China-expert: ‘Een militair conflict rond Taiwan zou rampzalig zijn voor Europa’

Xi Jinping maakt zich op voor een derde termijn als Chinees president op het Twintigste Partijcongres. Deels om binnenlandse problemen te maskeren, richt hij het vizier op de Verenigde Staten. Dat baart onafhankelijk China-expert Frans-Paul van der Putten (52), ook verbonden aan het toonaangevende Clingendael Instituut, zorgen.

De verwachting is dat Xi Jinping na het Twintigste Partijcongres aan een derde termijn als Chinees president kan beginnen. Maakt dat van hem definitief een van de machtigste wereldleiders?

“Ja. Al was hij dat de voorbije tien jaar eigenlijk ook al. Na zijn aantreden tien jaar geleden, was het al snel duidelijk dat Xi Jinping een heel andere machtspositie had dan zijn voorganger. De vorige president Hu Jintao moest veel meer rekening houden met allerlei verschillende groeperingen. Xi Jinping is er heel snel in geslaagd om dat strak naar zich toe te trekken. Je zou kunnen zeggen dat hij die machtspositie nog verder verstevigt door nu langer dan twee termijnen te blijven zetelen. Dat was tot in 2018 de limiet.”

Ook Russisch president Vladimir Poetin lijkt voor eeuwig en altijd aan de macht te willen blijven. Zijn er parallellen te trekken tussen beide presidenten?

“Er zijn grote verschillen. Het belangrijkste is wellicht dat Poetin nauwelijks rekening moet houden met andere mensen. Dat moet Xi Jinping wel doen. Ondanks zijn machtspositie is zijn positie nog altijd gebaseerd op de Chinese Communistische Partij (CCP), een organisatie met bijna honderd miljoen leden.”

“Ook weten we nu al tien jaar wie de Chinese president is. Dat maakt het makkelijker om dat beleid in te schatten en maakt China en Xi Jinping voorspelbaarder en stabieler dan Rusland en Poetin.”

Xi Jinping legde in zijn speech veel nadruk op veiligheid. Dat lijkt wel nieuw?

“Tot voor kort zeiden Chinese leiders steevast dat er geen acute dreiging voor China bestond in de wereld. Dus kon het land zich in de eerste plaats richten op zijn economische ontwikkeling. Dat is gekeerd onder Xi Jinping, zo blijkt uit zijn uitspraken de laatste paar jaar. Hij zegt het niet goed te weten: ‘De buitenwereld is bedreigender geworden voor China’, is zijn lezing. Zonder ze ooit bij naam te noemen doelt hij daarmee op de rol van de Verenigde Staten.”

Zou die nadruk op veiligheid ook niet bedoeld zijn om binnenlandse problemen te maskeren, zoals de economische malaise of de kritiek op het zerocovidbeleid?

“Er is sowieso een verband. Al is het niet gemakkelijk om de link rechtstreeks te leggen. Neem nu het zerocovidbeleid: dat legt een heel zware druk op de mensen in China. Maar juist omdat China zo’n repressieve overheid heeft en heel beperkte vrijheid van meningsuiting, is het moeilijk te zeggen hoe groot die onvrede is.”

“Maar ja, China kent minder economische groei en welvaartsontwikkeling dan vroeger. Voor Xi Jinping en de CCP wordt het daardoor aantrekkelijker om een deel van hun politieke legitimiteit te koppelen aan de boodschap dat zij het land kunnen beschermen tegen buitenlandse dreigingen. Daar moeten we rekening mee houden.”

Cruciaal in dat veiligheidsvraagstuk voor China staat Taiwan. Xi Jinping benadrukte nogmaals dat de eilandstaat van 24 miljoen inwoners wat hem betreft bij het vasteland ingelijfd moet worden en sloot daarbij het gebruik van geweld niet uit. Is hij daarmee forser dan zijn voorgangers?

“Eigenlijk is dat taalgebruik niet veel anders dan in het verleden. Wat wel opgeschaald is, zijn de militaire oefeningen vlak bij het eiland afgelopen zomer.”

Hoe moeten we dat interpreteren? Is een Chinese invasie van Taiwan realistisch?

“Ik verwacht dat niet meteen. Wel voert China langzaam maar zeker de druk op op Taiwan om zich bij China aan te sluiten. Daar was tot nu toe nooit haast bij. China gaat er sowieso van uit dat het veel meer diplomatieke, economische en militaire macht heeft om Taiwan in die richting te duwen.”

“De grote verandering van de laatste tijd is dat China onzeker geworden is over hoever de VS zullen gaan in hun steun aan Taiwan. Daarom dat China recent zijn militaire activiteiten en oefeningen in de buurt opvoerde: om dat proces te versnellen én een waarschuwing te sturen naar de VS. Impliciet was de boodschap van Xi Jinping dat als zij Taiwan blijven steunen, dat tot een militair conflict kan leiden.”

Hoe groot is die kans?

“Die is de laatste jaren een stuk reëler geworden. De relatie tussen China en de VS is zeer instabiel. Ik denk niet dat China een conflict wilt of op dit moment aanstalten maakt om Taiwan binnen te vallen. Maar het is zeker mogelijk en waarschijnlijker aan het worden dat er onbedoeld een militair conflict zal uitbreken.”

Zo’n conflict zou ‘klein bier zijn vergeleken met Oekraïne’, zegt de Belgische professor internationale betrekkingen Jonathan Holslag (VUB). Bent u het daarmee eens?

“Ja. Dat zou rampzalig zijn voor Europa. Waarom? Omdat we meegesleurd worden in dat conflict. Wij zijn een militaire bondgenoot van de VS. Het is dan bovendien ook maar de vraag of China en de VS erin zouden slagen zo’n conflict niet op een kernoorlog te laten uitdraaien.”

“Los daarvan zou de indirecte impact veel groter zijn. Onze economische relatie met China is bijvoorbeeld veel diverser en dieper dan die met Rusland.”