Belgisch asielbeleid is niet voor iedereen een mislukking

We ervaarden de afgelopen dagen de eerste sneeuw, lage temperaturen, een bijtende kou en een gevoelstemperatuur die bijna tien graden onder de gemeten waarden lag. Het levert mooie beelden op, maar niet voor de asielzoekers die in dit weer op straat moeten overwinteren. Of waren het daklozen? Of illegalen? Zelfs de journalisten van de Vlaamse kwaliteitsmedia geraken er schijnbaar niet aan uit en gebruiken die termen als wederzijds uitwisselbaar.

De asielproblematiek, de opvang van daklozen en de positie van mensen zonder wettig verblijf (ook wel de 'illegalen' genoemd) lopen af en toe in elkaar over, maar zijn wel degelijk onderscheiden maatschappelijke thema's met verschillende belangengroepen en verschillende overheidsinstanties die er bevoegdheid over hebben. Het is cruciaal voor een beter begrip om niet alles op één hoop te gooien en een onderscheid te blijven maken.

Los van de aanhoudende termverwarring in de Vlaamse media is er wel degelijk sprake van een 'opvangcrisis' waarvan recentelijk aangekomen asielzoekers het slachtoffer zijn. Er is sprake van een falend beleid, overheidsinstanties worden voor de rechter gedaagd en er worden bedden in hotels gereserveerd om asielzoekers toch een dak boven hun hoofd te kunnen geven. Een asielcrisis dus en een falend beleid.

Of een beleid faalt, hangt echter af van de gestelde doelstellingen. Doelstellingen zijn niet universeel en worden geformuleerd vanuit verschillende perspectieven. In het asiel- en migratiedebat kan het onderscheid gemaakt worden tussen een veiligheidsbenadering (of securitaire benadering), een economische (of utilitaire) benadering en een mensenrechtenbenadering (of humanitaire benadering). Vooral de verschillen tussen de securitaire en humanitaire benadering zijn in deze analyse van tel: zij staan vaak haaks op elkaar.

De geformuleerde doelstellingen kunnen verder verschillen naargelang het analyseniveau. De doelstellingen die een overheid zich stelt met betrekking tot bijvoorbeeld de asielthematiek kunnen sterk verschillen van de doelstellingen die een organisatie uit het maatschappelijke middenveld zich stelt, en die kunnen op zich weer sterk verschillen van individuele doelstellingen.

De titels in de kranten dat het asielbeleid faalt, zullen zeker als een realiteit gezien worden door de individuele asielzoekers die in de kou blijven zitten of door de organisaties die opkomen voor de rechten van deze mensen. Vanuit een mensenrechtenperspectief zijn er heel veel argumenten aan te dragen om te concluderen dat het beleid gefaald heeft. Als de door de overheid geformuleerde doelstellingen zouden beperkt zijn tot het bieden van een kwalitatieve opvang, kunnen dezelfde argumenten gebuikt worden om opnieuw te besluiten dat het beleid gefaald heeft.

Een overheidslogica of een bestuurslogica kan evengoed op veiligheidsdoelstellingen gebaseerd zijn als op humanitaire doelstellingen, al zal dat waarschijnlijk niet vaak in het officiële discours te horen zijn. Het is de moeite waard om even vanuit dit perspectief de huidige 'crisis' te bekijken.

Door enerzijds het onvermogen om van overheidswege voldoende opvangplaatsen operationeel te houden, en anderzijds door de steun die de middenveldorganisaties gaven aan de individuele asielzoekers die geen opvang kregen, is België internationaal in het nieuws gekomen als land waar asielzoekers op hotel terechtkomen en als land waar je misschien wel kan verwachten dat de overheid van rechtswege verplicht wordt aanzienlijke sommen schadevergoeding te betalen aan de gedupeerde asielzoekers.

Waarom zou je dan als potentiële asielzoeker niét naar België komen? Een tekort aan opvangplaatsen is in dat geval zelfs een bijkomend argument om wel voor België te kiezen. De kans op een hotel of schadevergoeding stijgt daarmee. Het is heel moeilijk om een dergelijk beeld wereldwijd te corrigeren. Het gegeven dat sommige hotelkamers ruimtes zijn met zes stapelbedden en een comfort dat moet onderdoen voor dat van de asielcentra speelt daarbij geen grote rol. Het is een 'hotel'.

Om dat beeld te corrigeren, heb je deze dagen geen grootscheepse reclame- of sensibiliseringscampagnes nodig. Het weer, de pers en wat Peter Sloterdijk het journalistiek "alarmisme" noemt, doen de rest. België is misschien nog steeds het land waar je als asielzoeker een hotelkamer kan toegewezen krijgen, maar het is evenzeer het land waar je mogelijk bij vriesweer op straat moet wachten tot je ergens onderdak kan krijgen.

Stel dat de doelstelling die het beleid voor ogen heeft niet zozeer het bieden van een kwaliteitsvolle opvang is, maar wel het zo beperkt mogelijk houden van de verdere instroom, dan valt het te bekijken of we in deze context zouden kunnen spreken van een falend beleid. Misschien worden de - waarschijnlijk wel impliciet - gestelde doelstellingen die vanuit securitair perspectief geformuleerd kunnen worden wél gehaald, ten koste van de op humanitair vlak geformuleerde doelstellingen.

De situatie is zo 'schrijnend' dat zelfs de Verenigde Naties België moeten terechtwijzen. De veroordeling door de Verenigde Naties is in dat opzicht een tweesnijdend zwaard. Zowel de humanitaire benadering als de securitaire benadering spinnen er garen bij. Zij die de situatie vanuit humanitar perspectief benaderen, zien hun visie erdoor gesteund.

Vanuit securitaire hoek is de terechtwijzing een extra argument om toch maar niet voor België als asielbestemming te kiezen: zelfs de VN wijzen op de weinig aantrekkelijke situatie. De stelling dat er een crisis gaande is die de individuele asielzoekers treft, kan zonder onderscheid door alle actoren onderschreven worden. Daaruit concluderen dat "het beleid" gefaald heeft, steunt op een hele reeks premissen die niet onmiddellijk hard te maken zijn.

Bij wijze van conclusie kan gesteld worden dat vanuit humanitair perspectief het wel duidelijk is: het beleid heeft gefaald. Maar het is veel eenvoudiger het migratiebeleid te bekritiseren, dan het te voeren.