Bellen metChina-correspondent
Bellen met onze correspondent in China: ‘Mijn grootste vraag is of Xi het allemaal onder controle houdt’
De Olympische Winterspelen moeten een nieuw bewijs vormen dat het China van Xi Jinping dingen kan die anderen niet kunnen. De Communistische Partij van China is machtiger dan ooit, in binnen- en buitenland. Maar het superioriteitsgevoel steunt op een vat vol onzekerheden, ziet correspondent Leen Vervaeke.
Kijken Chinezen uit naar de Winterspelen, die in februari beginnen?
“Er is een vorm van trots. Beijing wordt de eerste stad die zowel de Zomerspelen als de Winterspelen heeft georganiseerd. Ik verwacht dat de Chinezen een prachtige show neerzetten, met een zeer indrukwekkende openingsceremonie. Daar zullen ongetwijfeld veel mensen met ontzag naar kijken.
“Toch is het niet hetzelfde als bij de Zomerspelen van 2008. Allereerst is China helemaal geen wintersportland. Een consultancybureau doet onderzoek naar hoeveel gouden medailles het land kan halen. De teller staat nu op vier. Het is moeilijk de Chinezen daarvoor enthousiast te krijgen.
“Ook denk ik niet dat China erin zal slagen de negatieve sfeer rond het evenement naar de achtergrond laten verdwijnen, zoals dat in 2008 wel lukte. Een paar grote landen, zoals de VS en Canada, hebben een diplomatieke boycot ingesteld. Andere sturen geen vertegenwoordiger. En door het coronavirus mogen er geen toeschouwers uit het buitenland komen kijken, en blijft ook het aantal binnenlandse toeschouwers beperkt. De Olympische Spelen dienen als uithangbord voor China, maar het wordt allicht een feest in mineur.”
Je hebt eerder al uitgelegd dat dit een prestigeproject is voor de Chinese autoriteiten. Aan wie heeft China nog iets te bewijzen?
“In de eerste plaats aan de eigen bevolking. De Communistische Partij beweert dat zij de beste vertegenwoordiger is van het Chinese volk, hoewel zij niet is verkozen. Daarmee legt de partij de lat hoog voor zichzelf. Eigenlijk zegt ze: wij zijn de beste, jullie hebben geluk met ons.
“Dat creëert een dynamiek waardoor de partij zich altijd moet blijven bewijzen aan de eigen bevolking. De economische prestaties moeten goed zijn. De maatschappij moet stabiel zijn. En het land moet prestige uitstralen. Daarvoor is zo’n internationaal sportevenement de ideale gelegenheid.
“Tegelijkertijd posteert China zich steeds krachtiger op het wereldtoneel. Het is de tweede economie ter wereld en wil ook steeds meer meepraten over hoe het internationale systeem in elkaar zit. Daarvoor wil China bewijzen dat zijn systeem minstens gelijkwaardig, misschien zelfs superieur is aan de liberale democratie. Door zaken klaar te spelen die liberale democratieën niet kunnen, probeert het zijn superioriteit te bewijzen.”
Aan het eind van het jaar vindt het 20ste congres van de Communistische Partij plaats. Waarom wordt dat zo’n belangrijk moment voor Xi Jinping?
“Het partijcongres is een heel belangrijk moment in de Chinese politiek: dan wordt de partijvoorzitter voor de komende vijf jaar aangewezen. Normaal wordt na twee termijnen een nieuwe leider gekozen. Nu wijzen alle signalen erop dat Xi Jinping niet van plan is een nieuw persoon naar voren te schuiven, maar steun te vragen voor een derde termijn van hemzelf.
“Het is zo goed als zeker dat Xi die steun zal krijgen. Hij heeft de afgelopen tien jaar veel tegenstanders uitgeschakeld en zichzelf heel veel macht toebedeeld. Daarmee wordt dit partijcongres een cruciaal moment in de Chinese geschiedenis. Xi Jinping breekt er met de Chinese politieke gebruiken van de afgelopen decennia, en krijgt er een enorme controle over de Communistische Partij.”
Wat zegt dat over de richting die China inslaat?
“Dat zegt in ieder geval dat China steeds verder het pad van autoritarisme op zal gaan, volgens sommige experts zelfs van totalitarisme. De macht concentreert zich steeds meer in de persoon van Xi Jinping. Er is steeds minder ruimte voor tegengeluiden. In China was de laatste decennia sprake van een soort collectief leiderschap, in de top van de partij verdeelden meerdere mensen de macht. Dat wordt nu steeds minder. Ook in de maatschappij en in de economie blijft de rol van de Communistische Partij groeien.”
Waar wil Xi Jinping heen met China? De laatste jaren heeft de Partij al grip gekregen op zo’n beetje alle elementen van het land, van de democratie van Hongkong tot de liedjes in de karaokebar.
“Vanuit de Chinese overheid komen veel oproepen om de controle nóg verder te versterken. Soms denk je dan: hoe veel sterker kan het nog? Het lijkt een eindeloos proces te zijn.
“Nu kun je discussiëren over de vraag of die controle het doel op zich is van de Communistische Partij, of dat dit in dienst staat van een hoger doel. Xi Jinping heeft in ieder geval een groot plan voor China: tegen 2049 moet ‘de grootse heropstanding van de Chinese natie’ gerealiseerd zijn. Dan moet China een welvarende, machtige, technologisch zelfvoorzienende wereldspeler zijn waar iedereen met respect mee omgaat.
“In de ogen van Xi gaat het om een terugkeer naar de rechtmatige positie van het Chinese rijk. Dat betekent dat Taiwan, dat nu in de praktijk onafhankelijk is, weer bij het moederland moet worden gevoegd. Maar ook dat de rest van de wereld veel meer rekening moet houden met de belangen van China.”
Heb jij het gevoel dat Xi Jinping bezig is met zijn nalatenschap, zijn rol in de geschiedenisboeken?
“Dat is hij zeker. Hij heeft zichzelf al van een prominente rol verzekerd. De Communistische Partij heeft eind vorig jaar, tijdens het Zesde Plenum, een partijresolutie over de Chinese geschiedenis gepubliceerd. Die ging in grote mate over de fantastische verwezenlijkingen van de grote leider Xi Jinping. Hij werd min of meer op dezelfde hoogte geplaatst als Mao Zedong, de grondlegger van de Chinese Volksrepubliek. Met die geschiedenisresolutie heeft Xi zichzelf een enorme status toebedeeld, die hij nu wil gebruiken om zijn grootse plan tot uitvoer te brengen.
“Xi wordt vaak met Mao vergeleken, ook hij trok veel macht naar zich toe. Een verschil tussen beiden is dat Xi de overheid en de partij enorm heeft versterkt, terwijl Mao veel campagnes lanceerde om interne chaos te creëren ten gunste van zichzelf. In marxistisch-leninistische termen is het verhaal dat Mao de eerste stap heeft gezet om een communistische heilstaat te realiseren: de revolutie. En Xi Jinping doet nu de tweede zet: van China een welvarende en moderne socialistische natie maken. Het is een soort tweetrapsraket: Mao legde de basis, Xi maakt het af.”
Op welke vraag hoop jij antwoord te hebben komend jaar?
“Och, er zijn er zo veel. Maar waar ik toch het meeste benieuwd naar ben: zal Xi zijn ambitieuze agenda komend jaar kunnen waarmaken?
“Xi is bezig met een historische verandering in de Chinese politiek, die hem mogelijk levenslang aan de macht houdt. Hij voert ook enorme economische hervormingen door, vergroot de controle op technologische bedrijven, probeert het coronavirus met harde hand te verslaan. Dat zijn heel veel ballen om tegelijk in de lucht te houden.
“China kent veel onzekerheden. Ik ben heel benieuwd hoe het land de omikronvariant onder controle wil houden, waarschijnlijk zullen daar veel harde lockdowns voor nodig zijn. En de economie krijgt het moeilijk. Dat zie je nu al, met tegenvallende groeicijfers. De ‘zachte landing’ van de noodlijdende projectontwikkelaar Evergrande kan zomaar fout gaan en een domino-effect creëren in de hele vastgoedindustrie. Ook technologische bedrijven hebben het lastig, omdat ze door Xi zelf gekortwiekt zijn.
“Hoe groot worden de economische problemen, vraag ik mij af, en heeft China de ruimte om die op te vangen? Dat vind ik spannend. Mijn allergrootste vraag is of Xi Jinping erin slaagt het allemaal onder controle te houden.”
