Brexit en corona: een giftige combinatie voor het zakenhart van Londen

De Britse economie is in het tweede kwartaal met 20,4 procent gekrompen, de sterkste terugval in de geschiedenis van het land. Nergens zijn de gevolgen van de coronacrisis en de brexit zo zichtbaar als in The City, het Londense zakenhart, dat er verlaten bij ligt.

Het liefst had hij tien schermen met grafieken aan de muur van de huiskamer gehangen, maar met vier kan Simon Deley ook overweg. “Ik heb plannen voor een tuinhuisje, om dat als kantoor te gebruiken”, zegt de 47-jarige daghandelaar in zijn Zuid-Londense woning. Tot voor de lockdown huurde hij voor 1.400 pond (1.546 euro) per maand een bureau in de Londense City, maar dat is wat hem betreft verleden tijd. “Misschien dat ik alleen op belangrijke dagen op kantoor ga handelen, zoals bij verkiezingen. Het is wel fijn om thuis te zijn”, zegt hij kijkend naar zijn zoontjes, die Minecraft spelen.

In de Square Mile, zoals het Londense zakenhart ook wel wordt genoemd, lijken alle dagen ondertussen wel zondag. Lege forensentreinen rollen de stations Moorgate en Cannon Street binnen, in de Northern en Central Line zijn ze voor minder dan een kwart gevuld. Rond het middaguur nemen hooguit vijftien mensen een vloeibare lunch tot zich in Leadenhall Market, de favoriete hangplek voor brokers, bankiers en boekhouders. De pakken die elke ochtend heen en elke middag weer over London Bridge lopen, in de bruine mist gefixeerd voor zich uitkijkend, zoals T.S. Eliot een eeuw geleden dichtte in Het barre land, zijn afwezig.

Waar het leven in de buitenwijken na het versoepelen van de lockdown weer teruggekeerd is, ligt de City in coma. In Canary Wharf, het nieuwe zakencentrum enkele mijlen oostwaarts in het voormalige dokkengebied, is het niet anders. Het aantal mensen dat naar de stad komt om te werken, winkelen of er voor andere doelen is, zo heeft Centre for Cities berekend, nog maar een kwart van wat het was. Slechts een op de acht werknemers zit weer op kantoor. Wat dat betreft loopt Londen achter bij andere Britse steden. En bij Amsterdam, Parijs en Frankfurt. Meer nog dan op het vasteland is thuiswerken gewoon geworden.

Zoomen in pyjama

Daarbij speelt mee dat in Londen de meeste mensen met afgeladen treinen en tubes naar hun werk gaan, dure transportmiddelen die nu als de pest worden gemeden. Sterker, het hoofdstedelijke vervoersbedrijf is onder curatele van het rijk komen te staan. Nog steeds raadt burgemeester Sadiq Khan zijn stadgenoten af het openbaar vervoer te gebruiken. Zelf heeft hij de fiets ontdekt, in zijn geval een vouwfiets, en hoopt dat de forensen hetzelfde gaan doen. Taxichauffeurs hebben alle tijd om The Evening Standard te lezen. Arabische rijkeluiszoontjes kunnen onbekommerd scheuren met hun Lamborghini’s.

Boris Johnson had zijn bevreesde landgenoten opgeroepen om vanaf 1 augustus weer naar het werk te gaan. Voornaamste doel was het redden van de economie, meer in het bijzonder de ecosystemen rondom kantoorarbeid, van de pubs, de theaters tot de stomerijen. De oproep van de premier is genegeerd. Sterker, zijn ministers ontdekten deze week dat een zesde van de rijksambtenaren nog lekker in hun pyjama zat te Zoomen, als ze niet aan het joggen of tuinieren waren. De Canary Wharf Group heeft werknemers bevolen om weer terug te komen, om het tweede zakenhart van ondergang te redden.

“Als ik de premier goed begrijp, moeten we de sandwichketens redden”, zegt Richard Jones, gezeten in de keuken van zijn Victoriaanse hoekwoning in Zuidoost-Londen. Hij werkt bij een toezichthouder binnen de financiële wereld. “Thuiswerken is prima bevallen, sterker, je verricht meer werk, maar na de zomer worden we terug verwacht.” Hij is jaloers op zijn vrouw Jen. Zij werkt, aan de rand van de City, als ontwerper bij een academische uitgeverij, die al heeft gezegd dat thuiswerken zeker tot het einde van het jaar in stand blijft. “Je krijgt mij de trein niet in”, zegt ze. Haar eega ook niet, maar die fietst.

Wel huur, geen klanten

Niemand mist de witte boorden meer dan Cleo Vizioli. Laat in de ochtend staat de Braziliaan een sigaretje te roken voor Smokoloko, een locomotief die nu dienstdoet als barbecue. “Er had op dit moment al een rij wachtenden moeten staan”, zegt hij, “maar er is nog niemand.” Ook bij de andere eettenten wachten de uitbaters op klandizie. Cleo wijst op een glazen advocatenkantoor waar vierduizend mensen behoren te werken. “Er zijn er misschien tweehonderd, en dat geldt voor de meeste kantoorgebouwen.” Stil is het ook op Spitalfields Market, in normale tijden een mengelmoes van kantoormensen, toeristen en creatievelingen.

Vizioli weet niet hoelang hij dit volhoudt, temeer hij met zijn cateringbedrijf ook wordt getroffen door het gebrek aan festivals. Voor Lenny, een Albanese eigenaar van een sandwichbar aan Paul Street, is het bijna te laat. “Ik sluit binnen enkele dagen”, zegt hij, zittend aan het ene tafeltje dat hij volgende de regels hij op de stoep mag zetten. “Het stadsdeel is schappelijk geweest door alle heffingen en belastingen te bevriezen. Maar mijn verhuurder eist nog steeds 4.500 pond (ongeveer 5.000 euro) per maand. Dat is niet op te brengen als je 90 procent van je klanten mist, en ik zie het niet snel beter worden.”

Iets opgewekter is Antonio, de Italiaanse eigenaar van café Fazenda. “Sinds maandag betaalt de minister van Financiën de helft van de lunches. Dat heeft wel wat effect gehad, maar dat duurt een maand.” Hij bedient vooral klanten van WeWork, een Amerikaans vastgoedbedrijf dat gedesinfecteerde werkplekken verhuurt aan technologie-start-ups. Het idee van flexibiliteit heeft volgens Lahari Ramuni, onderzoekster bij Centre for Cities, de toekomst. “Kantoren zullen van karakter veranderen, meer een ontmoetingsplaats dan een traditionele werkplek worden. Gewone kantoortijden zullen minder rigide worden.”

Barclays-baas Jes Staley heeft gezegd dat het volproppen van kantoren met duizenden mensen verleden tijd is. Credit Suisse is voornemens om negen etages van het hoofdkantoor op te geven. Tegenover The Evening Standard beweerde topman Andrew Horton van verzekeraar Beazley dat er een leegloop zal komen bij Lloyds of London, de 334 jaar oude verzekeringsmarkt waar 5.000 mensen werken. Hij voegde er wel aan toe dat brokers gebruik zullen blijven maken van het door Richard Rogers ontworpen gebouw, omdat het efficiënter is om langs tien verzekeraars te lopen dan telkens een Zoom-verbinding tot stand te brengen.

Op de lege straten klinkt een symfonie van drilboren en dreunende heipalen. Hier klinkt het refrein van Johnson: Build. Build. Build. Maar waarvoor? Door de pandemie zijn de kantoorprijzen met 10 procent gedaald, en een einde van de daling is nog niet in zicht. Mogelijk zal een bestaande trend worden versneld: mensen die in de City gaan wonen. In de nabije toekomst zal het makkelijker worden om kantoren, of winkelpanden, om te bouwen tot flats. De verwachting is dat vooral jongeren hier willen wonen, omdat werk voor hen ook een belangrijk sociaal aspect heeft. Collega’s met gezinnen trekken dieper de provincie in.

De C van cultuur

Thuiswerken blijkt de productiviteit ten goede te zijn gekomen, alsmede de kwaliteit van het leven van veel City-werkers, zeker die met gezinnen. Het probleem: de City is meer dan cash and commodities. Een derde ‘C’ is zeker zo belangrijk: cultuur. Niet alleen de City en Canary Wharf zijn stil, maar ook het West End en Mayfair. Economisch strateeg Gerard Lyons, oud-adviseur van Boris Johnson, heeft beweerd dat de financiële industrie niet kan zonder de creatieve. ‘Als Londens culturele wereld ten onder gaat – kroegen, theaters, clubs en musea – zal de City een enorme klap krijgen’, schreef hij in The Spectator.

Hier komt de brexit weer om de hoek kijken.

De troefkaart van Londen als ’s werelds voornaamste metropool is de culturele rijkdom, de mogelijkheid om na de handel en wandel een Mahler te horen in de Barbican, Peruviaans te dineren in Soho of foto’s van Don McCullin te zien in Tate Modern. Geen stad ter wereld is zo multicultureel, zo vol met energie. Deze kracht heeft ertoe bijgedragen dat de voorspelde exodus na de stem voor de brexit is uitgebleven. Wie wil er nu in ‘het doodse Frankfurt’ wonen? Eind juni liet EU-onderhandelaar Michel Barnier weten dat de City de prijs moet betalen voor de brexit. Een stad zonder leven is extra vatbaar voor zulke dreigementen.

Volgens Londen-biograaf Simon Jenkins zijn de berichten over de dood van de stad echter voorbarig. “Londen is wel vaker doodverklaard, bijvoorbeeld in 1666 toen de oude City afbrandde, wat volgde op de pest”, zegt de auteur van A Short History of London. “De stad werd snel opgebouwd en werd nog meer dan tevoren een financieel centrum. Hetzelfde zag je na de Tweede Wereldoorlog. De Blitz had van de City een puinhoop gemaakt, maar ook toen kwam de stad sterker terug. Het lijkt erop alsof de onstuimige groei soms even moet worden getemd, zoals nu met covid het geval is. De aantrekkingskracht, die zal blijven.”