen van zorg of zijn wantrouwig. Niemand wil met zijn naam in de krant. Maar degenen die wel praten, zijn kritisch. “Dit was niet het goede moment om de covidregels los te laten”, zegt een vrouw. Zij heeft haar oude moeder een dag eerder met een maagbloeding binnengebracht, maar klaagt dat de artsen amper naar haar omkijken. “Als je alles afgelopen zomer had opengegooid, of straks in het voorjaar, was de situatie veel minder ernstig geweest. Het gaat nu veel te abrupt.”

Gestorven aan ‘koorts’

Volgens de vrouw zijn de voorbije nacht twee patiënten op de ic-zaal gestorven. Maar het lijkt erop dat de meeste overleden covidpatiënten in Linyi nooit het ziekenhuis hebben gehaald. In het crematorium vertellen de twee medewerkers dat de meeste doden van thuis komen. Ze herkennen de lijkwagens van het ziekenhuis aan een markering. Drie nabestaanden bevestigen dat hun familielid aan ‘koorts’ is overleden, zonder enige medische zorg.

“Al die mensen die aan hoge koorts zijn gestorven, zijn ouderen, en ze komen allemaal rechtstreeks van hun huis”, zegt een schoonmaakster die de begrafenisondernemers helpt om lijkzakken op rolkarren te tillen. “Er is niets voorbereid. Sinds de heropening is er een tekort aan alles. Er zijn geen medicijnen. Er is geen plaats in de ziekenhuizen. Ambulances komen niet. Oude mensen krijgen thuis koorts en zitten op hun dood te wachten.”