Belgische wetenschapper gaat strijd aan met genetisch onderzoek gelinkt aan veiligheidsdiensten

Een gerenommeerd wetenschappelijk tijdschrift heeft een paper geschrapt op basis van DNA-stalen van 38.000 Chinezen, onder wie ook Tibetanen en Oeigoeren die allicht geen toestemming gaven. Met dank aan de Leuvense professor Yves Moreau, die deze praktijk al jaren aanklaagt. ‘Honderden artikels moeten nog teruggetrokken worden.’

Het is al het zevende artikel over DNA-profilering dat geschrapt wordt, sinds KU Leuven-professor Yves Moreau in 2019 waarschuwde voor onderzoek dat Chinees DNA gebruikt. Sindsdien onderzocht uitgever Springer Nature zijn lijst met artikels, maar Moreau schreef ook rechtstreeks naar Human Genetics, een tijdschrift van Springer Nature.

Vier jaar na de publicatie van de studie over “het mannelijke genetisch landschap van China” gaat de wetenschappelijke uitgever akkoord dat er te weinig garanties zijn dat die DNA-stalen met ‘geïnformeerde toestemming’ zijn afgenomen. Drie van de dertig coauteurs van het artikel gaan akkoord met die beslissing.

“Ook deze zomer moest Springer Nature al twee artikels terugtrekken, maar dit laatste is wel de grootste studie over het gebruik van DNA-profilering met rechtstreekse betrokkenheid van de Chinese politie en justitie”, zegt Moreau, vlak voor zijn les op campus Arenberg.

De 51-jarige Moreau, een bio-informaticus, werkt al meer dan twintig jaar rond genetische gegevens, en begon zich in 2016 te interesseren in de privacykant van de zaak. Hij kreeg toen een bezorgde e-mail van een collega over een nieuwe wet in Koeweit, die zou toelaten om een DNA-databank aan te leggen van alle inwoners en bezoekers van het land.

Na internationale druk en een artikel in de Washington Post trok Koeweit de wet in. Moreau had de smaak te pakken, “als een gokker die meteen wint bij zijn eerste inzet op de roulette”, zo zegt hij zelf.

Hij ontdekte dat er ontzettend veel wetenschappelijke literatuur hierover in China was en dat honderden van die papers linken hadden met de veiligheidsdiensten. Dat is niet zo lastig om vast te stellen. “In ongeveer de helft van de studies naar DNA-profilering bij Chinese bevolkingsgroepen, werkt minstens één coauteur voor de Chinese veiligheidsdiensten”, zegt Moreau.

In het geval van het gewraakte artikel gaat het om negen coauteurs die volgens nieuwssite The Intercept verbonden zijn aan de Chinese politie.

“De Chinese wetgeving schrijft bovendien voor dat de overheid altijd toegang kan vragen tot de genetische databanken. Dit soort onderzoek is gewoon niet mogelijk buiten het zicht van de Chinese overheid.”

Er rijzen niet alleen vragen over de onafhankelijkheid van dat onderzoek, maar ook over inbreuken op de ethische principes. In 2017 nam China bloedstalen af bij 19 miljoen mensen in Xinjiang, onder de naam ‘Physicals for All’. Het is zeer twijfelachtig of de deelnemers aan dit medische onderzoek wisten dat hun DNA in databanken zou verdwijnen.

Massasurveillance

In Xinjiang is al enkele jaren sprake van ernstige mensenrechtenschendingen, waar Oeigoeren worden opgesloten in heropvoedingskampen.

“Het is duidelijk dat dit soort DNA-onderzoeken dient ter voorbereiding van de ontplooiing van massasurveillance. De Oeigoerse en Tibetaanse minderheden zijn in verhouding met de Han-meerderheid minstens dertig tot veertig keer vaker bestudeerd.”

Het geschrapte onderzoek uit Human Genetics maakt gebruik van 38.000 Chinese DNA-stalen die in een Duitse online databank zijn terechtgekomen. Die databank van het Berlijnse Charité, het grootste universitaire ziekenhuis van Europa, valt door iedereen te raadplegen. De Duitse onderzoekers achter deze databank staan als coauteurs op de paper, en zeker een van hen, Lutz Roewer, ging akkoord met de terugtrekking ervan.

Het is onduidelijk wat ze zullen doen met de Chinese gegevens in hun databank, gezien de twijfels bij de manier waarop ze zijn verzameld. Geen van hen reageerde op vragen. Voor Moreau stopt het daar niet. “Honderden artikels moet nog teruggetrokken worden en we zitten nog maar aan zeven.”