Chili’s jongste en meest progressieve president ooit gaat alles radicaal anders doen

Hij is te jong en onervaren voor het presidentschap, zei Gabriel Boric vorig jaar nog. Toch liet hij zich overhalen om mee te doen aan de verkiezingen, en versloeg hij zondag de extreemrechtse José Antonio Kast in de strijd om het hoogste ambt.

Eén uitspraak uit de campagne van Gabriel Boric zegt alles over het kantelpunt waarop Chili zich bevindt. “Als Chili de wieg was van het neoliberalisme, zal het ook het graf ervan zijn”, zei hij toen hij in juli op overtuigende wijze de voorverkiezingen van de linkse partijen won.

Het Zuid-Amerikaanse land dat door dictator Pinochet een vrijemarkteconomie werd opgelegd, krijgt een president die alleen al in zijn uiterlijk radicaal anders is dan de keurige centrumrechtse en -linkse politici die sinds het einde van de dictatuur in 1990 het land bestuurden. Pas tijdens de campagne liet hij zijn wilde haren en baard door een kapper temmen en bedekte hij zijn getatoeëerde armen onder een overhemd en jasje.

Zondag versloeg de afstammeling van Kroatische immigranten met ruim 55 procent van de stemmen zijn extreemrechtse opponent José Antonio Kast. In maart volgend jaar krijgt hij van de vertrekkende rechtse president Sebastián Piñera de sleutel van La Moneda, het presidentieel paleis. Hij is dan net 36 jaar.

Protestgeneratie

Boric is een aaneenschakeling van ‘nooit eerders’. Hij is het jongste Chileense staatshoofd ooit en de meest linkse president sinds generaal Pinochet een bloedig einde maakte aan de regering van Allende. Hij boekte een recordaantal stemmen in lange tijd en nooit eerder had een Latijns-Amerikaanse president tatoeages.

Boric is de president van Chili’s protestgeneratie: jonge Chilenen die opgroeiden in democratische tijden, maar nog steeds leven met de erfenis van de dictator. Terwijl de twintig jaar oudere Kast, broer van een minister van Pinochet, de generaal prees voor de welvaart die diens vrijemarkteconomie Chili had gebracht, beloofde Boric het model van geïnstitutionaliseerde ongelijkheid te begraven. Toegang tot de beste zorg, het beste onderwijs en een goed pensioen is in Chili voorbehouden aan de elite. Tien jaar geleden voerde Boric al grote studentenprotesten aan voor gratis onderwijs.

Die strijd zette hij sinds 2014 voort in het parlement, als vertegenwoordiger van de uiterst zuidelijke regio Magallanes. Een volgende generatie jongeren protesteerde sinds 2019 massaal voor een eerlijker Chili en dwong een referendum af over een nieuwe grondwet. De tekst wordt momenteel geschreven door een commissie die geleid wordt door een inheemse voorzitter en zal naar verwachting rechten verankeren van seksuele en etnische minderheden, geheel in lijn met het Chili dat Boric voorstaat.

Progressieve koers

De jongen uit de havenstad Punta Arenas (veel dichter bij Antarctica kun je niet opgroeien), kind uit een familie met Kroatische wortels, zei amper een jaar geleden dat hij zichzelf niet als president zag. Te jong, te onervaren, vond hij. Toch liet hij zich op het laatste moment overhalen en op de valreep verzamelde hij in mei net genoeg handtekeningen om zich te kunnen kandideren. In een peiling zei toen 2 procent op hem te zullen stemmen.

Het begon pas te dagen dat hij een kans maakte toen hij tijdens voorverkiezingen een verrassend ruime zege boekte op de communistische Daniel Jadue, die tot dan toe werd beschouwd als dé man op links. Plots kreeg Boric met zijn gematigder linkse koers, progressief maar niet revolutionair, een miljoen stemmen. Op rechts gebeurde het tegenovergestelde, de uiterste flank scoorde het best. En dus stond de progressieve Boric zondag tegenover Kast, een ultraconservatieve Pinochet-bewonderaar, die in de eerste ronde meer stemmen haalde dan hij.

Kast probeerde Boric af te schilderen als een links gevaar, een man die Chili het gefaalde pad van Cuba en Venezuela zou opsturen. Maar Boric distantieerde zich juist van de extremere standpunten (zoals steun voor de omstreden Venezolaanse president Maduro) van de Communistische Partij, die onderdeel uitmaakt van zijn linkse coalitie. De jonge politicus is de tegenpool van Kast, maar eerder dan klassiek links-rechts botste een seculiere progressieve kandidaat met een conservatieve katholiek.

Niet graven, maar scheppen

Sinds hij en Kast overbleven, schoof Boric op sociaal-economisch terrein meer naar het midden. Hij is nog steeds van plan om het graf te graven waarin vijftien jaar na de dood van de dictator ook diens economische ideeën verdwijnen, maar heeft de graafmachine verruild voor een schep. De weg van de geleidelijkheid leverde hem de afgelopen weken brede politieke steun op en een klinkende zege in de stembussen. Maar op dat andere vlak heeft hij geen millimeter ingeleverd: Chili moet progressief worden.

Een greep uit zijn overwinningsspeech. Over kinderen: “Zij dromen van een groen Chili, een liefdevol Chili, een land dat de natuur beschermt.” Over vrouwen: “Jullie kunnen op ons rekenen, jullie zullen hoofdrolspelers zijn in onze regering.” Over seksuele minderheden: “Jullie zagen de weinige rechten die jullie hebben verworven bedreigd in deze campagne (door Kast, red.). In deze regering zal het stoppen van discriminatie en geweld fundamenteel zijn.” Pas daarna sprak hij over economische en sociale ontwikkeling die “iedere Chileen” moet bereiken.

Hij is zich er als 35-jarige van bewust, zei hij, dat de geschiedenis niet bij hem begint. “Ik voel me erfgenaam van degenen die onvermoeibaar hebben gestreefd naar sociale rechtvaardigheid, naar uitbreiding van de democratie, naar de verdediging van mensenrechten en bescherming van vrijheden.”