Bijna een jaar geleden beloofde België forensische experts aan Oekraïne. Ze zijn er nog altijd niet

In april vorig jaar beloofde ons land forensische experts naar Oekraïne te sturen om er bewijsmateriaal in verband met Russische oorlogsmisdaden te onderzoeken. Die experts zijn bijna een jaar later nog niet vertrokken.

Het is 1 april 2022 als de Russen zich terugtrekken uit Boetsja. Vanaf dan maakt heel de wereld kennis met wat Russische soldaten sinds het begin van de invasie in de Oekraïense stad hebben aangericht. Overal in de straten liggen lijken van burgers die meedogenloos zijn neergeschoten.

Enkele weken later gaat ons land in op de vraag van het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag om forensische experts ter beschikking te stellen, die kunnen helpen met het onderzoek naar mogelijke Russische oorlogsmisdaden in Oekraïne.

“We hebben vergaderd met de top van de federale politie en afgesproken dat we inderdaad mensen zullen sturen”, zegt justitieminister Vincent Van Quickenborne (Open Vld) eind april in de Kamer. “Op voorwaarde dat hun veiligheid gegarandeerd is en dat ze vrijwillig gaan.”

Ook wanneer premier Alexander De Croo (Open Vld) en buitenlandminister Hadja Lahbib (MR) eind vorig jaar Oekraïne bezoeken, klinkt het dat België experts zal sturen om bewijzen te verzamelen. “Wij hebben expertise in ons land om dit soort documentatie te doen”, zegt De Croo terwijl hij tussen het puin loopt in Borodjanka, een stad die door de Russen in de as is gelegd. “Dit soort documentatie is pas het begin, daarna moet er gerechtigheid komen.”

CSI

Maar weer enkele maanden later zijn er nog altijd geen experts naar Oekraïne vertrokken, zo verneemt De Morgen bij de federale politie. Nochtans heeft ons land inderdaad heel wat expertise in huis.

Oorspronkelijk was het de bedoeling om forensische experts uit te sturen die behoren tot het Disaster Victim Identification-team, dat al dertig jaar wereldwijd wordt ingezet om slachtoffers van rampen en ongevallen te identificeren. Het DVI-team ging al naar Oekraïne om er samen met Nederlandse experts onderzoek te doen naar slachtoffers van het door de Russen neergehaalde passagiersvliegtuig MH17. Twee jaar geleden waren de experts ook in eigen land, in Wallonië, actief, om er de slachtoffers op te sporen van de overstromingen.

Maar ze zouden uiteindelijk niet vertrekken. Oekraïne was niet op zoek naar experts om te helpen met de identificatie van slachtoffers, zo luidt het bij de federale politie. Wel naar experts om het pure CSI-werk te doen en bewijzen te verzamelen voor Russische oorlogsmisdaden.

‘66.000 oorlogsmisdaden onderzocht’

Al sinds het begin van de oorlog is het Oekraïense Openbaar Ministerie bezig met het verzamelen van bewijsmateriaal voor duizenden mogelijke oorlogsmisdaden die zijn begaan door het Russische leger. Oekraïense burgers kunnen via een website ook zelf bewijsmateriaal aanleveren. Het vervolgen van oorlogsmisdaden steunt traditioneel op drie pijlers: documenten, ooggetuigenverslagen en forensisch bewijs zoals DNA-stalen.

Het is duidelijk dat Oekraïne nood heeft aan internationale experts om daarbij te helpen, want er is zoveel werk dat het land dat niet alleen aankan. Volgens de Oekraïense autoriteiten lopen er nu onderzoeken naar meer dan 66.000 mogelijke oorlogsmisdaden – dat gaat dan over diefstallen, moorden of verkrachtingen – en elke dag komen er honderden bij nu Oekraïense onderzoekers toegang hebben tot gebied dat de Russen vroeger bezet hielden.

“We moeten beide veldslagen winnen”, verklaarde de Oekraïense procureur-generaal Andriy Kostin, die zweert alle mogelijke misdaden na te gaan. “Het gevecht voor ons grondgebied en het gevecht voor gerechtigheid.”

Alleen moeten er nog enkele juridische hordes genomen worden vooraleer het land echt een beroep kan doen op internationale hulp. Zo laat de Oekraïense wetgeving niet toe dat buitenlandse experts bij een rechtszaak bewijsmateriaal aanleveren.

Oekraïense rechtbanken hebben al een aantal processen afgehandeld. Maar het is nog niet duidelijk welke rol het ICC kan spelen, aangezien Rusland dat hof niet erkent. Er is al geopperd om onder de auspiciën van de VN een speciaal tribunaal op te richten. Maar dat moet de goedkeuring krijgen van de VN-Veiligheidsraad, waar Rusland vetorecht heeft, of van de Algemene Vergadering, waar Oekraïne aan een meerderheid moet zien te geraken.

Nederlandse Marechaussee

De federale politie is nog altijd van plan haar experts aan Oekraïne uit te lenen, al wil ze “omwille van veiligheidsredenen” niets kwijt over de datum van vertrek.

In juni maakte de aanklager van het ICC bekend dat het hof 42 experts zou sturen. Ook heeft het Nederlandse leger ondertussen geopenbaard dat een ongeveer veertigkoppig team, bestaande uit forensische en cyberspeurders van de Marechaussee aangevuld met experts van het leger, al twee keer in Oekraïne is geweest. Dit jaar zou het team, dat onder de vlag van het ICC opereert, nog twee keer teruggaan.

Het ICC laat weten dat het samenwerkt met heel wat partners, waaronder de Belgische overheid. Maar welke experts van welke landen precies al zijn vertrokken, wil het niet zeggen. Volgens het bureau van de aanklager van het ICC valt informatie over de huidige missies onder de noemer ‘confidentieel’. “We kunnen geen details geven over de lopende onderzoeken. Daaronder vallen ook details over zendingen.”