Bestáát onze kustlijn straks nog, als de zeespiegel stijgt? ‘Een terugtrekscenario is niet aan de orde’

In het zakboekje Kust en klimaat vindt u vanaf heden alles terug over de stijgende zeespiegel, overstromingen in de polders of de zoute ‘kwel’. Met de juiste ingrepen moeten we onze kustregio echter niet offeren aan de zeegoden, zegt expert Stijn Vanderheiden.

“Als de enige overblijvende oplossing straks een grote muur op de dijk is, zijn de mensen ook hun zeezicht kwijt.” Zo ver hoeft het volgens Stijn Vanderheiden, projectverantwoordelijke T.OP Kustzone van het Vlaams Departement Omgeving, niet te komen. Samen met heel wat beleidsinstellingen en -experts, zoals de Vlaamse Bouwmeester, bundelde hij de klimaatuitdagingen die onze Vlaamse kust overspoelen in het zakboekje Kust en klimaat. En gelukkig ook een aantal oplossingen.

Waarom is de kustregio zo belangrijk in het klimaatverhaal?

“Veel mensen denken vooral aan de zeespiegelstijging, waar de kust als eerste mee geconfronteerd wordt. Maar ook in het binnenland zijn er heel wat uitdagingen. Als er bijvoorbeeld amper neerslag is, wordt die opgebruikt op de plaatsen waar de regen valt en kan je de landbouwgronden aan de kust onvoldoende irrigeren. De droge zomers laten zich de voorbije jaren heel sterk voelen.

“Heel specifiek voor de Vlaamse kust zit je met de dichte bebouwing. Samen met de vele toeristen in de zomer zorgt dat indirect voor bijkomende uitdagingen: goed drinkwater voorzien, of de vele verouderde appartementen op de dijk die niet energetisch aangepast zijn aan de klimaatverandering.”

Tegen 2100 wordt er een stijging van de zeespiegel verwacht tussen 61 en 110 centimeter. Bestaat de huidige kustlijn straks nog?

“De Vlaamse overheid heeft beslist vast te houden aan de kustlijn, dus een terugtrekscenario waarbij de kust wordt overgelaten aan de zee zit er niet in. De oplossingen die we zoeken, gaan er vanuit dat de havenindustrie, de kustdorpen, de landbouw of de polders hun bestaansrecht niet verliezen.

“Het is natuurlijk niet zo dat die zeespiegel abrupt met 80 centimeter zal stijgen. Maar als we nu niet herbronnen, komen we te laat. Ingrepen om pakweg dijken te bouwen of duinen te voorzien, hebben hun tijd nodig. Dat moet je niet doen als je nog 3 centimeter verwijderd bent van een potentiële overstroming.”

In welke richting wordt er gekeken?

“Uit bijvoorbeeld het Sigmaplan (dat de Scheldevallei beschermt tegen overstromingen, MM) weten we dat je beter samenwerkt met de natuur dan enkel te zoeken naar harde oplossingen in beton en steen. Als je een ruimte schept waar een duin zich kan ontwikkelen, kan deze groeien en een kustverdediging vormen die zichzelf in stand houdt. Dat zag je tijdens de luwte van de lockdown: op het strand groeiden hier en daar vanzelf plantjes, en die houden het zand vast.”

Dan maar geen staycation aan de kust?

“Binnen de huidige context is die staycation noodzakelijk. Het gaat erover dat je strandgangers duidelijk maakt dat ze samen met natuurontwikkeling kunnen recreëren en dat machines niet het hele strand moeten ruimen. Er kunnen genoeg plaatsen overblijven waar we zandkastelen bouwen of strandcabines zetten.”

Ook het water vanuit het binnenland vormt een gevaar, stelt dit zakboekje. Er zijn toch vooral alarmsignalen over het lage grondwaterpeil?

“De dreiging van het water stelt zich in de winter en de vroege lente. Veel waterlopen zijn nu voorzien op een snelle afstroom, dus water komt via de IJzer of de kanalen in grote stromen terecht nét voor de zee, in de polders. Als de zeespiegel stijgt, hebben we een veel nauwer tijdvenster om de sluizen open te zetten om dat water te lozen. Dat kan enkel bij laag water. Het risico op overstromingen in bijvoorbeeld het hinterland van Nieuwpoort stijgt daardoor.

“De verschillen tussen natte winters en droge zomers worden enkel groter. We moeten een manier zoeken om het water in de winter beter vast te houden, zodat we later in het voorjaar uit die voorraad kunnen putten. In de poldergebieden zouden we stockageplaatsen kunnen voorzien. Dat betekent misschien dat er op bepaalde plaatsen een andere soort landbouw komt of dat natuurgebieden die nu eerder zilt zijn in waternatuur worden omgezet.”

Op veel plaatsen in de polders gebeurt nu het omgekeerde: verzilting.

“De historische laag oud zeewater in de polders, die normaal omlaag wordt gedrukt door het lichtere zoete water, komt steeds vaker aan het oppervlak door de droogte. De zoute kwellen kunnen ecologisch erg waardevol zijn in de graslanden van de polders, maar voor de landbouw zijn ze nefast. Onze traditionele gewassen en de veeteelt zijn daar niet aan aangepast. Zeker nu mensen meer bereid zijn lokaal te kopen, blijft die landbouw zijn plaats hebben.

“Het gaat om evenwicht, dat is een moeilijke denkoefening. Iedereen wil zijn stukje ruimte vrijwaren. Met deze gids pleiten we ervoor met alle actoren samen oplossingen te vinden die voor iedereen goed zijn. Dat gebeurt te weinig.”

Zijn alle kustburgemeesters mee met dit verhaal? Die van Middelkerke, Jean-Marie Dedecker (LDD), is een notoir klimaatscepticus.

“De een is moeilijker te overtuigen dan de ander, kustburgemeesters moeten op dat vlak niet onderdoen voor kustbewoners. Let wel: ook de burgemeester die u noemt heeft een project om in Westende zijn dijk beter te beschermen. Die stappen worden dus gezet.”

Het zakboekje Kust en klimaat vindt u op www.topkustzone.be.