Blanke meerderheid? Straks zijn we allemaal ‘gemengd’

De zwartepietendiscussie in Nederland is voor Eric Kaufmann een heel goed voorbeeld. Hij ziet hetzelfde soort discussie overal: een groep relatieve nieuwkomers in een land die zijn stem verheft, een groep witte mensen die zich heftig verzet. De onmogelijkheid om er nog op een gewone manier over te praten. De één die de ander uitmaakt voor racist. Het is volgens hem hét probleem van deze tijd en dat komt doordat de bevolking in het Westen razendsnel ­verandert.

“Zeggen dat iets racisme is, is niet altijd het juiste antwoord”, zegt hij. De 48-jarige Eric Kaufmann is hoogleraar demografie aan Birkbeck, University of Londen en een autoriteit op het gebied van politieke demografie. Onlangs schreef hij het boek ‘Whiteshift’, een dikke pil van bijna 600 bladzijden over de gestage verandering in de westerse wereld: na decennia van migratie zal de meerderheid van witte mensen verdwijnen. Die gaat geleidelijk over in een meerderheid van ‘beige’ mensen.

“Het is zo goed als zeker dat over een eeuw de meerderheid van de mensen een gemengde achtergrond zal hebben”, schrijft hij. Eerst trouwt een enkeling met iemand uit een andere etnische groep, dan gebeurt het vaker, tot uiteindelijk bijna niemand meer ‘wit’ of ‘zwart’ zal zijn.

Aan de voorspellingen van Kaufmann twijfelt niemand, maar toch is zijn boek enigszins controversieel. Want Kaufmann neemt het deel van de witte meerderheid dat bang is voor verandering behoorlijk serieus. Bovendien spreekt hij over ‘witte identiteit’, een nogal ongemakkelijke term, omdat die ook vaak door mensen met een minder wetenschappelijke bril wordt gebruikt – door racisten, zoals de kritische journalist Kemal Malik in The Guardian schreef, die verwees naar een bekend boek van de Amerikaanse extreem-rechtse ideoloog Jared Taylor: ‘White Identity’.

Geen racist

Kaufmann zegt de term juist bij extreem-rechts te willen weghalen. “Ik wist vooraf dat ik voor racist zou worden versleten, maar dat ben ik pertinent niet.” Hij vertelt daarom ook graag waar hij politiek staat: hij stemde tegen de brexit en moet niets hebben van de anti-­immigratiepartij Ukip.

Behalve critici zijn er ook die zijn werk juist taboedoorbrekend vinden. “Het onderwerp is te belangrijk om het door extreem-rechts te ­laten kapen”, zegt collega-demograaf Paul Moorland van dezelfde universiteit. “En ook te belangrijk om te blijven negeren.” Ook de bekende Amerikaanse socioloog Francis Fukuyama uitte zijn waardering voor het werk van Kaufmann.

Aan een formica tafeltje in de kantine van de universiteit vertelt Kaufmann zijn verhaal zo: “Het is al lang onderzocht: mensen reageren verschillend op veranderingen. Ze ver­zetten zich, vertrekken, gaan mee op de golven van het nieuwe tij of ze onderdrukken die juist. Ik bekijk de demografische veran­deringen in het licht van dit soort mechanismen.”

Twee dingen ziet hij als het probleem van de huidige tijd: politici die de onvrede van de mensen ontkennen en het verzet van de witte mensen die bang zijn dat ze hun wereld verliezen. Het eerste zorgt dat het tweede uit de bocht vliegt. “De krimpende etnische meerderheid is de drijvende kracht achter het populisme.”

Hij wil wel duidelijk zijn: er zijn in zijn ogen wel degelijk grenzen aan wat er mag. Een figuur als Zwarte Piet is in zijn ogen wel degelijk racistisch. “Zodra de zwarte mensen in Nederland in meerderheid zeggen dat ze er aanstoot aan nemen, dan moet je het veranderen.”

Kaufmann heeft jarenlang allerlei populistische politici bestudeerd. “Dat ‘minder Marokkanen’ van de Nederlandse politicus Geert Wilders, ook dat zou ik racisme noemen. Mijn punt is: ik weet uit opinie-onderzoek dat de meeste van zijn kiezers helemaal niet zo anti-islam zijn. Die hebben alleen het gevoel dat hun land verandert en voelen zich daar ongemakkelijk onder.”

Verlies aan identiteit

Kaufmann heeft begrip voor die meerderheid, die zijn omgeving ziet veranderen. “Mensen die zich vroeger niet druk maakten, omdat ze toch de overheersende meerderheid waren, doen dat nu wel. Ze maken zich zorgen over een verlies aan identiteit. Dat maakt dat ze minder eenvoudig dan eerder anti-witte ­geluiden kunnen verdragen.”

Voor politici is het in zijn ogen zaak om ook de tegenstanders van immigratie erbij te houden. “Als je dat niet doet, als je te snel ‘racisme’ roept, dan blijven ze schoppen. Dan krijgen ze vanwege dat ene taboe een hekel aan alle taboes en gaan ze te ver. Kijk maar naar Wilders of Trump.”

Er zijn nu eenmaal mensen die minder goed tegen verandering kunnen. “Het is bijna een kwestie van bedrading”, zegt Kaufmann. Is de ene mens nieuwsgierig naar het nieuwe, de ­andere ziet alleen maar bedreigingen. “Het heeft geen zin om te zeggen dat ze het anders moeten zien.”

Als voorbeeld geeft hij een opinie-onderzoek over de brexit. “Van de mensen die vóór de brexit stemden, meende 80 procent dat het niet racistisch is om tegen immigratie te zijn. Van de mensen die tegen stemden, vond iedereen van wel.

“De gevoelens van de mensen zijn goed af te lezen aan wat ze anoniem durven te zeggen. Als je ze vraagt een anonieme enquête in te vullen, dan antwoorden veel meer mensen ‘ja’ op de vraag of ze vinden dat er minder immigratie moet zijn, dan als de vraag in alle openheid wordt gesteld.”

“In westerse landen is het racistisch geworden om te zeggen dat je minder immigranten wil. Dat hoeft in mijn ogen niet zo te zijn. In landen als Japan en Singapore is de toon waarop erover wordt gepraat heel anders. Dat het in het Westen taboe werd, heeft de weg vrijgemaakt voor politieke avonturiers. Neem Zweden, waar over de nadelen van immigratie niet gesproken mocht worden. Het normale politieke proces van vraag en aanbod, van inspelen op de wensen van de bevolking, kon daardoor niet functioneren en er ontstond ruimte voor een xenofobe partij om al die onrust naar zich toe te trekken.”

Op de feiten wijzen

Het heeft net zo min zin om mensen hardhandig op de feiten te wijzen, door te zeggen dat ze nog lang geen ‘minderheid in eigen land’ zijn. “Als je vraagt wat mensen denken, blijkt dat de gemiddelde witte mens in de Verenigde Staten denkt dat er ongeveer 48 procent witte mensen zijn. Dat is niet zo – er is daar nog altijd een meerderheid van witte mensen. Mensen overschatten het aandeel minderheden. Als je mensen naar hun beeld van de toekomst vraagt, dan denken mensen in Frankrijk dat in 2020 40 procent van de bevolking daar moslim is. Ook dat is een gigantische overdrijving. Het geeft wel weer hoe mensen de werkelijkheid zien.

“In het echt gaat het veel minder snel. Neem het Verenigd Koninkrijk, dat is een goed voorbeeld voor heel West-Europa. Daar blijven witte mensen in de meerderheid tot het einde van deze eeuw. In 2050 is nog 75 procent wit. Dus in het leven van de mensen die nu leven, is die minderheidssituatie nog niet aan de orde. Voor jongeren in de Verenigde Staten en Canada zal dat wel realiteit worden. Daar zal rond 2050 een meerderheid niet-wit zijn.”

Het zijn veranderingen die aanpassing vragen, zegt Kaufmann. “Voor veel witte mensen valt het idee van wie ze zijn niet samen met hun kleur, maar met hun natie. Ze denken niet: ik ben een witte man, maar ze denken: ik ben een Brit. Lang was dat hetzelfde.” Andere etniciteiten worden daardoor als niet-Brits ­gezien. Het heeft tijd nodig voor alles in elkaar overvloeit.

Whiteshift

“Er ontstaat op twee manieren een verandering in het aandeel witte mensen, dat noemt ik whiteshift. Het eerste is dat het aandeel witte mensen afneemt door immigratie en doordat de groep witte mensen ouder is. De tweede is de verandering binnen de witte meerderheid, die steeds meer zal mengen met andere etniciteiten tot er een soort beige meerderheid ontstaat. Die laatste ontwikkeling volgt ongeveer vijftig jaar op de eerste.”

Hij laat een grafiek zien uit zijn boek, pagina 459. Het is een voorspelling van de toekomst. In het Verenigd Koninkrijk zal het aandeel mensen met een gemengde etniciteit in 2050 zijn toegenomen van de huidige 2 naar 7 procent. Honderd jaar later zal dat 73 procent zijn. Over tweehonderd jaar zijn er alleen nog maar gemengde mensen. Dan zal niemand meer weten waarom mensen in 2018 op populisten stemden.

Al eerder werden op die manier nieuwe ­bevolkingsgroepen opgenomen. “Niemand maakt er in Nederland nog een punt van dat de moeder van Geert Wilders een Indische is. Dat zie je niet meer.”

Kaufmann voorspelt ‘culturele turbulentie’ totdat de gemengde groep in de meerderheid is. “Er is een voorbeeld in de Amerikaanse geschiedenis. De Verenigde Staten waren lang protestants. Tot er in het midden van de negentiende eeuw plotseling een heleboel katholieken aankwamen, vanwege de hongersnood in Ierland. Tegen 1850 waren die katholieken in de steden in het noordoosten plotseling in de meerderheid. Toen ontstonden er opeens woedende hordes protestanten, die katholieke kerken in brand staken en priesters aanvielen. Plotseling ontstonden anti-immigratiepartijen. De huidige populistische opstand is niets vergeleken bij wat daar toen gebeurde. Het luwde ook weer, honderd jaar laten kon het niemand nog iets schelen.”

Drooglegging

“De politieke uitdaging van dit moment is om de conservatieve witte groep in staat te stellen voor zichzelf een toekomst te blijven zien. Dat gebeurt niet, dat zien we op dit moment, als we blijven zeggen dat ze er niet over mogen praten. Ik vergelijk wat nu gebeurt vaak met de drooglegging: als je mensen iets verbiedt, dan ontstaat er een soort ondergrondse veenbrand die blijft doorwoekeren. Dan komen er allerlei illegale stokers die ­levensgevaarlijke brouwsels verkopen. Dat is volgens mij waar het populisme vandaan komt.”