China kampt met extreme stroomtekorten: hoe komt dat, en wie heeft er last van?

In twintig Chinese provincies is de elektriciteit op rantsoen. Daar heeft niet alleen de industrie last van, het tekort treft ook de gewone Chinees. Liften staan stil, stoplichten werken niet en dan moet het winterstookseizoen nog beginnen. Waarom is China overvallen door deze stroomcrisis? Vijf vragen.

Dat de stroom af en toe uitvalt, hoort erbij in China. Maar nu zijn de elektriciteitstekorten extreem. De helft van het land is op een ongekend streng rantsoen gezet. In het bloedhete zuiden mogen de airconditioners niet koeler dan 26 graden, terwijl in het noorden miljoenen mensen bibberen in koude huizen.

Deze zomer hinderden stroomtekorten de industrie al, maar nu is de situatie ineens zo nijpend dat in het noordoosten volgens Chinese staatsmedia “een ineenstorting van het complete netwerk” dreigt. Wat gaat hier mis?

Gebruikt China meer energie dan normaal?

De wereldwijde vraag naar Chinese fabrieksproducten is aangetrokken, sneller dan verwacht. Door eigen projecten om de economie op te peppen zijn staal, cement en glas in China niet aan te slepen. Vandaar de toegenomen vraag naar energie: het land moest tot augustus dit jaar 15 procent meer elektriciteit produceren dan voor de pandemie.

Heeft China daar genoeg steenkool voor?

De Chinese bodem barst van de steenkool, maar van zulke slechte kwaliteit dat er enorme hoeveelheden nodig zijn om genoeg elektriciteit op te wekken. Dit jaar zijn bovendien een groot aantal mijnen gesloten, wegens onveiligheid en corruptieschandalen.

Met tekorten in het achterhoofd begonnen Chinese provincies eerder dan normaal wintervoorraden steenkool aan te leggen. Ze zijn niet de enigen: de internationale vraag naar grondstoffen is groot. Bij China’s hofleverancier Australië, in 2019 goed voor 60 procent van China’s steenkoolimport, wil Beijing geen steenkool kopen, omdat China na een politieke ruzie Australische producten boycot. Het land probeert elders aan steenkool te komen, maar dat is duur. De steenkoolprijs is binnen een maand met 40 procent gestegen.

China investeert in schone energie, is dat een uitweg?

De opbrengst van alternatieve energiebronnen, zoals waterkrachtcentrales, valt nu net tegen door aanhoudende droogte. Steenkool domineert met 60 procent de Chinese energiemix. Juist de pogingen dat aandeel van steenkool te verminderen, dragen bij aan de huidige stroomcrisis. Dit jaar verstrijkt namelijk de deadline van een oude toezegging: de energie-intensiteit, het energieverbruik per eenheid economische groei, moet met 3 procent omlaag.

Xi Jinping is de man van de grote groene vergezichten, maar de uitvoering van zijn plannen stuit op weinig voortvarende plaatselijke overheden en onwil in de industrie. Klimaatdoelen kosten immers geld, terwijl het op de korte termijn gemakkelijker is werkgelegenheid te behouden en winst te maken door maar weer wat extra kolenmijnen en steenkoolcentrales te openen. Bijkomend voordeel: dan blijft de staatsverwarming lekker warm.

Al in februari bleek dat slechts tien van de dertig provincies de verplichte reductie in energieverbruik waarmaken. Ambtenaren raakten pas goed in paniek in september, toen de centrale overheid straffen aankondigde voor bestuurders in gebieden die hun klimaatdoelen niet halen. Vandaar dat zestien provincies nu de stroom op rantsoen zetten, in een ultieme wanhoopspoging hun doelen alsnog te halen. Domweg de stroom uitzetten is echter niet de bedoeling: overheden hadden vervuilers moeten aanpakken en moeten investeren in schonere technologie, terwijl ze de economie aan de groei zouden houden. Nu houden fabrikanten in Guangdong en andere industriële provincies noodgedwongen hun machines aan de praat met dure stroom uit vervuilende dieselgeneratoren.

Speelt er meer?

Al stijgt de steenkoolprijs, Chinezen zien dat nauwelijks op de energierekening. Provincies mogen de stroomprijzen slechts met 10 procent laten fluctueren. Elektriciteitscentrales sloegen in september alarm over dreigend bankroet - door de hoge steenkoolprijs maken ze drie eurocent verlies op elk geproduceerd kilowatt-uur. Ze smeekten om ruimere mogelijkheden de stroomprijs met de steenkoolprijs mee te laten bewegen.

De centrale overheid geeft niet gelijk toe, want ruimere mogelijkheden tot prijsstijgingen zijn niet de beste manier om centrales zover te krijgen efficiënter met steenkool om te gaan. Blijkbaar hebben elektriciteitsbedrijven besloten hun verliezen te beperken door minder stroom te leveren. Centrales hebben de capaciteit wel, maar laten de turbines niet voluit draaien. Dit is een uitkomst van de Chinese worsteling tussen de markt en de staat. Marktwerking toestaan en de elektriciteitsprijs verhogen ondergraaft Xi’s klimaatbeleid. Maar als de staat vasthoudt aan de groene agenda, veroorzaakt dat acute economische pijn en ongemak voor burgers, die om de haverklap worden geconfronteerd met uitvallende liften, donkere stoplichten en haperende waterpompen.

Wie heeft hier last van?

Honderden miljoenen Chinezen in het noordoosten hebben te horen gekregen dat de stroom- en watervoorziening tot de lente onbetrouwbaar zijn. Dat schept onrust, zeker als in dit jubeljaar van de honderdjarige verjaardag van de communistische partij de overheid zo'n basale levensbehoefte - licht en warmte - blijkbaar niet weet te waarborgen.

Dat schrikbeeld is een grotere kopzorg voor de Chinese regering dan problemen in wereldwijde toeleveringsketens door een haperende Chinese industrie, of winkeliers die langer op hun bestellingen uit China moeten wachten. Internationale financiële dienstverleners zoals Nomura voorspellen dat deze crisis China hoe dan ook 0,5 procent groei kost. Dat is de tweede negatieve bijstelling in een maand. Een veeg teken: na de dreigende ondergang van vastgoedreus Evergrande - een reusachtig probleem dat nog niet is opgelost - ondermijnt deze plotseling opgedoken elektriciteitscrisis opnieuw het vertrouwen in de stabiliteit van de Chinese economie.