Brazilianen die afscheid willen nemen van Pelé hebben geduld en zonnebrand nodig

João Carlos dos Santos, gepensioneerd buschauffeur, draagt een shirt dat uit de ene helft bestaat uit de kleuren van Santos FC en de andere helft uit geelgroen, de kleuren van het Braziliaanse nationale elftal. Over het hele shirt staat nummer 10. Zijn handen klampen een groot stuk papier en een stift vast, om straks een boodschap op te schrijven voor O Rei , ‘de Koning’. Ofwel: Pelé.

Een petje beschermt zijn hoofd tegen de zon, de rij is nog lang. De kuststad Santos in deelstaat São Paulo, waar de voetballegende het grootste deel van zijn carrière doorbracht, warmt dinsdag op tot een dikke 30 graden. Een Braziliaanse krant waarschuwde in de ochtend al: wie afscheid wil nemen van Edson Arantes do Nascimento heeft geduld en zonnebrand nodig.

Niet iedereen redt het, de 83-jarige oud-gymleraar Vicente moet halverwege opgeven. De zon en zijn diabetes verhinderen hem nog een stap te zetten. Hij was een vriend van Pelé, zeggen omstanders. Het verhaal blijft in nevelen gehuld, de gymleraar wordt met de ambulance afgevoerd. Voor weinigen verloopt de dag zo verdrietig als voor de oude Vicente, Pelé’s wake voelt vooral als een viering.

Nostalgie en liefde

Rondom het Vila Belmiro-stadion overheerst gemoedelijkheid, het is een feest om herinneringen op te halen. Tienduizenden hoofden en harten vol nostalgie en liefde bewegen zich deinend richting de ingangen 2 en 3. De rij slingert door de volkswijk langs shirtjes en vlaggen, aan balustrades hangen doeken met afbeeldingen van Brazilië’s grootste ooit. Een paar kilometer naar het zuiden rolt de Atlantische Oceaan het strand op.

Kijk daar het stralende gezicht van de 78-jarige Beatriz Araújo, vanochtend trok ze een blauwe jurk aan, hing parels aan haar oren, zette haar breedste glimlach op. De herinneringen rollen haar mond uit. “Vroeger vertrouwden we elkaar nog, dat was anders hè. Ik woonde hier in de buurt. Iedereen kende elkaar, mijn vriendin ging met Lima, ik kaartte met Pelé, we vierden carnaval met Coutinho.” Voor de overledene heeft ze één woord dat ze twaalf keer herhaald: “Lindo”, zegt ze, “lindo, lindo, lindo.” Mooi, een mooi mens. Ook hij kon zo lachen van oor tot oor.

In een langgerekte zigzag gaat de rij langs de zuidkant van het stadion, weldadige schaduw brengt verkoeling. Andere gedachten sluipen hoofden binnen, gedachten die stil maken. Is het echt, ligt hij daar zo meteen echt opgebaard? Voormalig buschauffeur Dos Santos heeft zijn boodschap op zijn poster gestift. “Pelé, het is nog niet doorgedrongen.” Zijn halve lijf verdwijnt achter het papier. Hij kan zijn emoties niet benoemen, zoveel zijn het er.

En daar, een paar meter verderop in de rij, de donkere 67-jarige Regina Elena Santos Lavim, een schoonmaker die Pelé ontmoette toen ze decennia geleden eten uitdeelde op straat aan daklozen. Zij woonde vlakbij zijn moeder, inmiddels 100 jaar oud. De voetballer werd omringd door beveiligers, toch sprak hij haar aan en hielp haar bij haar liefdadigheid. “Een voetbalfan? Niet echt”, zegt ze. “Maar ik ben een Pelé-fan.”

Ze hoopt dat God een team voor hem samenstelt in de hemel. Hij was zo zachtaardig, zo menselijk, zegt ze. “Hij vertegenwoordigde Brazilië als geen ander.” Om haar heen zwelt applaus aan en wordt een lied ingezet: “Duizend doelpunten! Duizend doelpunten!” Na die mijlpaal die liederen inspireerde, zou hij er nog 283 scoren.

Knotsgekke dagen

Brazilië beleeft rond deze jaarwisseling knotsgekke dagen. Pelé overleed op donderdag, op vrijdag verliet president Bolsonaro het land en op zondag keerde oud-president Lula terug aan de macht. Welk land laat de voetballer achter? De ene witte man volgde de andere witte man op als leider van Brazilië, alleen de politieke kleur verschilde. Vooruit, de aantredend president omringde zich met inheemsen en zwarte Brazilianen.

Maar De Koning, O Rei, was zwart en zijn onderdanen zijn van alle kleuren en leeftijden. Een dwarsdoorsnede van het Zuid-Amerikaanse land van 217 miljoen inwoners staat vandaag in de rij. De speler werd de lieveling van het volk sinds zijn eerste WK-doelpunt in 1957 in Zweden, maar zijn kleur bleef altijd een probleem.

Toen, tijdens Pelé’s eerste wereldkampioenschap, moest Martin Luther King zijn beroemde speech nog uitspreken. Zeventig jaar eerder bestond slavernij nog in Brazilië. In 2014 zei de oude Pelé: “Als ik elke keer als ze me voor aap uitscholden had moeten stoppen, hadden we geen wedstrijd kunnen spelen.”

Nu ligt de koning van het veld opgebaard op het veld, zijn onbetwiste koninkrijk, een doorschijnend laken gedrapeerd over zijn onmiskenbare hoofd.

Dos Santos, de man die net niet Pelés chauffeur werd, weet niet wat hij met zichzelf aan moet wanneer hij het stadion binnenstapt. Een lege voetbaltempel, bloemen op de tribunes, een langgerekte tent boven de middencirkel. Zijn ogen worden vochtig, eerst steekt hij zijn armen de lucht in, dan verbergt hij zijn gezicht achter zijn papier.

De stoet trekt voort, stoppen mag niet. Daar is hij dan, een kist, een lichaam, een hoofd tussen een erewacht. Dos Santos tilt even zijn pet op, zwaait dan. Dag Edson, dag Pelé.