Benjamin Netanyahu: redder des vaderlands of meedogenloze controlefreak?

Volgende week doet Benjamin Netanyahu (71) een gooi naar zijn zesde ambtstermijn als premier van Israël. Daarvoor profileert hij zich nu als ‘de man die het land hoogst­persoonlijk van ­Covid-19 heeft bevrijd’.

“We hebben hier te maken met een politicus die niet zozeer de belangen van zijn land, als wel die van zichzelf dient, die zich slimmer en gewiekster acht dan anderen, geneigd is alleen zijn eigen inzichten te volgen en daarbij mateloos ambitieus en meedogenloos te werk gaat. Hij is een controlefreak die verdeelt en heerst.”

Zo beschreef Shaul Kimhi, hoofd van het departement psychologie aan het Israëlische Tel-Hai College Benjamin Netanyahu in een ruim twintig pagina’s lang wetenschappelijk artikel. Hij deed dat in 2001, net na Netanyahu’s eerste termijn als premier, toen ‘Bibi’, zoals Benjamin ook wel wordt genoemd, nog een gematigde Likoed-politicus was die de liberalisering van de economie doorvoerde en graag op de foto ging met de Palestijnse president Yasser Arafat. Hij had toen vrienden in de beste kringen en werd nog niet gezien als een bedreiging voor de Israëlische democratie, zoals dat vandaag wel het geval is. Nu schudt hij graag handjes met Victor Orban, Recep Erdogan, Vladimir Poetin en tot voor kort ook met Donald Trump, maar die liefde lijkt toch iets bekoeld. Deze evolutie hoeft niet te verbazen, want zoals Kimhi al schreef in de conclusie van zijn artikel: “Netanyahu’s karakter zal in de toekomst niet dramatisch veranderen. Meer zelfs, narcistische persoonlijkheidstrekken hebben de neiging met de jaren dominanter te worden. Zijn achterdocht, agressie en megalomanie zullen alleen nog maar toenemen.”

Volgende week dinsdag gaat Israël voor de vierde keer in twee jaar tijd naar de stembus en niet veel later hoopt Benjamin Netanyahu voor de zesde keer premier van Israël te worden, nadat hij dat al eens was tussen 1996 en 1999 en vier keer van 2009 tot vandaag. In de recentste peiling ligt zijn Likoed-partij met 30 van de 120 zetels in de Knesset mijlenver voor op de concurrentie, maar dat is vooral te wijten aan de immense versnippering van het Israëlische politieke landschap, waardoor heel veel partijtjes om een paar zetels vechten. Blauw en Wit, de partij van Netanyahu’s voormalige rivaal Benny Gantz en coalitiepartner in de vorige regering, haalt bijvoorbeeld nog maar vier zetels nadat zij als een splinterbom uit elkaar is gespat. Netanyahu’s 30 zetels zijn trouwens ook een flink slechter resultaat dan bij de vorige verkiezingen, toen Likoed er nog 36 haalde.

Trumps campagnetrucs

Die achteruitgang is te wijten aan verschillende factoren. Er is de verkiezingsmoeheid, waarbij de ene na de andere stembusgang op een patstelling uitloopt en er nog amper coalities gevormd kunnen worden omdat persoonlijke exposure voor de Israëlische politieke leiders boven staatsbelang lijkt te gaan. Een tweede reden waarom Likoed het steeds slechter doet, is het gerechtelijk onderzoek dat tegen Netan­yahu loopt. De premier zou verdacht dure cadeaus aanvaard hebben én hij zou mediasteun gekocht hebben in ruil voor lucratieve telecommunicatiecontracten. De processen hierover lagen stil door corona, maar worden hervat op 5 april.

En dan is er nog het verlies aan steun van de VS natuurlijk, iets waar de modale Israëli echt wel gevoelig voor is. Tot 2016 bewandelde Israël het slappe koord van de tweepartijendiplomatie. Wie er ook aan de macht was in Amerika, er werd altijd aan het moment gedacht dat die niet langer de touwtjes in handen zou hebben en er dus weer vriendelijke schouderkloppen uitgedeeld dienden te worden aan anderen.

Nadat Donald Trump in 2016 Amerikaans president werd, veranderde Netanyahu dat. Hij koos openlijk voor de populistische kant van de Republikeinen, wat hem in de weeromstuit op heel veel steun uit Washington kwam te staan. Trump verhuisde de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem en stelde een vredesplan op dat netjes op maat van Israël geschreven was en waarin de Palestijnen tevreden moesten zijn met de droogste en onvruchtbaarste stukjes grond.

En dan was er nog het eenzijdig opzeggen van het nucleair akkoord met Israëls aartsvijand Iran. Betere maatjes dan Netanyahu en Trump waren er niet. Bibi ging zo ver op in zijn vereenzelviging met de Amerikaanse president dat hij zelfs zijn campagnetrucs overnam en in een vlaag van megalomaan narcisme zijn eigen belangen gelijkstelde aan die van de Israëlische staat. Zo was hij bijvoorbeeld niet te beroerd om in volle verkiezingsstrijd panelen langs de autosnelweg te laten plaatsen met daarop de gezichten van de onderzoeksjournalisten die zich vastgebeten hadden in zijn corruptieschandalen met daaronder ‘Vijanden van het volk’.

Hoe ouder Netanyahu wordt, hoe meer hij in termen van ‘wij’ en ‘zij’ is gaan denken, en daarbij zijn die zij over het algemeen de Palestijnen. Deels is dat natuurlijk te verklaren door de kogel die hij in zijn schouder kreeg toen hij in 1972 in Tel Aviv een bestorming leidde op het Sabena-toestel dat door Zwarte September was gekaapt en doordat zijn oudere broer Yonatan vier jaar later stierf toen hij een militair commando leidde dat in Entebbe een door Palestijnen gekaapt vliegtuig probeerde te ontzetten.

Anderzijds is er ook de geleidelijke verrechtsing van de Israëlische samenleving waardoor Netanyahu zich in zijn politiek heeft laten leiden en waarop hij ook gretig heeft ingespeeld. Om zijn mogelijke extreemrechtse coalitiepartners te verleiden heeft hij Likoed een steeds rechtsere kant op geduwd, waardoor sommigen zelfs durven te beweren dat hij, net zoals Orban in Hongarije, de beginselen van de liberale rechtsstaat aan het ondergraven is. Rechters worden benoemd op basis van hun partijgetrouwheid en de pers krijgt het steeds harder te verduren.

Vaccins à volonté

Netanyahu is zich daarbij steeds meer als de redder des vaderlands gaan voordoen. En het is daar dat Covid-19 een aardig handje is komen helpen. Israël redden uit het wespennest dat het Midden-Oosten al sinds mensenheugenis is, is onbegonnen werk, en dus doet Bibi zich voor als de man die Israël persoonlijk van corona heeft bevrijd. Hij is zelf met de grote baas van Pfizer gaan onderhandelen, houdt hij niet op te vertellen, en hij was de eerste politieke leider van de hele wereld die half december vorig jaar al een vaccin kreeg ingespoten. Dat 4,3 miljoen van de 7 miljoen Israëli’s inmiddels volledig gevaccineerd zijn en de lockdown opgeheven kon worden is allemaal zijn werk, is de boodschap van zijn campagne, die toepasselijk ‘Back to Life’ als titel heeft gekregen. Israël zwemt in de vaccins en gebruikt ze om goodwill te kopen bij andere landen, waaronder Tsjechië, Honduras en Rwanda. In ruil voor die vaccins hoopt Netanyahu dat deze staten hun ambassade naar Jeruzalem zullen verhuizen.

En daar toont hij zijn lelijke gezicht. De Palestijnse Autoriteit, bevoegd voor de gezondheidszorg van de 5 miljoen Palestijnen in de bezette gebieden, is financieel niet bij machte om genoeg vaccins te kopen. Ook daar zou Israël dus kunnen helpen. Maar al heeft het wel de 120.000 Palestijnse grensarbeiders ingeënt, met de anderen hebben ze niets te maken, aldus een bijzonder hard­vochtige Bibi.