Biohipsters zijn niet bang voor mazelen

"Ik hoop dat de antivaccinbeweging op natuurlijke wijze alle hipsters wegfiltert uit het menselijke ras", zo tweet een moeder met kinderen in Californië, epicentrum van de mazelenepidemie waaruit politieke tegenstrevers al meteen munt proberen te slaan. Een andere tweet: "Ouders die vaccins weigeren, zijn de ziekte die moet worden uitgeroeid." De angst en de woede zitten diep.

In januari alleen al zijn 102 gevallen vastgesteld in veertien Amerikaanse staten. Dit terwijl de VS al meer dan tien jaar een lichtend voorbeeld zijn, sinds mazelen er in 2000 officieel uitgeroeid zijn verklaard. Het meest besmettelijke virus voor de mens kan tot longontstekingen, doofheid, hersenontstekingen én de dood leiden. Een op de duizend sterft daaraan en ongeveer evenveel mensen die de ziekte overleven, houden er iets aan over, zoals een mentale handicap of achterstand. Vooral kinderen zijn kwetsbaar.

Vandaar natuurlijk de agressie tegenover 'anti-vaxxers' of 'vaccine refuseniks' - de ouders die een mazelenprik bij hun kinderen weigeren. Want dit keer is de epidemie niet beperkt tot lokale religieuze groepen, die doorgaans de enigen zijn bij wie nog mazelen opduiken. De Amish, de 'bevindelijk gereformeerden' in de Bible Belt, zijn de bekendste voorbeelden. Ze vaccineren hun kinderen niet of nauwelijks omdat ze van mening zijn dat het een uiting is van een gebrek aan vertrouwen in God als behoeder voor ziekte en ander onheil.

Zo was Nederland in juli 2013 nog in de ban van de mazelen, toen ruim 230 mensen besmet raakten en één volwassene in het ziekenhuis belandde. Niet toevalig concentreerde de epidemie zich toen in de Bible Belt, de strook tussen Zeeland en Overijssel waar veel orthodoxe protestanten wonen.

In Ohio woedde in mei vorig jaar een epidemie waarbij 383 mensen mazelen kregen nadat niet-gevaccineerde missionarissen terugkeerden uit de Filipijnen. Die epidemie kreeg veel minder aandacht dan die vandaag, hoewel het aantal besmettingen bijna vier keer zo hoog lag. Vandaag zijn de mazelen het hoofdpunt in journaals en onderwerp van heftige talkshows. President Barack Obama en mogelijk presidentskandidaat Hillary Clinton mengen zich in het debat door een lans te breken voor vaccinatie.

Disneyland

Het is niet ondenkbaar dat die verhevigde aandacht alles te maken heeft met de getroffen gebieden en bevolkingsgroepen. Dit keer gaat het niet om mensen die omwille van hun geloof nog leven zoals twee eeuwen geleden. Wel om hoogopgeleide, welvarende en hippe ouders aan de westkust, die vooral bezig zijn met gezonde voeding en biolifestyle. En het begon ook nog allemaal op een plek die zowat de tegenpool is van de strenge en extreem sobere stijl van de Amish: Disneyland, bij Los Angeles.

Experts vermoeden dat daar in december een besmette bezoeker de ziekte doorgaf aan een handvol niet-gevaccineerde bezoekers, die de ziekte op hun beurt verspreidden, ook in andere staten. Volgens de Centers for Disease Control and Prevention (CPCD) zijn 94 van de 102 bekende gevallen gelinkt aan de Disneylandbezoeken. "Het virus is dol op Disneyland, want daar is veel volk. Op internationaal niveau is het beschamend voor voorbeeldland VS dat de ziekte op die manier uitbreekt. Vandaar ook dat dit voor velen een reden is om de politieke tegenstanders uit hun tent te lokken", zegt vaccinoloog professor Pierre Van Damme (Universiteit Antwerpen) van het Centrum voor de Evaluatie van Vaccinatie.

Gregory Wallaca van het CDCP: "Tot nu bleven de uitbraken beperkt tot gesloten religieuze gemeenschappen, waardoor mensen niet ongerust waren. Maar Disneyland, dat is andere koek. Nu is het probleem van te weinig vaccinatie weer blootgelegd bij de gewone burger."

Vorig jaar al waren de mazelen, een ziekte uit zogenaamd vervlogen tijden, aan een opmars bezig met in totaal zo'n 600 gevallen, het hoogste aantal sinds de uitroeiing. Steeds meer ouders kiezen er namelijk voor om hun kinderen niet in te enten tegen de ziekte die in de loop der geschiedenis het grootste aantal jonge slachtoffertjes heeft gemaakt. Uit analyses blijkt dat een groot deel van die ouders progressieve alternativo's met diploma's en een job zijn.

"De levensstijl van 'puur natuur' zit in die kringen in de lift. In combinatie met het feit dat mazelen al jaren niet meer voorkomen, krijg je dan goed geïnformeerde, bezorgde ouders die op Google informatie opzoeken", zegt Van Damme. "Daar lezen ze dat de mazelen zijn uitgeroeid. Biofreaks argumenteren op veel sites ook dat het beter is dat je als kind doormaakt wat de natuur met je doet, zodat je later beschermd bent. Eens goed ziek zijn maakt je volgens hen sterker."

Maar dat is theorie en in dit geval is die zeer riskant. Van Damme: "Omdat de ziekte al zo lang niet meer voorkomt, zijn mensen vergeten wat de zeer zware gevolgen kunnen zijn. Een op de duizend sterft, evenveel loopt schade op. Maar in de VS en ook hier wordt dat niet meer gezien en daardoor is er nonchalance ontstaan. Wie dan zo 'natuurlijk mogelijk' wil leven, ziet meteen een reden om dat vaccin alvast niet te nemen. Het idee dat natuurlijke immuniteit beter zou zijn dan immuniteit door een vaccin loopt echter spaak. Er zijn miljoenen kinderlevens gered met dat vaccin."

Bekende actrice

Een ander veelgehoord argument bij 'groene alternatievelingen' is dat de nood aan vaccins zwaar wordt overdreven door farmabedrijven die er winsten op maken. "Dat is de antimultinationalrelfex, maar in dit geval is dat echt onzin. Die vaccins zijn jaren geleden ontwikkeld. Het zou me niet verbazen mochten bedrijven zelfs geld moeten toestoppen", zegt Van Damme.

In de VS speelt oo
k een motivering die enorm is aangeslagen bij hippe, toegewijde en rijke ouders. In 1998 publiceerde een ondertussen verguisde gastro-enteroloog een ondertussen tientallen keren weerlegde paper waarin hij het verband tussen het mazelenvaccin en autisme legde. Veel ouders besloten het vaccin te weren en er ontstonden pamfletten en verenigingen die daartoe opriepen. Dat van de paper brandhout is gemaakt houdt hen niet tegen, en actrice Jenny McCarthy - die het autismegevaar blijft benadrukken - blijkt een succesvol pleitbezorger.

Enkele dokters leiden die beweging en melden dat de vaccins gevaarlijker zijn dan de ziekte die ze bestrijden. "Ook dat is zeer onverantwoord en totaal onwetenschappelijk", zegt Van Damme. Maar het National Vaccine Information Center zet door en geeft een extra Amerikaanse draai aan het verhaal. De oproep tot vaccinatie is volgens hen "een lobbypoging van Big Pharma om burgers die het recht op vrije keuze willen uitoefenen, te demoniseren en te straffen". Door dat verband met individuele keuzevrijheid is het debat in de VS extra hevig en lelijk. Wat moet een maatschappij doen wanneer een minderheid iets doet dat de meerderheid in gevaar brengt? Zelfs Obama was enkele jaren geleden niet per se voor vaccinatie, terwijl hij er nu toe oproept.

Bij ons is het probleem minder nijpend. Ruim 96 procent van de Vlaamse baby's is ingeënt, bij adolescenten is dat 92,5 procent. Het mazelenvaccin, in feite één vaccin tegen mazelen, bof en rode hond, wordt toegediend op twaalf maanden en in het vijfde leerjaar. Cijfers van Agentschap Zorg en Gezondheid tonen dat het aantal gevallen van mazelen in 2011 op 142 lag, in 2012 op 29, in 2013 op 8 en in 2014 op 46. Die gevallen moeten allemaal worden gemeld.

Zowel bij baby's als bij adolescenten is de belangrijkste reden (84 procent) voor niet-vaccinatie dat ouders zich niet bewust zijn van de onvolledige vaccinatietoestand van hun kind. Onder meer daarom is ook hier waakzaamheid terecht. "In Europa circuleert het virus weer, met de voorbije jaren zeventien doden in Frankrijk en twintig in Rusland. Omdat de mazelen zogezegd uitgeroeid zijn, letten mensen minder op", zegt Van Damme. "Zo weten we dat de generatie tussen 25 en 35 bij ons minder en minder goed is gevaccineerd dan de oudere en jongere generaties. Ze kregen geen of maar één vaccin en geen rappel. Net daarom komt er binnenkort een campagne, want zo'n gat in de vaccinatie geeft het virus meer kans."

Wat ook opvalt: er komen ook bij ons meer vragen van alternatieve ouders die erg bezig zijn met puur natuur en antroposofie, de leer van Rudolf Steiner. In 2011 was er in Gent een opflakkering van mazelen in steinerscholen omdat vaccinatie niet strookt met die leer. "Toch hebben we niet de indruk dat mensen weigeren", zegt Leen Du Bois van Kind en Gezin. Dat aantal is bij ons heel erg beperkt. Wel krijgen we meer vragen over het nut, de werking en de effecten. Maar dat is niet direct gekoppeld aan meer weigeringen."

Ook Van Damme heeft die indruk. "Die vragen zijn er, zeker in sommige Steinerscholen en bij mensen die met biologische voeding en antroposofie bezig zijn. Sinds de opflakkering in Gent in 2011 zijn ze zich daar evenwel neutraler gaan opstellen." De directie heeft de kinderen na een gesprek toch laten vaccineren.

Op de vraag of het niet makkelijker zou zijn het vaccin te verplichten, zegt Van Damme: "Je hoort dat argument meer en meer, want om een groep te beschermen moet liefst 95 procent ingeënt zijn. Het is dus een kwestie van gezond verstand en solidariteit. Volgens mij is het jammer als dat niet voldoende sterk is en je echt moet gaan verplichten. Alleen is het niet evident om groepen die zich verzetten te overtuigen.

De Wereldgezondheidsorganisatie heeft een pilootproject met een aanpak op maat, per groep, waarbij je de argumenten telkens aanpast. Dat werkt", zegt Van Damme. "Bij joodse gemeenschappen in Londen en Antwerpen is het bijvoorbeeld niet religie die speelt, maar het feit dat ze nogal afgesneden zijn van het reguliere vaccinatiecircuit. Bij mensen in de antroposofische hoek van de steinerscholen heb je een andere aanpak nodig. Het is belangrijk hun motivaties te begrijpen en te weerleggen. Wanneer de redenen emotioneel zijn, moet je daarop inspelen. Wanneer het religie is of pseudowetenschap antwoord je anders, onder meer met morele verantwoordelijkheid en wetenschap."