Boliviaans president zet licht op groen voor inheemse autonomie
De maatregel die zondag, op de Dag van de Indiaan, van kracht werd, wordt betwist door de oppositie. Die stelt dat president Morales Bolivia’s kersverse ‘plurinationale’ grondwet met voeten treedt.
Tijdens een ceremonie op de Dag van de Indiaan kondigde Evo Morales in de stad Camiri aan dat gemeenten met een inheemse meerderheid straks, op 6 december, referenda mogen houden over verregaande autonomie. Op hetzelfde moment zullen in Bolivia ook presidents- en parlementsverkiezingen plaatsvinden. Het nu door Morales geproclameerde decreet geeft gemeentebesturen 21 dagen de tijd om de administratieve verplichtingen na te komen die aan zo’n referendum zijn verbonden. In Camiri, in het gevoelige want door de oppositie gecontroleerde oostelijke departement Santa Cruz, stelden zich zondag symbolisch meteen acht gemeenten kandidaat voor een volksbevraging.Bolivia telt 327 gemeenten en 36 als dusdanig erkende inheemse volkeren. Volgens een begin dit jaar ook al bij referendum goedgekeurde ‘plurinationale’ grondwet, kunnen gemeenten die aan een reeks door de wet bepaalde criteria voldoen zich in ruime mate aan de centrale staat onttrekken. Als de lokale besturen kunnen aantonen dat zij al voor het Spaanse koloniale bewind een inheemse gemeenschap vormden of later een agrarisch samenwerkingsverband zijn geworden, dat ze zich op voorouderlijke gronden bevinden en dat een meerderheid van burgers zichzelf als indiaans beschouwt en/of een inheemse taal spreekt, dan komen ze voor verzelfstandiging in aanmerking. Volgens de Boliviaanse pers voldoen om en bij de 160 gemeenten aan de voorwaarden, aangezien meer dan de helft van hun inwoners er niet het Spaans als moedertaal heeft. Het nieuwe statuut verleent de betrokken gemeenschap tal van bevoegdheden, zoals voorzien in artikel 304 van de grondwet. Zo heeft ze recht op een soort eigen basistekst of grondwet, mag ze haar eigen politieke, economische, sociale, culturele en toeristische beleid uitstippelen, krijgt ze het laatste woord over de hernieuwbare natuurlijke bronnen op haar grondgebied of kan ze eigen belastingen gaan innen. De meest controversiële autonome bevoegdheid is evenwel van gerechtelijke aard. Inheemse gemeenschappen zullen voortaan volgens de voorouderlijke traditie recht mogen spreken en conflicten op ancestrale wijze mogen beslechten. Met die door het gewoonterecht geschraagde methode wordt in diverse landen in Latijns-Amerika geëxperimenteerd, maar geheel risicovrij is ze niet, aangezien ze soms botst met het nationale rechtssysteem, en het individu er meer dan in het ‘westerse’ recht ondergeschikt heet aan het collectief.
‘Schending van de grondwet’
Het lokale inheemse niveau is maar één van de zelfstandigheidsstructuren binnen de hybride nieuwe staatsvorm van Bolivia. In het Andesland, dat in maart de officiële nieuwe benaming ‘Plurinationale Staat Bolivia’ aannam, wordt ook werk gemaakt van à la carte departementale en regionale autonomie. Met name de delfstofrijke, vooral door mestiezen en ‘Europeanen’ bewoonde Halve Maan (Media Luna) in het oosten van het land wil zich hoe langer hoe minder aan La Paz en het actieve indigenisme van Evo Morales gelegen laten. Daar ook klonk het protest tegen het zondag in werking getreden decreet het luidst. Niet alleen wordt Morales, zelf een Aymara-indiaan, ervan beschuldigd het land langs raciale lijnen te herstichten (terwijl de inheemse meerderheid pas in 1952 volwaardig stemrecht kreeg) en te polariseren, volgens grondwetsspecialisten had ‘Evo’ de verkiezing van een nieuw parlement moeten afwachten - en de goedkeuring van een concrete autonomiewet door die vergadering - alvorens het licht op groen te zetten voor de gemeentelijke referenda. “Dit is een louter electorale maatregel, een schending van de grondwet zoals er zich al meerdere hebben voorgedaan,” reageerde bijvoorbeeld Vladimir Peña, staatssecretaris van justitie in Santa Cruz. “Maar de mensen zullen wel snappen dat de originarios (de oorspronkelijke, precolumbiaanse bevolking, ld) hier gebruikt worden.” Op de kritiek dat de staat alle vat op de autonome gemeenschappen zal kwijtspelen en een doos van Pandora opent, antwoordde president Morales zelf zondag: “In de 500 jaar die verstreken zijn sinds de Europese invasie hebben de inheemsen altijd zonder staat overleefd. En waar was de staat in de 180 jaar sinds we als onafhankelijke republiek door het leven gaan?” Zoveel is zeker: na zondag is de controverse over Morales’ inheemse socialisme weer aangezwengeld en is de tweespalt tussen het oostelijk laagland en het westelijk hoogland terug van nooit weggeweest. Na de goedkeuring bij referendum van de nieuwe grondwet, in januari, eisten overigens zowel de regering als de oppositie de overwinning op. Kreeg de tekst in de Media Luna de nee-stem van 60 procent van de kiezers, dan prijkte de ja-stem in de Andes her en der boven de 70 procent uit.
