Californie

Land van hightech

& levensvreugde

In Californië werden er altijd al dromen verkocht. Tijdens de goudkoorts, in Hollywood of later toen de internethype op kwam zetten. Nu heeft een nieuwe koorts de grootste Amerikaanse staat te pakken. Groen zijn en je daar goed bij voelen, luidt de nieuwste trend. En het is er één die de wereld zou kunnen veranderen.

Door Christine Kruttschnitt, Karsten Lemm & Jan Christoph Wiechmann

In een onopvallend laag gebouw in Silicon Valley zit een magere man uit München achter verduisterde ramen aan de redding van de aarde te werken. Hij is een multimiljonair maar draagt een afgewassen trui als was hij een student. Hij is elektro-ingenieur maar hij spreekt over de toekomst als een revolutionair. Hij krijgt geen Nobelprijs en heeft geen politieke functie maar van één ding is hij zeker: hij kent de oplossing voor het klimaatprobleem.

De weg naar de man verloopt via een tusseningang, waar de bezoeker eerst wordt gefotografeerd. Dan gaat het voorbij een aantal jonge arbeiders die ons vertellen dat ze niks mogen zeggen. Om uiteindelijk in een laboratorium terecht te komen bij het streng bewaakte geheim: een donkergrijze laag flinterdunne zonnemodules, die de energiemarkt onderuit moeten halen. "De productie van zo een cel kost minder dan een dollar", zegt Martin Roscheisen. "Onze ontwerpen kunnen op akkers staan en een heel dorp van zonne-energie voorzien. Tegen 2012 willen we ons in de positie bevinden dat we qua prijs met steenkool en kernenergie kunnen concurreren." De volgende weken worden de modules in serie geproduceerd. Roscheisens sponsoren - waaronder Google en SAP - verwachten van zijn firma Nanosolar niet minder dan de volgende revolutie 'made in California'. Ze hebben meer dan 100 miljoen dollar in het project geïnvesteerd. Met tweeduizend jonge wetenschappers van de Stanford Universiteit ontwikkelde Roscheisen een techniek die de capaciteit van alle bestaande processen met het vijf- tot tienvoudige overtreft. "Het is zoals met het internet", zegt hij. "Binnenkort heeft iedereen toegang tot zuivere stroom."

Roscheisen kwam vijftien jaar geleden naar Californië, eigenlijk om te studeren, niet om direct miljonair te worden of de wereld te verbeteren. Maar die dingen horen hier nu eenmaal samen. "Ik ben besmet met het Silicon Valley-virus", zegt hij. "Het een keer maken en naar de sterren grijpen." Nanosolar is al zijn vijfde bedrijf, dat in de IT-branche een waarde heeft van meer dan een miljard dollar. Roscheisen twijfelt of dit op een andere plaats in de wereld ook mogelijk was geweest. "Als je de wereld wil veranderen, moet je in Silicon Valley zijn. We hebben hier het talent, we zijn dapper en milieubescherming is een deel van onze cultuur."

Het woord 'revolutie' wordt vaak gebruikt tijdens deze warme winterdagen aan de Stille Oceaan, net als 'booming', 'hype' en af en toe zelfs 'koorts'. Maar vandaag heeft dat allemaal nog maar weinig te maken met de Californische koortsen uit het verleden, met het goud, de flowerpower en de Nieuwe Economie. Het gaat om de misschien wel meest veelbelovende West-Amerikaanse revolutie van de voorbije tweehonderd jaar: inzetten op hightech, en daarmee de planeet redden. Het klimaatprobleem oplossen, en daar rijk van worden. De wereld bekeren, en daar een goed gevoel aan overhouden. In alle hoeken en kanten van de Valley, in laboratoria en koffiehuizen, knutselen uitvinders aan biobrandstoffen en zonnecollectoren, aan robots en elektrische auto's. Aan het Energy Biosciences Instituut van de Berkeley Universiteit spendeert men een recordsom van 500 miljoen dollar aan onderzoek naar de omzetting van biomassa in energie, die in bijna twintig jaar een vierde van de wereldwijde aardoliebehoefte moet gaan vervangen. In San Carlos ontwikkelt men de eerste sportwagen op batterijen, die als voorbeeld moet dienen voor een generatie milieuvriendelijke auto's.

Wie vandaag de dag door Noord-Californië rijdt, stoot overal op dezelfde boodschap: de toekomst is goudkleurig. Met auto's die zichzelf sturen. Met huizen, dorpen en steden die meer energie produceren dan dat ze kunnen verbruiken. Zo kan de wereld er gaan uitzien, over twintig jaar al. En wie dat utopisch vindt, is somber of Europees, maar beslist geen Californiër. Californië is de achtste grootste economische macht van de wereld, dankzij een neverending story van eindeloze groei. Maar de grootste macht heeft de Golden State over de hoofden van de mensen: op de massamedia, het autodesign, Hollywood, new age, Web 2.0, botox-inspuitingen, hot yoga, vaginaverjonging - waar de wereld ook heenging, Californië was erbij. De toekomst ontstaat niet in de grote kantoorgebouwen in New York of in Europese regeringszetels, maar achter de Californische bureaus.

Het unieke aan deze staat is dat de 1.200 kilometer lange zandvlakte in de breedte 400 kilometer lang opgesplitst wordt door een gebergte dat bij gewoonlijk belachelijk mooi weer van het ene paradijs naar het andere leidt: Malibu voor de rijken en de surfbabes, Big Sur voor de hippies en esoteriefans, dan Yosemitepark voor de klimfreaks en Napa Valley voor de genieters. De beste kok van Amerika woont er in het Napadorpje Yountville, omgeven door groene heuvels vol wijngaarden. Thomas Keller heeft restaurants geopend aan de oostkust, in Las Vegas en in Azië, maar altijd weer keert hij naar Californië terug. "Is er iets waar men niet van kan houden in dit gebied?" Alice Waters en haar culinair epicentrum Berkeley werden intussen al tot 'gourmet-getto' omgedoopt. Deze moeder van de 'California kitchen' die al sinds de jaren zeventig voor het gebruik van verse groenten en gelukkige koeien pleit, is de baanbreekster voor alles wat vandaag als 'fusion food' op borden wereldwijd verschijnt - en nog het lekkerste in haar eigen keuken.

Al sinds de eerste nederzettingen was Californië een dapper project, "een poging om Utopia te creëren", omschreef auteur Joel Garreau het. In 1848, toen de goudkoorts begon, woonden hier zo'n 10.000 mensen, drie jaar later waren er dat al 250.000. In die tijd werd het Californische DNA gevormd: de spelersmentaliteit, het multiculturele, de eeuwige zoektocht naar geluk. Californië was vaak Amerikaanser dan Amerika, maar ook altijd een complex fenomeen: de geboorteplaats van zowel McDonald's als van biofood. Van flowerpower en van kunstmatige intelligentie. De gouverneurs waren conservatieve acteurs als Ronald Reagan of neohippies als Jerry Brown. Een vierde van alle bewoners wordt in het buitenland geboren, meer dan in alle andere staten van Amerika, en ze zetten allemaal in op wat men 'californication' noemt: hier wordt iedereen een ster, ook Truman Capote, die naar verluidt ooit beweerde "dat het IQ met elk jaar dat je in Californië doorbrengt, met een punt naar beneden gaat." Volgens geografieprofessor Richard Walker is het land "een stofzuiger, die mensen uit heel de wereld opzuigt. Het is de ultieme test of een zo veelzijdige bevolking in het postindustriële tijdperk als moderne democratie kan functioneren."

Silicon Valley is het uithangbord van de grote experimenten, een op zich saaie regio zonder begin of einde, bijeengedrukt tussen bergen en baaien, waar West-Amerika opgaat in de Stille Oceaan. Geen enkele plaats ter wereld heeft een grotere dichtheid aan 'brainpower', aan vers kapitaal, topuniversiteiten en misschien wel de belangrijkste grondstof: Californian Spirit. "Hier bekijkt niemand je scheef als je de aarde wil veranderen", zegt Roscheisen. Er bestaat geen scepticisme tegenover het verbeteren van de wereld, smeekbedes om nationale fondsen hoor je niet. Het krioelt er van de Facebooks, Apples en YouTubes, van jonge koppen die een grotere invloed hebben op de collectieve fantasie van de mensheid dan eender welk staatsopperhoofd. Uit heel de wereld stromen studenten toe, gelokt door de elite-universiteiten van Stanford, Berkeley en San Francisco.

De internetondernemer Tony Perkins zit in een vol café in het midden van Palo Alto, niet ver van Al Gore zijn bureau. Hij bekijkt een multiraciale groep jonge studenten, die hij de 'instant message generatie' noemt. "De grote doorbraken van de mensheid - spoorwegen, vliegtuigen, internet - werden altijd in een waas van euforie gecreëerd en niet door de vooruitziendheid van regeringen", zegt Perkins. "Iedereen hier kan zeker aan de volgende YouTube werken."

David Filo was een van die studenten. Dertien jaar geleden stelde hij met zijn vriend Jerry Yang een lijst op met interessante internetsites - gewoon voor het plezier, voor wat afleiding van hun doctoraatswerk. Vandaag is Filo 41 en wordt zijn vermogen geschat op 1,7 miljard euro. Hij is daarmee een van de rijkste mannen van Amerika. Uit zijn tijdverdrijf van weleer is een wereldfirma gegroeid met meer dan 12.000 medewerkers en een jaaromzet van 4,8 miljard euro: het internetportaal Yahoo, waarvoor Microsoft 47,5 miljard dollar bood.

Filo zit ook nu nog dag na dag achter zijn bureau, van 's middags tot 's nachts, om er als technisch directeur voor te zorgen dat zijn onderneming, die toch kort op de bal moet spelen, concurrentieel blijft. "Geld is echt maar een klein deel van het geheel", zegt hij. Van de vergaderzaal in de hoofdzetel in Sunnyville kijk je uit op een grasveld met daaromheen een handvol glazen gebouwen en een volleybalveld voor de bedienden - de ideale werkomgeving voor programmeerders die gemiddeld 150.000 dollar per jaar verdienen. "Voor een goede ontwikkelaar telt alleen het oplossen van moeilijke problemen - hoe groter de uitdaging, hoe beter. Dan is ook achteraf de voldoening des te groter."

Zonder milieubewustzijn kan er niks meer in het derde jaar na Al Gores An Inconvenient Truth. Apple bouwt laptops zonder kwikzilver, Google laat hernieuwbare energiebronnen ontwikkelen die stroom leveren die even goedkoop is als steenkool. Yahoo heeft een 'groene portaalsite' gestart om haar gebruikers wat milieubewustzijn bij te brengen, behalve dan in landen als India, Rusland en China, waar eerst de vervuilende wetenschapsboom nog moet losbarsten. "De grootste invloed die we kunnen hebben", zegt David Filo, "bestaat erin het half miljard Yahoogebruikers te informeren en hen op hun beurt met hun gedrag anderen te laten beïnvloeden." Van zulke invloed kunnen de Verenigde Naties alleen maar dromen.

In heel Californië beleeft het milieubewustzijn een enorme comeback. De broeikasemissie per kop is er lager dan in Duitsland. De middenstand krijgt er subsidies voor zonnepanelen. Verzekeringen bieden kortingen voor hybrideauto's en luchthavens voorzien parkeerplaatsen voor elektrische auto's. San Francisco verzamelt de gebruikte frituurolie van de restaurants en herwerkt die tot biodiesel die op haar beurt als brandstof dient voor bussen en brandweerwagens. PG&E, de grootste energieleverancier van Californië, haalt niet alleen stroom uit zonne- en windenergie maar ook uit zeestromingen en koeienmest.

De oprit van de nieuwe werkwereld begint met het opschrift: 'No shoes, no shirts, no Problem.' Het is het bedrijfsterrein van energieregelaar en -producent Clif Bar in Berkeley en het doet denken aan een pretpark. De medewerkers zitten onder grote, witte zeilen als op een expeditie. Ze hebben klimmuren waarop ze zich kunnen uitleven, en een literaire lounge voor ontspannende leesmomenten. Voor werknemers is het ontbijt gratis en natuurlijk biologisch en het domein heeft ook een kapsalon, een fitnesscenter, een yogaleraar en een podium waarop Al Gore al aanzette "om ook de geest te voeden." En natuurlijk rijdt de firma alleen met trucks op biodiesel en voorziet ze fietsen tijdens de middagpauze. Gary Erickson, de eigenaar, zegt: "Jullie waren in Europa ver voor met het recyclen en het statiegeld, wij moeten ons nu wat in de kijker werken." En vandaag zijn zij en vele andere bedrijven Europa in sneltempo voorbijgevlogen. Clif Bar is al het langst CO2-neutraal en gaat nu zijn opgevangen zonne-energie 's nachts in het energienetwerk van de stad pompen.

De groene revolutie in de Golden State klinkt als het werk van een dappere visionair, toch is het simpelweg een overlevingsmiddel voor de staat. In het jaar 2020 zal Californië meer dan 45 miljoen inwoners hebben, die in de smog van hun metropool kunnen stikken. Californië is een meedogenloos, voor een groot deel verlaten gebied, dat zijn subtropische natuurschat via gigantische watertransportsystemen naar andere staten heeft versluisd. De Californiërs leven constant in de schaduw van de volgende catastrofe: de grootsteden voelen de dreiging van de stijgende waterspiegel, de randgemeenten die van de woudbranden, en iedereen voelt de dreiging van droogte en aardbevingen. Geen andere staat van Amerika is zo gevoelig voor de klimaatwijziging, en dus is er een revolutie nodig. Of superhelden.

Het is een van die perfecte winterdagen in Los Angeles, de zon schijnt, de hemel straalt en Arnold Schwarzenegger staat onder een donderend viaduct te spreken over Amerika's uitgeputte infrastructuur. Hij ziet er nog altijd uit als een koelkast waar men een jas overheen getrokken heeft. Zijn haren zijn nog steeds terminatorbruin en op bepaalde momenten lijkt het alsof hij graag weer Terminator zou zijn. Dan zou hij niet alleen de verkeerspolitiek in Washington bekritiseren, dan zou hij niet alleen tegen de presidenten schelden over de miserabele milieubalans. Als Terminator zou hij de onzinnige wet omzeilen dat een buitenlander geen president van Amerika kan worden.

Schwarzenegger wil de verkiezingen winnen, daarvan is hij overtuigd. Hij straalt macht uit en heeft de meeste republikeinen en ook heel wat democraten aan zijn kant. Zijn regeringsevenwicht is opmerkelijk, zijn opiniepeilingen schitterend, hij heeft een knappe vrouw, een goede familie en een ideale achtergrond: hij kwam als jonge bodybuilder aan in zijn onderbroek bij wijze van spreken en werkte zich op tot gouverneur van één van de machtigste staten. Hij heeft zelfs geen politiek programma nodig. Zijn leven is een programma. Een oer-Californisch verhaal, waarin het morgen altijd beter gaat dan vandaag.

Schwarzenegger draagt een gemakkelijke broek en de kraag van zijn hemd staat open. Hij wil miljoenen dollars in de Californische infrastructuur investeren, miljarden zelfs. Hij wil Amerika eindelijk weer eens opbouwen en daarbij wil hij liefst geen rekening houden met partijvoorzitters, lobby's of presidenten. John McCain noemt Schwarzenegger de 'vierhonderd kilo zware gorilla van de Amerikaanse milieubeweging'. Zelfs Sim van der Ryn, ook wel 'kapitein Compost' genoemd, de grote pionier van de groene beweging, zegt over hem: "Arnold is een genie. Hij is het beste wat ons kon overkomen." Vorig jaar heeft Schwarzenegger er een wet doorgedrukt die Californië dwingt de emissies tegen 2020 terug te brengen naar het peil van 1990. Voor 2010 streeft hij ernaar 20 procent van de energienood met hernieuwbare bronnen op te lossen. Langs de Stille Oceaan wil hij een 'waterstofsnelweg' bouwen, een 8.000 kilometer lange weg met waterstoftankstations, kwestie van de nodige infrastructuur te voorzien voor de ecomobielen van de toekomst.

Als Al Gore het geweten is van de milieubeweging, dan is Schwarzenegger zijn verkoper. Bij Gore lijkt het allemaal op ondergang af te stevenen terwijl Arnold er net plezier in vindt. Maar zijn interesse is ouder dan de meesten denken. Al in de jaren tachtig zette hij zich in voor het recyclen op filmsets en werkte zo de producenten op de zenuwen. En natuurlijk kan Californië's beroemdste gemeenschap de redding van de wereld niet overlaten aan techneuten en politici. Ook Hollywood is op missie. De grootste sterren rijden met hobbelige elektro-auto's en de hipste starlets banen zich met de fiets een weg op de boulevards van L.A. Julia Roberts beweert in interviews dat ze composteert en dat ze luierdoeken gebruikt voor haar drie kinderen. Leonardo DiCaprio prijst de voordelen van het Europese statiegeld op milieuvervuilende verpakkingen en de meest radicale sterren hangen hun was opnieuw buiten te drogen aan een waslijn. Terwijl het 'oude Hollywood' achteruitleunt tegen de rugleuning van hun zwarte limousine, zijn de aanhangers van Al Gore onderweg naar rampgebieden en kopen ze ecokatoen en jute in plaats van plastic.

Hollywood, Californië's belangrijkste exporthandel en vlees- en filmgeworden American Dream, rekent niet meer alleen in box office-miljoenen maar ook in koolstofdioxide-emissies. De organisatie 'Project GreenHouse' berekent dit jaar voor het eerst de ecologische voetafdruk van films: hoeveel stroom ze verbruiken, hoeveel papier er wordt bedrukt en hoeveel eten er wordt verspild. De producenten van films als Babel en Syriana lieten zich uit eigen beweging evalueren hoe milieubelastend hun werk was. Wat geen enkele invloed heeft op de business. 'Groen en goed' dus luidt de nieuwe marketingslogan voor Hollywood. Maar weinig sterren zetten zich niet in voor een of ander goed doel. "En dat is geen zuivere menslievendheid", zegt Rita Tateel van het agentschap Celebrity Source, die de grote namen koppelt aan het juiste goede doel. "Het maakt nu eenmaal deel uit van het vak."

En zo kent nu bijna elke bekende kop de ecologische voetafdruk van zijn levensstijl. Beter nog, het grote publiek kent die ook. Er duiken nog steeds nieuwe internetsites op waarop de ecozonden van de sterren worden verfoeid (bijvoorbeeld ecorazzi.com). Brad Pitt mag in zijn eentje New Orleans heropbouwen, als hij daarentegen in een helikopter aankomt op een benefietgala, dan worden er onaangename vragen gesteld. Californië is streng geworden voor zijn beroemde inwoners, die zich voordien zowat alles konden permitteren. O wee, als ze nu hun oud papier niet sorteren.

Als het van robotonderzoeker Sebastian Thrun afhangt, vliegen mensen binnenkort de wereld rond in milieuvriendelijke privévliegtuigen. Thrun werkt in het onderzoekscentrum van de Stanford Universiteit en ontwerpt er een automatische toekomst, die sneller werkelijkheid kan worden dan iedereen denkt. Thrun bouwt zelfsturende auto's, die ongevallen vermijden, slimmer remmen en de plaats op de snelweg beter benutten. En door meer uit de wind te gaan rijden, "zou het verbruik dalen met 17 procent", zegt de 40-jarige professor uit het Duitse Solingen die aan het hoofd staat van het laboratorium voor kunstmatige intelligentie.

Daarnaast stelt hij ook zijn geluk op de proef als risico-investeerder. In Duitsland deed hij dat niet "omdat er een geest hangt die zeer conservatief en cultureel vernauwend is. Hier wordt men in de kunst van het brainwashen meegezogen. Men laat alle wetten uit het verleden varen en werkt als het ware alleen nog maar voor de volgende honderd jaar." n

Langs de Stille Oceaan wil Schwarzenegger een 'waterstofsnelweg' bouwen, een 8.000 km lange weg met waterstoftankstations voor de ecomobielen van de toekomst