Bolsonaro, Salvini, Johnson, Trump: wie kijkt naar het kiesgedrag van de laatste jaren, merkt dat er bij ‘het volk’ stilaan ook een steekje loszit

Hind Fraihi is journaliste en columniste bij De Tijd en Ons Erfdeel. In oktober verschijnt haar essay Vooruitopia.

“A pretty sizeable percentage of world leaders are completely out of their minds”, zei Barack Obama in 2015 tijdens de comedyshow van Jerry Seinfeld. Maar wat met de wederkerigheid? Wie kijkt naar het kiesgedrag van de laatste jaren, merkt dat er bij ‘het volk’ stilaan ook een steekje loszit.

Brazilië koos voor Jair Messias Bolsonaro, Kapitein Kettingzaag, die er geen graten in vindt het regenwoud te laten afbranden. Zolang hij de schuld maar in de schoenen van ngo’s kan schuiven. In Italië staat Matteo Salvini op het toppunt van zijn populariteit. Die heeft hij voornamelijk verkregen door zijn pleidooi om nog een extra borstwering (met glasscherven) toe te voegen aan Fort Europa. Boris Johnson leidt zijn land, al stuntelend en Latijnse citaten rondstrooiend, regelrecht naar de brexit-afgrond. Een zelfopgelegde deadline waarvoor hij zelfs bereid is zijn parlement buitenspel te zetten. Over Donald Trump hoef ik niets meer te vertellen. Behalve misschien dat naast zijn onredelijk kleutergedrag een gewetenloze dictator als Poetin plots een ‘evenwichtige’ leider lijkt.

Het lijstje is niet exhaustief, en er zijn vast nog wel wat figuren van dit kaliber op te sommen. Als er over pakweg honderd jaar nog iets bestaat als geschiedschrijving, noemt men deze periode allicht ‘the age of fools’, het tijdperk waarin de laatste kansen werden verkwanseld door het lot van naties te verbinden aan populisten met een utopisch verhaal dat elke sense of urgency in slaap wiegde.

Fools ook omdat deze leiders door hun houding, discours en gebrek aan kennis op het eerste gezicht overkomen als narren. Min of meer grappige nevenfiguren die altijd goed zijn voor wat pikante brokjes in de jacht naar clickbait. De meeste narren zijn echter gehaaid, en achter het masker van bonte grappenmakerij en onschuldig vertier schuilt er kille berekening en een rücksichtsloze doelmatigheid. Politieke redacties en mainstream politici zien, vaak vanwege hun eigen hoogmoed, pas het gevaar als de bal al onweerstaanbaar aan het rollen is gegaan.

Sociale media

Narcisme is nog zoiets dat als een rode draad door het karakter van deze heren loopt. Onze wereld is in beroering door de confrontatie met schier onoverkomelijke uitdagingen. Overal smacht de bevolking naar heldere oplossingen en klare taal om hun angst en woede weg te nemen. Ideale kweekplaatsen voor narcistische leidersfiguren.

Dankzij charme, charisma en zelfvertrouwen kunnen ze zich als het ware vereenzelvigen met de zogenaamde oplossing. Slogans als ‘Make America Great Again’ en ‘Take Back Control’ zijn de vlag waarvan verwacht wordt dat iedereen zich eronder schaart. En de vlag is in handen van de leider. Het eigenbelang valt naadloos samen met het staatsbelang.

Het is een dubbele verbinding in narcisme. Leiders zijn meestal ook maar een exponent van hun tijdperk. En nooit was men meer begaan met zichzelf als vandaag. Onderzoekers spreken van een epidemie van narcisme, opgewekt door de sociale media. Dus willen we Trump, Johnson, Bolsonaro en consorten tegenhouden, dan moeten we eens goed in de spiegel kijken. Of net niet.