Bruno Holthof (Oxford): ‘De uitrol van het vaccin had sneller gekund in België, ja’

Als CEO van de ziekenhuizen in Oxford ziet Bruno Holthof de ravage die de nieuwe coronavariant aanricht. Hij begeleidde ook mee de ontwikkeling van het Oxford-vaccin, dat in Engeland al druk wordt ingespoten. ‘Nee, we hebben géén bochten afgesneden.’

Wanneer we Bruno Holthof voor het eerst spreken, is het Verenigd Koninkrijk net geconfronteerd met een recordaantal coronadoden in één dag: 1.564 mensen lieten op 13 januari het leven. ruim een week later is dat record alweer meermaals gesneuveld en zijn er in totaal al 95.000 Britten door toedoen van het virus overleden. De Belgische CEO van de universitaire ziekenhuizen in Oxford koestert desondanks hoop dat de uitrol van het Oxford/AstraZeneca-vaccin, aan de ontwikkeling waarvan hij meewerkte en dat in Europa nog niet is goedgekeurd, mee in staat zal zijn om het virus een beslissende klap toe te brengen.

Toch vreest zelfs het ernstige British Medical Journal dat de gezondheidszorg in het land in de tussentijd nog steeds kan instorten. ‘Ziekenhuizen zijn zoals oorlogszones, en zorgwerkers zijn de uitgeputte voetsoldaten aan de frontlijn’, waarschuwde het blad, terwijl op beelden te zien is hoe ambulances in de rij staan omdat de spoeddiensten de triage niet kunnen bolwerken.

Houdt het personeel van uw ziekenhuizen in Oxford het nog wel vol?

“We zijn in deze pandemie in vergelijking met andere regio’s, zoals Londen en Zuid-Engeland, relatief gespaard gebleven. In de eerste golf was maar een vijfde van onze bedden bezet, nu is al de helft van onze zeshonderd bedden die we voor covid hadden vrijgemaakt bezet – ook omdat we patiënten uit andere regio’s opnemen. We zien nu een veel steilere opmars en ik verwacht dat wij eind januari ongeveer een piek gaan bereiken van tussen de 400 à 450 patiënten in het ziekenhuis, veel meer dan in de eerste golf.

“Ze is sneller gekomen, ze zal ook sneller weer dalen omwille van de vaccinaties en de lockdown die nu is ingevoerd. Er komen ook minder patiënten op intensive care terecht. In de eerste golf was dat 10 procent, nu zitten we onder de 5 procent omdat we betere behandelingsmethodes leerden kennen – zoals corticosteroïden en mono­klonale antistoffen. Maar natuurlijk komt elk overlijden hard aan. We verloren al vijf medewerkers, aan Covid-19, nog actieve mensen.”

Meer dan een miljoen Britten is al besmet met de nieuwe, besmette­lijkere variant. Is die ook gevaar­lijker?

“Het virus is besmettelijker, maar niet gevaarlijker. Ongeveer 50 procent van onze patiënten is nu ouder dan 65, idem als in de eerste golf. Wat onderbelicht blijft, is dat de helft van de patiënten dus jonger dan 65 is. Ik benadruk graag dat er op onze intensieve zorg ook soms jonge patiënten liggen, zelfs kinderen. Het zijn niet alleen de 75+’ers die sterven, of de jongeren die de ziekte verspreiden. Alle generaties verspreiden het virus. Ook jongere personen kunnen sterven aan covid, al lopen ze minder risico.”

Verspreidde deze variant zich in het Verenigd Koninkrijk zo snel door toedoen van bepaalde factoren, zoals de late afkondiging van de lockdown in Engeland?

“Absoluut. Wij hebben met onze gezondheidszorg resoluut tégen het openen van de horeca en het toelaten van familiereünies rond kerst gepleit. Maar de regering heeft voet bij stuk gehouden en gezegd dat we de mensen even wat vrijheid moeten gunnen. Alle experts hadden gewaarschuwd dat dit tot een drastische stijging in de tweede golf zou leiden, wat we nu ook zien gebeuren.”

Hoe groot is de kans dat ook België op grote schaal met de Britse variant te maken krijgt?

“Je kunt de Britse variant zeker niet tegenhouden. Er zijn nu al infectieclusters van de Britse variant in België en andere Europese landen gevonden. De zwaarte van de derde golf zal afhangen van de mate waarin de relatief strenge maatregelen – contactbeperking, testen bij symptomen, in quarantaine gaan als je uit het buitenland komt – opgevolgd en gecontroleerd worden. Deze maatregelen kunnen worden versoepeld zodra alle risicogroepen gevaccineerd zijn, maar uiteindelijk moet het merendeel van de bevolking in België en de rest van de wereld gevaccineerd zijn voordat we weer normaal kunnen gaan leven.”

In het Verenigd Koninkrijk worden nu twee vaccins uitgerold, dat van Pfizer/BioNTech en dat van Oxford/AstraZeneca, waar­aan u en uw ziekenhuisgroep mee­werkten. Kan de nieuwe variant van het virus de ambitieuze planning van de Britse vaccinatiecampagne laten ontsporen?

“Dat denk ik niet. Het succes van de vaccinatiecampagne hangt af van de vraag of de bestelde vaccins daadwerkelijk geleverd kunnen worden.

“Wij in Groot-Brittannië zijn wel al sinds begin december bezig. Toen is beslist om, zoals in België nu, eerst de woon-zorgcentra en het zorgpersoneel te vaccineren. We hadden toen een beperkte keuze. We beschikten door leveringsproblemen in Puurs over slechts 800.000 Pfizer-dosissen. Omdat ons Oxford/AstraZeneca-vaccin werd goedgekeurd en ook Pfizer meer heeft geleverd, worden de eerste risicogroepen parallel gevaccineerd. Het gaat nu zeer snel. De ambitie is om tegen eind januari zes miljoen mensen gevaccineerd te hebben en tegen half februari vijftien miljoen. Op basis van mijn informatie is dat ook haalbaar.”

Het Oxford-vaccin kan gewoon in de koelkast worden bewaard. Het Pfizer-vaccin heeft bijzonder lage diepvriestemperaturen nodig. Maakt dat een groot verschil?

“Jazeker. Een goed voorbeeld is onze eigen vaccinatiecampagne voor het personeel. Die verloopt veel vlotter sinds we het Oxford-vaccin hebben. Onze 14.000 medewerkers zullen aan het einde van deze maand gevaccineerd zijn, op een paar sceptici na die we nog proberen te overtuigen. Met het Pfizer-vaccin moet eigenlijk de persoon naar het vaccin toegaan, het Oxford-vaccin kunnen we naar de persoon brengen. Of het nu om rusthuizen, ziekenhuizen of huisartsenpraktijken gaat: dit vaccin kan veel makkelijker worden geïnjecteerd. Het Pfizer-vaccin is wel prima voor ziekenhuizen, waar koelelementen voorhanden zijn om het vaccin op -70 graden te bewaren. Dat kan alleen maar in grotere vaccinatiecentra.”

Moeten we om te versnellen uitgaan van één dosis voor iedereen, of zullen we toch maar meteen de twee spuitjes zetten?

“Bij het Oxford-vaccin toonden we aan dat een eerste dosis na twee weken bescherming tegen een hospitalisatie biedt. Klinische studies toonden ook aan dat de immuunrespons beter is wanneer de tweede injectie na drie maanden wordt gegeven.

“Daarom is het onze strategie om nu met een eerste dosis zo snel mogelijk naar 70+’ers en zorgpersoneel te gaan, en degenen die in januari een eerste dosis kregen, in maart voor de tweede keer in te spuiten. Met een eerste spuitje voor zoveel mogelijk mensen willen we voorkomen dat er een derde golf komt en dat ons gezondheidssysteem hier crasht. Vanaf maart zou het Britse gezondheidssysteem alvast in een veilige zone moeten zitten.”

Wanneer zal het Verenigd Koninkrijk de zo verhoopte groepsimmuniteit bereiken?

“We hebben indicaties dat ons vaccin de overdracht van het virus vermindert. Maar nog geen enkel vaccin heeft wetenschappelijke data aangeleverd die ons vertellen dat de transmissie door een massale inenting volledig onderbroken wordt.

“Met de overheid en AstraZeneca zijn we zopas overeengekomen om nu een volgend onderzoek te doen, om te weten of het vaccin ook de overdracht stopzet. Voor deze test gaan we in twee Engelse regio’s ook doelgroepen uitnodigen die nu nog niet worden gevaccineerd, zoals jongeren. Als we voor de zomer kunnen aantonen dat de transmissie doorbroken wordt, zoals we hopen, kunnen we tegen september iedereen vaccineren en zo de epidemie in het Verenigd Koninkrijk beëindigen.”

De Britten waren heel snel met het aankopen van het vaccin en het uitrollen van het vaccinatie­plan. Zo werd er niet gewacht op goed­keuring van het Europees Genees­middelen­agentschap (EMA) en via een nood­­procedure gewerkt. Zijn er bochten afgesneden?

(stellig) “We hebben géén bochten afgesneden. Ik heb het hele traject met het Britse geneesmiddelenagentschap MHRA van nabij gevolgd. Dat is altijd zeer transparant besproken.

“Onze sterkte is net dat we vroeg zijn begonnen, eigenlijk al in februari vorig jaar. In april 2020 heb ik daarom voor de eerste keer in de media gezegd dat we tegen de winter een vaccin zouden hebben. Een aantal mensen noemde dat onmogelijk. Ze zeiden dat het verschillende jaren zou duren. Nu ligt het er.

“Ik pleitte er toen zelfs voor dat we het proefvaccin, zodra het veilig was, bij vrijwilligers van het gezondheidspersoneel zouden laten inenten. De MHRA heeft dat idee afgewezen omwille van de strenge Europese regelgeving. Hadden we dat wel mogen doen, dan hadden we de werking zelfs nog veel sneller bewezen.

“De reden dat we uiteindelijk zo lang op de resultaten moesten wachten, is dat onze tweede golf veel later is gekomen, en daarmee ook de data.

“Het Verenigd Koninkrijk had ook een goede aankoopstrategie. De Vaccine Task Force bestelde in de zomer al onmiddellijk meerdere vaccins. Ze namen een risico, maar de economische prijs om het niet te doen lag veel hoger. Ook als er maar één werkt, zal het zich terugverdienen, was hun redenering. In september begonnen wij ook al uit te tekenen welke vaccinatiecentra we nodig hadden en waar, de discussie die in België nu pas wordt gevoerd. Het resultaat: vanaf het eerste vaccin begonnen we meteen te injecteren.”

In Europa gaat de uitrol door interne Europese wafelijzerpolitiek ook trager, terwijl de Britten nu al wéken spuitjes zetten. Hoe kijkt u daarnaar?

“Laat me dat illustreren met een persoonlijk voorbeeld. Voor ik in het ZNA Antwerpen werkte, waarna ik naar Oxford trok, was ik partner bij McKinsey. Bijna dertig jaar geleden deed ik, toen nog als hun consultant, een studie voor de Nederlandse overheid om te kijken of het EMA naar Nederland zou kunnen worden gehaald. Ik reisde toen naar allerlei lidstaten die kandidaat waren om het EMA op hun grondgebied te huisvesten: België, Italië, Nederland, het Verenigd Koninkrijk. Wij deden een analyse, en Nederland en het Verenigd Koninkrijk kwamen daar als beste uit.

“Nederland heeft het toen niet gehaald, het EMA ging naar het Verenigd Koninkrijk, maar kwam nu door de brexit toch in Amsterdam terecht. Ik vertel dat verhaal omdat het EMA uit nationale agentschappen ontstaan is. Wat ik niet begrijp, is dat zij het Britse MHRA nu verwijten bochten af te snijden. Ze waren toen een leidend agentschap en zijn dat nog steeds.

“Volgens mij hebben de verwijten met de brexit en de daaraan verbonden emoties te maken. Wereldwijd werken wetenschappers samen. Er zijn geen grenzen voor ons, los van nationalisme. Maar blijkbaar leunt het hele regelgevende proces wél nog bij nationalisme aan, wat ik absoluut betreur. Het is jammer dat er niet meer wereldwijde samenwerking is en dat er geen respect voor elkaars adviezen bestaat.”

In België zijn we vergeleken met het VK en een EU-land als Denemarken traag gestart. Volgens Belgische ziekenhuis-CEO’s ‘omdat onze regering extreem voor­zichtig was’. Hebben zij gelijk?

“Ik bezie het van een afstand. Maar ik denk dat het sneller had gekund. We spreken dan over weken, niet over maanden. De snelheid is afhankelijk van de voorraad. Er was eerst maar goedkeuring voor Pfizer, nu zullen het goedgekeurde Moderna en straks Oxford/AstraZeneca volgen. Je had sowieso maar een beperkte voorraad.

“Maar dat het met de uitrol van Pfizer sneller gekund had, ja, dat denk ik wel. De overheid doet alsof Pfizer een in logistiek opzicht zeer moeilijk vaccin is, maar in een ziekenhuissetting is het dat dus helemaal niet. We hebben allemaal diepvriezers tot -70 graden. Het is echt geen rocket science om voor de inenting een pakje van een diepvriezer naar een koelkast over te brengen.”

Hier lekte enkele weken geleden, na een ongelukkige tweet van een staatssecretaris, de prijs van de vaccins uit. Had dat gevolgen voor jullie onderhandelingen?

“De prijzen waren ook al in de Financial Times verschenen, maanden voor het lek van de Europese prijzen.

“Dat Oxford het goedkoopste vaccin heeft, was eigenlijk al heel lang bekend. De reden is de licentie voor AstraZeneca, dat een non-profit­initiatief moest zijn. Er wordt gedurende de pandemie op het Oxford-vaccin geen winst gemaakt. Pas daarna gaan de universiteit en het farma­bedrijf geld verdienen.”

Een van de grote problemen van de vaccinatie­campagne dreigt de desinformatie te worden. Gaan we voldoende tegen de antivaxbeweging in?

“Een van de eerste vrijwilligers die hier in april het vaccin kregen, was een universiteitsmedewerker. Al een dag later deed op sociale media het bericht de ronde dat de persoon overleden was. Wij hebben op sociale media meteen actief campagne tegen de antivax­beweging moeten voeren. Onze medewerkster tweette: ‘I’m having my cup of tea now, en moest een krant met de datum van die dag laten zien.

“We hebben tijdens de ontwikkeling van het ­vaccin ook antivax­betogingen gehad. We zijn er als universiteit hard mee bezig, maar ook als gezondheidszorginstelling, om duidelijk te maken dat er geen chips in het vaccin zitten, dat het veilig is en dat het bescherming biedt. Iedereen heeft daar zijn rol in te spelen: experts, overheid en media.

“De communicatie wordt nu enorm belangrijk – zelfs in mijn eigen organisatie. We merken ook dat delen van bepaalde etnische groepen – vooral zwarte en Aziatische – weigerachtig staan tegenover het vaccin. Ze hebben specifieke vragen over de veiligheid en werking van de vaccins. Het gaat vooral om vragen of de vaccins in deze populatie getest zijn, en rond de samenstelling van het vaccin: of er dierlijke producten in zitten, bijvoorbeeld.

“Met medewerkers die dit soort vragen hebben, moet je in dialoog gaan en duidelijk maken dat het vaccin echt bescherming voor zichzelf en hun familie kan bieden. Zoals ik al zei hebben we ook sterfte bij ons personeel gehad, en daar verwijzen we dan naar. Een foldertje uitdelen is in deze niet genoeg , zoiets vergt meer inspanningen. Er is echt behoefte aan een persoonlijke dialoog.

“We schakelen ook religieuze leiders in. We hebben bijvoorbeeld al een paar imams gevaccineerd, die nu een rolmodel voor hun gemeenschap zijn. We hebben dit hele palet van dialoog nodig om tot die 90 procent vaccinatie te kunnen komen.”

Verwachten jullie ook initiatieven van socialmediabedrijven? Moeten zij, na het factchecken van voormalig president Donald Trump, hetzelfde doen met desinformatie over vaccins?

“Iedereen heeft daar zijn verantwoordelijkheid in te nemen, van de socialmediabedrijven tot de reguliere media en lokale opinieleiders.”

U woonde en werkte in België, de Verenigde Staten en nu dus het Verenigd Koninkrijk. Waar is de zorg het best?

“Ik ken de drie zorgsystemen zeer goed. Wat me altijd verbaast is dat alle drie ervan overtuigd zijn dat hun systeem het best is.

“Eerlijk? Het antwoord hangt af van wat je het belangrijkst vindt. Ik denk dat België qua toegankelijkheid de absolute kampioen is. Wij kunnen een huisarts bellen en dezelfde dag kunnen we daar terecht, of komt de huisarts bij jou thuis. Je kunt ook snel bij een specialist langsgaan.

“De Amerikanen hebben dan weer het meest innovatieve zorgsysteem. Als je nieuwe therapieën wilt, dan ben je daar het beste af, al moet je zelf of je zorgverzekeraar dan bereid zijn om veel geld te betalen.

“Het Engelse systeem is het beste in het meten van kwaliteit. De rapportage is hier enorm. Als er een kwaliteitsprobleem is, weet je het meteen en wordt het breed in de media besproken. Dat kunnen we in België niet zeggen, omdat we niet aan kwaliteitsmeting doen.”

Zorgt dat voor kwaliteitsverschillen binnen onze Belgische zorg?

“Ik denk dat er mogelijk te veel variatie in kwaliteit is, ja. Patiënten of mensen die het systeem gebruiken, zijn snel tevreden omdat ze een arts of specialist zien en ervan overtuigd zijn dat hij of zij het juiste doet, omdat ze geen vergelijkende informatie hebben. Er moet werk worden gemaakt van een systematische en transparante kwaliteitsmeting.”

Heeft deze pandemie uw blik op de gezond­heidszorg veranderd?

“Ik ben heel trots op de respons van de sector, zowel hier in Oxford als bij mijn vroegere collega’s in Antwerpen. We mogen heel blij zijn dat we, vergeleken met bijvoorbeeld Afrika, zo’n goede zorgsector hebben.

“Ik geef les aan het Global Health-programma en een van mijn Afrikaanse ex-studenten verloor net haar vader aan Covid-19. Hij was een arts van 56, die perfect gezond was. Hij had misschien kunnen worden gered als hij hier had gewoond.”

Of als wij al eerder de zorgsector in Afrika hadden ondersteund?

“Ik hoop dat deze pandemie een wake-upcall is voor de westerse landen. Ik hoop dat zij inzien hoe belangrijk het is dat we solidair zijn met lage- en midden­inkomenslanden.

“Wat me in deze pandemie het meeste stoort, is het nationalisme. Ik ben enorm blij dat we nu in de VS, waar ik vroeger studeerde en nog veel vrienden heb, een nieuwe president hebben. Wat tot Trump heeft geleid, en hier ook tot de brexit, is de ongelijkheid in de samenleving. Die neemt ook in België toe.

“Als je het op wereldvlak bekijkt, is de ongelijkheid tussen de VS en Europa enerzijds en de rest van de wereld anderzijds nog een groter probleem. Hopelijk kunnen we voortbouwen op de globale samenwerking die we nu in de vaccinontwikkeling zijn aangegaan. Hopelijk beseft iedereen nu dat wij ook van sterke zorgsystemen in Azië, Afrika en Latijns-Amerika afhankelijk zijn. Als die er niet zijn, betalen we uiteindelijk ook de prijs (omdat bijvoorbeeld virussen of bacteriën er te lang niet gedetecteerd worden, red.).

“Mijn grote wens is dat we nu echt ernstig werk gaan maken van de aanpak van de ongelijkheid en een vernieuwing in het kapitalisme, zoals de groep Reinventing Capitalism van Harvard Business School bepleit.

“Hier in Oxford is er een groep die over de Doughnut Economy spreekt. Hun principes zijn gelijkaardig. Je moet het kapitalisme bijsturen, want de ongelijkheid is onhoudbaar en de aanslag op onze planeet is zelfdestructief. Willen we onze welvaart in stand houden, ook in de zorg, dan moet je de ongelijkheid aanpassen. Hopelijk heeft iedereen dat nu door.”

Ziet u de ongelijkheid ook rondom u in Engeland?

“Ja, de mensen die hier voor de brexit stemden, waren vooral de noordelijke Engelsen die zich uitgesloten voelden van de welvaart die gecreëerd werd in de zogeheten ‘gouden driehoek’ tussen Londen, Cambridge en Oxford. De Britse politiek speelde daarop in door bij de vorige verkiezingen beterschap te beloven, maar deze belofte heeft ze in steden als Leeds en Manchester nog niet kunnen waarmaken.

“Het is wel een telkens terugkerende discussie. Ook hier in Oxford krijgen we de vraag wat wij doen om steden als Liverpool en Birmingham wetenschappelijk en economisch te laten meeprofiteren.”

Heeft de pandemie dit onderstreept? We zien dat armere bevolkingsgroepen harder door Covid-19 zijn getroffen.

“Dat heeft veel te maken met slechtere huisvesting die de grote ongelijkheid weerspiegelt. In grote families die dicht op elkaar zijn gepakt, verspreidt het virus zich veel sneller. Je ziet dat ook in Los Angeles, waar in sommige wijken een op de drie mensen is besmet.”

Moeten we dan de globale huisvesting herdenken in functie van toekomstige pandemieën?

“Absoluut, dat is mijn grootste hoop. Er moet werk worden gemaakt van veel betere sociale huisvesting en veel betere verdeling van welvaart. Maar mijn grootste vrees is dat mensen de oorzaken van de pandemie snel gaan vergeten.

“Zelfs hier in Oxford zien we een verschil in levensverwachting van tien jaar tussen welgestelde en minder gefortuneerde wijken, en dat was dan nog voor Covid-19. En Oxford ligt dan nog pal in de Britse welvarende gouden driehoek.

“Je moet het probleem van ongelijkheid en duurzaamheid lokaal aanpakken. En het is niet ‘de politiek’ die het zal oplossen. Iedereen moet bijdragen en het begint bij hoe we consumeren.”

U wijst ook naar onze voedselketen, die dichter bij de pandemie aanleunt dan we denken. Het coronavirus sprong immers van dier op mens over?

“Jazeker, onze voedselketen is niet duurzaam. Denk ook aan nertsenkwekerijen in landen als ­Denemarken waar het coronavirus rondwaarde, en aan andere ziektes die hun oorsprong in industriële kwekerijen vinden.

“Het gaat niet alleen over mensen die dicht opeengepakt wonen, maar ook over dieren die in onaanvaardbare omstandigheden worden gefokt. Als we dat blijven doen, komen daar gegarandeerd nieuwe pandemieën van. We moeten ons ook logistiek reorganiseren, van overzeese monoculturen naar een lokalere, duurzame voedselproductie”.

Hebben de voorbije maanden u ook als mens veranderd?

“Ik heb nu een beetje een rollercoastergevoel. Op bepaalde momenten was ik erg hoopvol omdat je zoveel goeds ziet gebeuren, zoals de vaccin­ontwikkeling en de solidariteit met de zorgverleners. Maar op andere momenten zie je de impact van Covid-19 op mensen.

“Het is een heel dubbel gevoel. Het is ook een verrijkende ervaring geweest omdat ik besefte hoe je zelfs in lockdown via virtuele platformen toch met de wereld verbonden kunt blijven, van Amerika tot in Azië en Afrika. Wat mij betreft is de wereld kleiner geworden en zijn we dichter bij elkaar gekomen.”