‘Bij de demonstratie in Parijs was afstand houden geen onderwerp’

De autoriteiten in Brussel overleggen met de initiatiefnemers over een geplande Black Lives Matter-betoging tegen racisme, gepland voor nu zondag in Brussel. Betogingen zijn onder de huidige coronamaatregelen in principe niet toegestaan. Ook in Parijs protesteerden 20.000 mensen tegen politiegeweld en racisme. Correspondent Daan Kool stond dinsdag in de menigte en zag dat de woede groter was dan de angst voor het coronavirus.

In Frankrijk zijn 28.943 coronadoden gevallen, in België 9.548. Hoe groot moet de noodzaak zijn om te demonstreren, als de kans op besmetting nog altijd levensgroot is?

“Kennelijk heel groot. De kwestie van mogelijke verspreiding van het virus tijdens de demonstratie speelt hier minder. Rechtse politici bekritiseren wel dat de demonstratie is doorgegaan, maar het is niet het gesprek van de dag.

“Dat de demonstratie zó groot zou worden, zagen ook weinigen aankomen. Ik dacht zelf dat er een paar duizend betogers zouden komen. In de media was er ’s avonds niet veel aandacht voor. De belangrijkste onderwerpen in het nieuws waren de demonstraties in de VS en de versoepeling van de coronamaatregelen.”

Maar toch, Frankrijk heeft een van de strengste lockdowns gehad in Europa. Er zijn 189.348 besmettingen geregistreerd. En dan ga je met twintigduizend man op een kleine plek demonstreren?

“Toen ik er was, dacht ik ook: hoe zit dit nu? Maar onder de demonstranten hoorde ik er niet veel mensen over dat dit een nieuwe uitbraak zou kunnen veroorzaken. Bijna niemand hield afstand, het was geen onderwerp. In Frankrijk is de regel een meter afstand te houden, maar de Fransen nemen het daar niet zo nauw mee: het wordt in de praktijk al gauw 80 centimeter. Het overgrote deel van de betogers, ik schat zo’n 90 procent, droeg wel mondkapjes. Die zie je hier ook veel meer dan bij ons: op straat, in winkels.

“De afgelopen weken zag je in Parijs ook veel drukte op de kades langs de Seine en in parken. Dat heeft niet geleid tot grote onrust. Ook werd niet op grote schaal de vrees geuit dat dit zou leiden tot een toename van het aantal besmettingen. De minister van Binnenlandse Zaken, Christophe Castaner, en de politie noemden het wel als reden om de demonstratie vier uur voor ze begon te verbieden. De politie beriep zich op de regel dat bijeenkomsten van meer dan tien personen niet zijn toegestaan. Ze vreesden ook dat het uit de hand zou lopen.”

De demonstranten trokken zich niets aan van dat verbod. Waarom greep de politie dan niet in?

“Dat is het dilemma: moet je ingrijpen als de mensenmassa zo groot is? Er zijn eerder demonstraties geweest tijdens de coronacrisis, met kleinere aantallen. De politie greep toen snel in. Dat deden ze nu niet, ze besloten het aan te kijken. Er waren in korte tijd veel betogers op de been en het verliep grotendeels ook vreedzaam. Nu moet ik zeggen dat er heel veel demonstraties worden verboden door de autoriteiten. Dan is de plek te gevoelig, dan mag het niet op de Champs-Élysée. De kritiek vanuit linkse hoek is dan ook dat de politiebaas van de regio Parijs, die hierover gaat, veel te vaak betogingen verbiedt.

“Deze politiebaas wordt gezien als een hardliner, een man van law and order. Hij kwam eerder in het nieuws omdat hij zei dat besmette personen die op de intensieve zorgen lagen dit aan zichzelf te danken hadden, omdat ze de lockdownregels hadden overtreden. Minister Castaner is ook zo’n man van law and order. Jarenlang is er niet een minister van Binnenlandse Zaken geweest die de politie zo verdedigt. Op papier is de Franse Republiek kleurenblind, en wordt er geen onderscheid gemaakt door de politie of de andere autoriteiten. Wie dat wel beweert, zo vindt Castaner, beledigt de Republiek.”

Is de Franse Republiek inderdaad kleurenblind? Worden zwarte bewoners niet vaker en hardhandiger aangepakt door de politie?

“Officieel niet, maar in de praktijk is het natuurlijk wel degelijk het geval. Loop je door een welgestelde buurt, zoals Montmartre, dan zie je weinig politie. In Barbes zie je juist veel agenten, met legerschoenen aan. Minister Castaner heeft ook erkend dat er tijdens de lockdown bovengemiddeld veel werd gecontroleerd in Seine-Saint-Denis, een departement met veel migranten.

“Tijdens de lockdown zag ik hoe vier agenten een auto controleerden. De bestuurder, van Noord-Afrikaanse afkomst, moest zelfs de code intikken van zijn telefoon om aan te tonen dat het van hem was. Hij zei tegen mij dat hij elke week wel werd aangehouden door de politie. Als hij korter haar had, zou dat volgens hem zelfs nog vaker zijn geweest. Want dan voldeed hij aan het beeld dat de politie heeft van potentiële criminelen.”

De dood van Adama Traore, in handen van de politie, speelt al jaren. Maar kun je ook spreken van ‘Amerikaanse toestanden’ onder de Franse politieagenten?

“Zijn zaak is beslist niet de enige. Er is een behoorlijk lange lijst van arrestanten die de afgelopen jaren op omstreden wijze om het leven zijn gekomen. Het beeld is steeds hetzelfde: jonge mannen van kleur uit de voorsteden die in aanraking komen met de politie en die iets overkomt. Maar omdat er weinig filmpjes zijn, is het vaak een juridisch getouwtrek over wat er met ze is gebeurd in handen van de politie. Tot nu toe zijn er dan ook weinig agenten veroordeeld omdat ze in de fout gingen, net als in de VS.

“De zus van Traore, die dinsdag sprak en door velen als een held wordt gezien, heeft deze zaak in leven gehouden. Hij werd het slachtoffer van een hardhandige arrestatietechniek die onder meer in België en Zwitserland inmiddels is verboden. Arrestanten worden, met hun buik op de grond en de handen op de rug, hard tegen de grond gedrukt. Een van de drie agenten in deze zaak heeft erkend dat Traore het gewicht van drie man op zich heeft gehad. Zijn laatste woorden waren dat hij geen lucht meer kreeg.

“Onderzoeken die door onafhankelijk geachte commissies van artsen zijn uitgevoerd, spreken elkaar tegen. Volgens de eerste autopsie na de dood van de Traoré zou hij aan een hartaanval zijn overleden, en zouden er alcohol en cannabis in zijn bloed hebben gezeten. Volgens een door de familie aangevraagde tweede autopsie overleed hij door verstikking, en testte hij negatief op alcohol en cannabis. We zijn inmiddels bij het vierde onderzoek aanbeland. De arrestatietechniek, die ook door Amnesty is veroordeeld, wordt nog steeds gebruikt. De politie wil het niet verbieden. In januari was er weer een arrestant die er het slachtoffer van is geworden.”