België paardenland: ‘In deze wereld gaat meer geld rond dan in het voetbal’

In Geel en Lanaken werden onlangs veulens ­geveild voor recordbedragen tot 360.000 euro. De rich and famous staan in de rij om zaken te doen met Belgische ­fokkers van sportpaarden. Maar hoe diervriendelijk is de ­business? ‘Emerald dekte vorig jaar 1.200 merries.’

Een zakenman uit Sri Lanka is maandagmiddag afgezakt naar het Kempense Grobbendonk voor een bezoek aan de stal van Axel Verlooy. Zijn dochter komt er met Absolute du Mio rijden, een fijne hengst in schimmelkleur die in zijn korte carrière al voor 40.000 euro prijzengeld won.

Voor een goed paard moet je in België zijn, weten ze ook in de regio van de Indische Oceaan. EuroHorse, de sportstal van Axel Verlooy, mag Jennifer Gates (dochter van Bill) onder zijn klanten rekenen. Vorige zomer kocht zij op het indrukwekkende domein in Grobbendonk de merrie Orphea HQ. Evergate Stables, de stal van Jennifer Gates, telt al verschillende Belgische paarden. Sinds enkele jaren heeft ze een ­uitvalsbasis in Retie.

Het Belgisch warmbloedpaard is een topmerk. Het staat gerangschikt als het beste springpaardenstamboek ter wereld. Een op de drie paarden die vorig jaar op de Olympische Spelen ronddraafden, kwam uit een Belgische stal. Jumpingruiter Jos Verlooy had er ook moeten staan met zijn paard Igor, maar moest door een blessure op het laatste moment afzeggen.

“Een drama”, zegt zijn vader Axel in het ­leren salon dat uitkijkt over de manege. “De Spelen, waar de paarden voor het oog van de wereld kunnen springen, zijn onze mooiste ­etalage.”

Paardensport en fokkerij zijn de laatste jaren heel nauw met elkaar verweven. Op wedstrijden worden zelfs brochures verdeeld met informatie over de paarden die geveild worden. In de stoeterij Zangersheide (Lanaken) werd afgelopen weekend een veulen verkocht voor een recordbedrag: Emmerby vd Berghoeve Z gaat voor 300.000 euro straks naar Spy Coast Farm in de Amerikaanse staat Kentucky.

Een week eerder haalde Das Machine het nieuws, een springveulen dat voor 360.000 euro in Geel onder de hamer ging. Dat is het hoogste bedrag ooit dat in ons land al werd neergeteld voor een jong paard.

‘Fokken blijft gokken’

“De paardenindustrie is de voorbije vijftien jaar in een stroomversnelling gekomen”, zegt veilingmeester Frederik De Backer. “Dertig jaar geleden stonden de sport en de fokkerij nog los van elkaar. Maar de paardensport is enorm geglobaliseerd, waardoor de afzetmarkt veel groter is geworden. Dat maakt dat kopers hun interesseveld hebben verlegd naar steeds jongere paarden en zelfs naar veulens.”

Emmerby vd Berghoeve Z en Das Machine zijn allebei afstammelingen van Emerald van ’t Ruytershof, het paradepaard uit de stal van Axel Verlooy. De hengst met de gouden manen werd in 2010 tweede op het wereldkampioenschap in Zangersheide en reeg daarna overwinningen op het hoogste niveau aan elkaar. Sinds 2019 is Emerald met pensioen, maar zijn ­sperma is nog steeds zeer geliefd bij fokkers.

Zelf zou Axel Verlooy nooit zo’n hoog bedrag neertellen voor een veulen. “Fokken blijft gokken. Er is geen garantie dat zo’n veulen ook echt goed zal presteren”, zegt de paardenhandelaar. “Kijk maar naar Eddy Merckx: zijn zoon heeft nooit het niveau van zijn vader gehaald.”

Frederik De Backer is het daar niet mee eens. “Het is berekend gokken”, vindt hij. “Belgische fokkers zijn al heel lang bezig met het zoeken naar de perfecte bloedlijn. Ze gingen buiten de grenzen zoeken naar het beste genetisch materiaal om te komen tot een superieur sportpaard. Terwijl onze buurlanden chauvinistischer waren, gingen de Belgen over de grens kijken om de beste Franse, Duitse en Nederlandse paarden te kruisen.”

“Maar er is inderdaad meer nodig dan goede genen”, vindt ook De Backer. “De superkracht zit in het hoofd. Gancia de Muze is zo’n paard waarvan niemand dacht dat ze een topper zou worden, omdat het haar aan kracht zou ontbreken. Maar ze bereikte wel topresultaten met Niels Bruynseels. Ze wilde het zo goed doen voor haar ruiter dat ze boven zichzelf uitsteeg. En als later blijkt dat deze veulens daar niet toe in staat zijn, is het nog geen verloren geld. Ze zullen altijd interessant zijn om mee te fokken.”

Decennialang werden jumpings gedomineerd door Europese paardenhoudersfamilies als Verlooy en Philippaerts. Maar sinds enkele jaren is internationaal de interesse sterk gegroeid. “Amazones als Jennifer Gates en Jessica Springsteen zijn de influencers van de paardensport. Dat zijn in België hun paarden komen kopen, zegt alles”, zegt Jos Verschueren, directeur sportmanagement aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB). “Zij hebben het geld om zich in te kopen in een stal, en zo hebben ze de jumpingwereld opengegooid.”

Het aantal wedstrijden is de afgelopen jaren fors gestegen, waardoor kapitaal nog belangrijker wordt. Ruiters die verschillende paarden bezitten, kunnen een dier makkelijker laten rusten, wat een voordeel biedt.

Dat is alweer goed nieuws voor de Belgische paardenfokkerij. Uit een studie van EWaltop, een vereniging van Waalse bedrijven in de paardensector, bleek enige jaren geleden al hoe belangrijk die sector voor ons land is, met een omzet van 3,3 miljard euro. Een ander getal dat doet duizelen: volgens Eurostat werden in 2020 bijna 3.500 levende paarden uitgevoerd vanuit Vlaanderen, goed voor 65 miljoen euro.

Volgens de jaarrekeningen boekte EuroHorse in Grobbendonk de afgelopen tien jaar een bedrijfswinst van bijna 17 miljoen euro. Het topjaar was 2021, met 3,77 miljoen euro winst, het dubbele van het jaar voordien. Ter vergelijking: doelman Simon Mignolet verdient 3,4 miljoen euro per jaar.

Witwasoperatie

“In de Belgische paardenindustrie gaat meer geld om dan in het voetbal”, zegt Axel Verlooy.

“Dat zou zomaar kunnen”, zegt Jos Verschueren. “De paardenbusiness in ons land is veel meer dan alleen fokkers, handelaars en maneges. Zo is het Belgische bedrijf Sibelco wereldmarktleider in het leggen van zand op jumpings. In Vlaams-Brabant is Stephex dan weer een topper in het ombouwen van vrachtwagens tot paardentrailers.”

Dat laatste bedrijf organiseert jaarlijks ook een van de meest prestigieuze internationale jumpingcompetities ter wereld. Eind augustus vond in Merchtem de Brussels Stephex Masters plaats. Gasten kunnen in de Trophee Club of Champions Lounge genieten van topcateraars. In de Lifestyle Village kun je ook een avondjurk of designerbril shoppen. Op de website lees je: ‘This is not an event, this is an experience!’

Hoofdpartners voor die ‘ervaring’ zijn Rolex en Audi. “Wie in een Audi kwam, mocht vlak bij de ingang parkeren”, zegt Jos Verschueren, die vorige maand een kijkje ging nemen op de jumping. “Er was nog een kleinere vipparking voor Bentley’s. Om maar te zeggen: het geld moet hier rollen.”

Zangersheide, waar vorig weekend het WK voor jonge springpaarden plaatsvond, presenteert zich dan weer als ‘de ontmoetingsplek voor topsport, fokkerij en het bedrijfsleven’. Een viptafel voor zes personen kost 6.000 euro. Maar de mogelijkheden om relaties te leggen zijn volgens de website onbetaalbaar. Axel Verlooy legde er zijn Sri Lankaanse contact. Wat dat heeft opgeleverd, houdt hij liever voor zich.

Lichtjaren voorsprong

De paardensport is een erg gesloten wereld, zegt Stefaan Lammens, die als VRT-journalist jarenlang jumpings volgde. Dat ondervond hij zelf ook tijdens zijn werk. “Ruiters zullen altijd proberen om de marktwaarde van hun paard hoog te houden. Elk verkeerd woord kan die marktwaarde beïnvloeden”, zegt Lammens.

In 2017 trok de paardenindustrie de aandacht van de Belgische fiscus nadat een grote hoeveelheid cashgeld was gevonden tijdens een transport van drie paarden via een Belgische luchthaven. Een witwascircuit, zo bleek. Voor de Bijzondere Belasting­inspectie (BBI) is fraude met elitepaarden sindsdien een prioriteit. “Het paardenwereldje is erg aantrekkelijk voor fraudeurs omdat de exacte waarde van een paard moeilijk te bepalen valt”, zei woordvoerder Francis Adyns destijds aan Het Nieuwsblad.

In totaal is er na onderzoeken van de BBI de afgelopen vijf jaar 29,3 miljoen euro aan supplementaire belastingen geïnd, waarvan 5,4 miljoen euro aan btw. “Het gaat om 111 dossiers, waarvan er momenteel nog 32 openstaan. Het merendeel betreft fokkers en handelaars”, verduidelijkt de woordvoerder aan De Morgen. “In de toekomst blijft de BBI waakzaam voor nieuwe signalen die zouden kunnen wijzen op belastingfraude. Daarnaast werken we aan het opstellen van een gids voor de sector, met onder meer een overzicht van de verschillende tarieven en veterinaire verplichtingen.”

“Ik heb de paardensport de afgelopen jaren vooral nog professioneler zien worden”, zegt Lammens. Verlooy beaamt dat. Hij nam in 1984 zelf deel aan de Spelen in Los Angeles (VS) met zijn paard Vrijheid. “We gingen met de andere ruiters de avond voor de wedstrijd een pintje drinken. Vandaag gaan de ruiters om 21 uur slapen om superfit te zijn. Als je 100.000 euro kunt verdienen, gelden er andere wetten. Ik heb nog wedstrijden gereden voor 1.000 frank.”

Verlooy nam Vrijheid niet mee naar huis, maar verkocht zijn paard na zijn deelname aan een Canadese stal. Sindsdien legt hij zich toe op de handel. “Wij kopen, verbeteren en verkopen paarden”, zegt hij. Over de prijzen voor zijn paarden laat Verlooy het achterste van zijn tong niet zien. “Voor Emerald heb ik ooit een bod van 6 miljoen euro afgeslagen, maar dat is uitzonderlijk. De amateurs zijn onze beste klanten. Gemiddeld verkopen we paarden tussen de 20.000 en 200.000 euro.”

Ook de fokkers zijn een belangrijk clientèle van EuroHorse. “Vorig jaar dekte Emerald maar liefst 1.200 merries”, zegt Axel Verlooy niet zonder trots. Hij verkoopt de diepgevroren kwakjes sperma van Emerald voor 850 euro. Vers kost het zaad 1.000 euro per dosis.

Als we er op bezoek zijn, prijzen de verzorgers van Emerald de inzet en het vriendelijke karakter van de hengst. Maar als Emerald op de foto moet, komt daar eerst vooral tegenzin bij kijken. Een YouTubefragment met het geluid van een hengstige merrie doen Emerald uiteindelijk met gespitste oren in de lens kijken.

“Dat verleert hij niet”, zegt Verlooy met een knipoog. Nochtans heeft Emerald, net als de andere hengsten van EuroHorse, nog nooit op natuurlijke wijze een merrie gedekt. Dat gebeurt amper nog in ons land. Sinds 1 januari 2017 is het zelfs verboden, tenzij de dieren een labotest ondergaan om te bewijzen dat ze vrij zijn van de kiem die besmettelijke baarmoederontsteking bij paardachtigen (CEM) veroorzaakt.

“Kunstmatige inseminatie heeft de fokkers veel meer mogelijkheden geboden in de keuze van hun hengsten, waardoor de kwaliteit van de paarden veel verbeterd is”, zegt De Backer. “Het heeft Belgische fokkers lichtjaren voorsprong gegeven in het zoeken naar de perfecte bloedlijn. Vroeger was het een succes als een paard 1m45 sprong, nu is dat de standaard.”

Spoelen

Dankzij kunstmatige inseminatie kunnen succesvolle hengsten, zoals Emerald, hun genen verspreiden. Om ook aan de merriezijde het aantal nakomelingen te vergroten, zijn er grosso modo twee manieren. De eenvoudigste is het ‘spoelen’ van merries, een techniek die al een twintigtal jaar wordt toegepast. De vrouwelijke dieren worden door middel van kunstmatige inse­minatie bevrucht met sperma van een tophengst, maar nog voor het embryo zich kan innes­telen in hun baarmoeder, wordt de baarmoeder van de donormerrie ‘gespoeld’ met fysiologisch water. Het embryo wordt dan overgebracht naar een draagmerrie.

“Dat klinkt misschien gruwelijk”, zegt Katrien Smits, professor aan de faculteit diergeneeskunde (UGent). “Maar als dierenartsen zorgen we ervoor dat de paarden medisch altijd correct worden behandeld en minimale hinder ondervinden van zo’n procedure. Een paard is ook geen mens: het dier weet niet dat het drachtig is. Bovendien gebeurt het spoelen in een heel vroeg stadium: vergelijk het met een week voor de zwangerschapstest.”

Het voordeel, althans voor de paardensport, is dat de donormerrie meerdere veulens kan krijgen in plaats van één per jaar; in de tussentijd kan ze eventueel nog worden ingezet voor wedstrijden. De draagmerrie zal later het veulen als haar eigen veulen aanzien, zegt Smits.

Sinds enkele jaren wordt ook soms ICSI toegepast, een gespecialiseerde vorm van een ivf-behandeling waarbij één zaadcel met een ultrafijne naald in een eicel wordt gebracht. “Het voordeel van deze techniek is dat we nog meer nakomelingen van een genetisch waardevol paard kunnen behalen”, zegt Katrien Smits die doctoreerde over ICSI bij paarden.

Een van de eerste paarden die in 2006 door ICSI ter wereld kwam heet Vanilla di Villagana en heeft succesvol op het hoogste niveau gesport. De techniek deed de aandacht verschuiven naar de merries, waardoor hengstenhouders hun invloed zien afnemen. “Van de ICSI-paarden hebben we nog weinig gezien”, vindt Axel Verlooy. “Ze zijn nog te jong voor wedstrijden. De toekomst zal moeten uitwijzen of het allemaal echt loont.”

Klonen is ouderwets

Is er geen risico op inteelt als er jaarlijks zoveel kwakjes van hetzelfde paard worden verspreid? “De stamboom van ieder paard wordt bijgehouden in zijn paspoort”, zegt Axel Verlooy. “Iedereen weet dat inteelt afwijkingen kan genereren. Geen enkele fokker of handelaar heeft er iets bij te winnen. De nakomelingen van Emerald zullen dus nooit gedekt worden door Emerald.”

Klonen leek de toekomst voor fokkers, maar de resultaten bleven uit. “In mijn ogen moeten we proberen steeds beter te worden”, zegt de paardenhandelaar. “Stilstaan is achteruitgaan. De volgende generatie heeft geen Emerald meer nodig, maar een beter paard.”

Dierenrechtenorganisatie Gaia heeft vragen bij die economische logica. “Als de waarde van een paard alleen in dollars kan worden uitgedrukt, heb ik het daar moeilijk mee”, zegt voorzitter Michel Vandenbosch. “Wat we hier zien is een doorgedreven instrumentalisering van dieren, en dat kan nooit de bedoeling zijn.”

Anderzijds impliceert die logica ook dat de paarden als koningen worden behandeld. In de stallen van EuroHorse kunnen ook de ruiters van de vloer eten. De balen stro in hun voederbak komen uit de champagnestreek, het zachte hooi op de grond haalt Axel Verlooy uit Duitsland. Zijn paarden worden twee uur per dag bereden, weliswaar nadat hun spieren even zijn opgewarmd in een speciale warmtekamer.

“Om die reden is de paardensport geen corebusiness voor Gaia”, zegt Michel Vandenbosch. “We have to choose our battles. Maar het fokken roept bij mij wel ethische vragen op. Hoeveel embryo’s sneuvelen onderweg? Zal al dat doorfokken op langere termijn niet leiden tot morfologische veranderingen met schadelijke gevolgen? En is het wel ethisch om met dat soort ingrepen een soort superras te creëren?”

Daarover is Katrien Smits stellig. “Er is geen sprake van genetische manipulatie. Het enige wat we doen is bepaalde donordieren meer inzetten in de fokkerij.”

“Hoever we daarin kunnen gaan, is een interessante ethische vraag”, vindt ze. “Bij mensen heeft fertilisatie een emotionele waarde, bij paarden geldt vooral de economische waarde. Anderzijds zijn de veulens bijzonder gewenst. Als we er zomaar op los zouden kweken, zouden er veel meer nevenproducten op de markt zijn, met alle gevolgen van dien. Merries met minder talent gingen vroeger veel sneller naar het slachthuis. Nu hebben ze tenminste nog een toekomst als draagmerrie.”