Boris Johnson stoot op parlementaire ‘noodwet’ die ‘no deal brexit’ moet voorkomen

Wie is de opsteller van de wet en wat is zijn doel?

Labour-kamerlid Hilary Benn heeft gebruikgemaakt van het ‘recht van initiatief’. Deze zoon van een fameuze en eurosceptische socialist is de voorzitter van de kamercommissie die het brexit-proces nauwkeurig volgt. In de tekst staat dat premier Boris Johnson om uitstel van drie maanden moet vragen als er bij de Europese top van half oktober geen uittredingsakkoord ligt, ervan uitgaande dat de Europese leiders iets voelen voor een tweede uitstel.

Een ‘no deal’ is alleen toegestaan als het Lagerhuis daar zijn toestemming voor geeft. Dat is vrijwel uitgesloten. De opstellers zijn bang dat Johnson de klok simpelweg laat aflopen zodat er automatisch een no deal komt. In dat vermoeden zijn ze niet alleen gesterkt door de onthulling zondag dat er een brexit-aftelklok in Johnsons werkkamer staat, maar ook omdat zijn topadviseur Dominic Cummings zou hebben beweerd dat al dat gepraat over nieuwe onderhandelingen een schijnvertoning is. Downing Street ontkent dat.

Hoe wil Benn dat bereiken?

Voor een individueel kamerlid is het niet makkelijk om een motie op de parlementaire agenda te zetten, zeker niet voor een lid van de oppositie. Maar omdat dit de laatste kans lijkt te zijn om een no deal te voorkomen, ligt de situatie anders. De EU-gezinde kamervoorzitter heeft het wetsvoorstel aan de kamer voorgelegd, en er is vrijwel zeker een meerderheid die het de komende dagen met spoed wil bespreken.

Woensdagnamiddag zal het Lagerhuis er twee uur over debatteren, waarna commissies zich erover zullen buigen. Om de procedure te versnellen, zullen ze zitting nemen in de debatkamer zelf (zonder kamervoorzitter). Daarna volgt er een reeks stemmingen. Het Lagerhuis zal waarschijnlijk akkoord gaan, waarna de spoedwet donderdag verhuist naar het Hogerhuis. Pro-Brexit Lords kunnen de boel flink vertragen, maar als ze te veel tijd rekken, zullen collega’s ‘Shut up!’ roepen, wat de zaak meestal wel bespoedigt. Maandag kan de wet er liggen.

Waar haalt Benn de steun vandaan?

Kort nadat Johnson dinsdagmiddag was begonnen met het bijpraten van de parlementsleden gebeurde iets wat niet eerder in het Lagerhuis vertoond was: terwijl de premier aan het woord was, liep een partijgenoot, letterlijk, over naar de liberaal-democraten. Weg was de kamermeerderheid. De persoon in kwestie was de EU-gezinde rebel Philip Lee. Eerder op de dag had oud-onderwijsminister Justine Greening aangekondigd uit de partij te stappen. De namen van de Conservatieve rebellen Lee en Greening staan ook onder Benns wetsvoorstel.

Waarnemers hebben zelfs de term ‘zuivering’ gebruikt om te beschrijven wat er bij de Tory’s gebeurt. De dagen dat ’s werelds oudste politieke partij ‘een brede kerk’ was, lijken voorbij. Voor Johnson zou het pijnlijk zijn om de rebel Nicholas­ ­Soames uit de partij te zetten, de kleinzoon van Winston Churchill. Saillant detail: die laatste werd in de jaren 30 zelf bijna uit de partij gegooid.

Wat kan de regering doen?

Onder geen beding, zo verklaarde Johnson dinsdag, naar Brussel gaan om, net zoals zijn voorgangster had gedaan, te ‘smeken’ om uitstel. “Ik zal me niet overgeven”, luidde het. De enige manier om de noodwet om zeep te helpen, is het uitschrijven van nieuwe verkiezingen. Vroeger kon een premier dat met een pennenstreek doen, maar in 2011 legde David Cameron wettelijk vast dat twee derde van het Lagerhuis daarmee moet instemmen.

De oppositie wil best verkiezingen, maar wil niet dat Johnson de vrije hand krijgt bij het prikken van een datum. Hoewel de regering 14 oktober in gedachten heeft, bestaat bij ­tegenstanders van Johnson het vermoeden dat hij wacht met het ontbinden van het parlement, en de stembussen opent kort na een brexit zonder akkoord. Het parlement zal zich woensdagavond buigen over een verkiezingsmotie. Johnson kan mogelijk ook verkiezingen teweegbrengen door die, provocerend, als amendement aan Benns wetsvoorstel te hangen.