Bestsellerauteur Hanya Yanagihara: ‘Ik zal nooit meer zo’n boek schrijven. ‘Een klein leven’ was puur geluk’

Zeven jaar na haar doorbraak Een klein leven heeft bestsellerauteur Hanya Yanagihara (47) een opvolger klaar. In Naar het paradijs houdt ze haar land, de VS, een spiegel voor. ‘Misschien komen onze beste dagen nog, misschien ook niet.’

Een klein leven werd in 2015 een onverwachte wereldhit. De roman geldt als één van de meest deprimerende boeken van de afgelopen jaren – Yanagihara werd zelfs voor sadist uitgemaakt, omdat ze hoofdpersoon Jude zoveel ellende berokkende. Bijna elke keer als Yanagihara boeken signeert, is er wel iemand in de rij die in tranen uitbarst. Fans die haar toevertrouwen net zo afschuwelijk misbruikt te zijn als de hoofdpersoon uit haar bestseller. Dat lezers zoveel uit haar boeken halen, noemt ze eervol en vleiend, maar zeker in het begin was het even slikken als lezers haar vertelden “zoveel van Jude te herkennen”.

Uw nieuwste boek zal vermoedelijk niet snel zo’n effect hebben.

Hanya Yanagihara: “Ik zal nooit meer zo’n boek schrijven. Het was puur geluk. Ik kan dat moment niet opnieuw creëren.”

Hoe is het voor een schrijver om zo’n effect te hebben op mensen?

Yanagihara: “Een roman is een unieke kunstvorm, die heel anders wordt ervaren dan een toneelbezoek of een dagje naar het museum. Een lezer heeft een intens intieme relatie met een boek. Ik vind het geweldig dat het boek zoveel betekent voor mensen, maar gek genoeg voelt het geen moment alsof ík daar verantwoordelijk voor ben.”

Haar nieuwste worp, Naar het paradijs, is minder intens. Het is met bijna 700 pagina’s wederom een baksteen van een boek, maar qua onderwerp of emotionele lading volstrekt anders. Het bestaat uit drie boeken. Het eerste speelt zich af in 1893, in een parallelle versie van de Verenigde Staten, waarin het Noorden de Amerikaanse Burgeroorlog lijkt te hebben verloren en het homohuwelijk volstrekt normaal is. Het tweede speelt in 1993 in New York, waar de aidsepidemie nadreunt. In het derde deel zien we hoe de Verenigde Staten anno 2093, na decennia geteisterd te zijn door verwoestende pandemieën, een vazalstaat is geworden van het totalitaire China.

Beïnvloedde het succes van Een klein leven uw schrijfproces?

Yanagihara: “Ik wist al meteen dat dit een heel ander boek zou worden. Ik had simpelweg niets meer te zeggen over het onderwerp van Een klein leven, en wil niet twee keer hetzelfde schrijven. Elk boek moet moeilijk zijn om te schrijven. Het moet ambitieus aanvoelen. Eng. Anders zou ik het het niet waard vinden.”

Waarom is dat belangrijk voor u?

Yanagihara: “Ik wist: als ik aan een nieuw boek begin, zal ik er jaren mee opgescheept zitten. Dus het moest urgent zijn. Iets waarvan ik vond dat ik het móést zeggen, en wel nu.

“Tijdens het schrijven was ik continu bang dat een collega-schrijver me te snel af zou zijn. Dit boek voelde zo overduidelijk, dat ik me niet kon voorstellen dat ik er als enige mee bezig was. Achteraf bekeken is dat belachelijk, maar zo onvermijdelijk voelde dit boek aan voor mij.”

Wanneer wist u dat u dit boek moest schrijven?

Yanagihara : “Toen president Trump zijn ‘moslimban’ invoerde: een inreisverbod dat het vluchtelingen uit verschillende moslimlanden onmogelijk maakte naar de VS te komen. Er waren wel meer verschrikkelijke momenten tijdens zijn presidentschap, maar de impact van dat inreisverbod was enorm: moslims werden op vliegvelden teruggestuurd vanwege hun geloof en hun afkomst. En dat terwijl de Verenigde Staten zichzelf sinds het ontstaan van het land ziet als paradijs dat de verworpenen der aarde met open armen verwelkomt. We weten allemaal dat er van die mythe weinig klopt, maar voor veel mensen is het beeld van de VS als het beloofde land echt waar. Voor miljoenen mensen bleek Amerika inderdaad een betere plek. Nog altijd zijn er mensen die de Verenigde Staten daarom zien als een baken. Om die mythe onder Trump zo snel en duidelijk te zien desintegreren, was een kantelpunt. Van wat het land altijd dácht te zijn, naar wat het bléék te zijn.”

Verbrijzelde Trump de mythe in zijn eentje?

Yanagihara : “Zeker niet. Outsiders, vrouwen, homo’s en in het bijzonder zwarte Amerikanen waren zich altijd bewust van het bestaan van twee Amerika’s. Voor veel Amerikanen was het echt geen verrassing dat hun land hiertoe in staat was. Maar voor veel witte Amerikanen was het onthullend dat medeburgers hetzelfde land zo anders bekeken. Trumps presidentschap heeft niet zozeer Amerika veranderd, maar hij heeft dat andere Amerika blootgelegd.”

Uw boek rept met geen woord over Trump, politiek of polarisering. We zien wel een alternatieve geschiedenis én een behoorlijk onheilspellend toekomstbeeld.

Yanagihara : “Eén van de centrale vragen in mijn boek is wie de geschiedenis van Amerika mag schrijven. De huidige geschiedschrijving vertelt ons misschien waargebeurde verhalen, maar niet de énige verhalen. De uitdaging is om de geschiedenis vanuit het perspectief van die andere verhalen te zien. Veel mensen zijn daar fel op tegen, zij zijn blij met het concept van Amerika zoals het nu bestaat in het collectief geheugen.

“De tweede vraag is: heeft Amerika zijn beste dagen achter zich, of komen die er nog aan? Kan het land zijn fouten, die diep ingebakken zitten in het systeem, nog herstellen? Of is het land zo fundamenteel beschadigd dat de hele maatschappij moet worden afgebrand en opnieuw opgebouwd?”

Wat denkt u?

Yanagihara : “Ik weet het niet. Soms denk ik dat Amerika – een land met de zonde van slavernij in het hart – een zwaar gemankeerd land is, maar dat de fouten nog te herstellen zijn. En soms denk ik dat de last gewoon te zwaar is voor een samenleving om te dragen.”

Yanagihara was halverwege het derde deel van haar boek – het ‘pandemie-deel’ – toen de wereld op slot ging. In haar boek zien we, in het jaar 2093, de gevolgen van een streng coronabeleid in het kwadraat: zieken gaan naar quarantainekampen om te sterven, het land is verworden tot surveillancemaatschappij.

Haalde de werkelijkheid uw schrijfproces in?

Yanagihara: “Geen moment heb ik in maart 2020 gedacht dat wat er gebeurde toevallig of gek was. Als burger was ik bang en maakte ik me zorgen, net als iedereen. Maar achter mijn schrijftafel was ik god. Daar had ik een wereld waar ik volledige controle over had. Dat was ergens geruststellend.”

Die wereld van de schrijftafel pakt angstaanjagender uit dan de werkelijkheid.

Yanagihara : “Maar ik zie mijn dystopie niet als iets onmogelijks. Alle vrije landen stonden voor het dilemma hoe ver ze konden gaan met de inperking van vrijheden om burgers te beschermen uit naam van de volksgezondheid. Het is nog te vroeg om te zeggen of de wereld de crisis goed heeft aangepakt. In China én in Zweden zullen ze je vertellen dat hun aanpak de goeie was. Ernstiger is dat we de discussie over de maatregelen niet langer op een beschaafde manier lijken te kunnen voeren.”

Het is opvallend hoe snel een pandemie als deze gepolitiseerd raakte.

Yanagihara : “Hoewel mondmaskers begin dit jaar niet meer verplicht waren in restaurants en openbare gebouwen, keek iedereen in New York je gek aan als je er plots geen meer droeg. Het is een soort overcompensatie in blauwe (Democratische, red.) staten om een signaal te geven dat ze geen rode (Republikeinse, red.) staat zijn. Mensen zien mondmaskers als uiting van hun politieke identiteit.”

Het virus maakt nou niet bepaald onderscheid op basis van politieke voorkeur.

Yanagihara : “Wel, er is een groep mensen die covid absoluut niet ziet als een gevaarlijke ziekte. En wat je ook zegt, ze zullen niet van gedachten veranderen. Fascinerend.”

Ook dát wordt gevoed door politiek.

Yanagihara : “Een vriend van mij werkt voor The Wall Street Journal. In datzelfde gebouw huist Fox News (dat veel zendtijd schonk aan antivaxers, red.). Om er binnen te mogen, heb je een vaccinatiebewijs nodig. En iedereen bij Fox is netjes gevaccineerd.”

Gelooft u dat de dystopie die u schetst werkelijkheid kan worden?

Yanagihara : “Elk land kan zo vervallen in een totalitaire staat. In mijn boek is iedereen volslagen overrompeld door de uitbraak van de pandemie. De ziekte die heerst, is een stuk dodelijker dan het coronavirus en pandemieën volgen elkaar in snel tempo op. De overheid werkt vol goede bedoelingen aan oplossingen, maar gaandeweg wordt de pandemie gebruikt om maatregelen die er niks mee te maken hebben door te drukken. Een crisis is voor bepaalde krachten binnen een overheidsapparaat nu eenmaal een kans.

“Mensen hebben goede bedoelingen, maar het systeem zelf heeft die niet per se, dat is het lastige. Mijn hoofdpersonage komt binnen zo’n systeem onbedoeld aan de verkeerde kant van de geschiedenis te staan. Het is een uitdrukking die je vaak hoort, maar op het moment dat de geschiedenis zich voltrekt, is lang niet altijd duidelijk wat de goede of verkeerde kant is.”

Hanya Yanagihara, Naar het paradijs, Nieuw Amsterdam

© Humo