Belgen getuigen over wraakporno: ‘Ik heb mijn baas moeten inlichten’

Een op de honderd Belgen wordt het slachtoffer van wraakporno, zo blijkt uit een nieuw rapport door het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen. De gevolgen kunnen jarenlang aanslepen, getuigt Nadine*. ‘Als vrienden of familie een foto willen maken, voel ik me bang.’

“Je wilt niet omdat je mij niet graag ziet.”

Ongeveer 35 was Nadine toen haar ex vroeg om pikante foto's te maken. Eerst weigerde ze, maar hij drong aan. De foto’s zouden onder hen blijven.

Toen ze wat gedronken hadden, stelde hij de vraag opnieuw. Uiteindelijk ging Nadine erin mee. “Het was niet zoiets dat van de ene dag op de andere gebeurde”, vertelt ze. “Ik ben zeven jaar samen geweest met die persoon. Als je maanden of jaren in een relatie zit, heb je vertrouwen in je partner.”

Toen het koppel zo’n tien jaar geleden uit elkaar ging, merkte Nadine dat haar vertrouwen was gebroken. De ontdekking gebeurde vrij terloops, maar de grond zakte weg onder haar voeten. “Toen we nog samen waren, ontdekte ik dat hij een vals profiel had op de sociale media. Wanneer ik de naam van dat profiel na onze relatie nog eens googelde, kwam ik op een pornosite, waar hij mijn foto’s verspreidde.”

Haar ex had een collectie opgebouwd met tweehonderd foto’s en drie filmpjes, die hij online te grabbel gooide.

Eveline

Net als Nadine wordt een op de honderd Belgen het slachtoffer van wraakporno, zo toont een nieuw rapport van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen. De resultaten komen van een grootschalige online bevraging rond seksisme en van een specifieke enquête over wraakporno.

De term is ongelukkig gekozen, stipt het Instituut aan, omdat die impliceert dat er enkel uit wraak beelden worden gedeeld. Het fenomeen is veel breder: eigenlijk gaat het over het niet-consensueel verspreiden van seksueel getinte beelden en opnames.

De voorbije jaren is wraakporno meer onder de aandacht gekomen, bijvoorbeeld door de zaak-Eveline, die onder meer draaide rond de naaktfilmpjes van drie BV’s. Of recenter nog door de Belgische ‘Tinder Swindler’, X.S., die zich op datingplatformen uitgaf voor een gespierde Vlerick-student om meisjes te benaderen. Daarna zette hij hen onder druk om foto’s of filmpjes van zichzelf te maken.

Een van de opvallendste vaststellingen in het rapport is dat mannen bijna even vaak het slachtoffer worden van wraakporno als vrouwen. Een andere mythe die het rapport doet sneuvelen, is dat wraakporno enkel bij jongeren zou voorkomen.

Bij de personen die aangaven dat er in het voorbije jaar een naaktfoto van hen is verspreid, was de jongste 21 en de oudste 65. “Wraakporno is dus een groot maatschappelijk probleem, dat mensen van alle leeftijden en zowel mannen als vrouwen treft”, zegt Liesbet Stevens, adjunct-directeur van het Instituut.

Het Instituut deed dit onderzoek omdat het sinds 1 juli 2020 bevoegd is om slachtoffers van wraakporno bij te staan. Het is te zeggen: het Instituut helpt de meerderjarige slachtoffers, minderjarigen moeten zich wenden tot Child Focus. Daar merkten medewerkers een flinke stijging in het aantal gevallen tijdens de coronacrisis. “In 2021 hebben we 50 procent meer dossiers geopend dan in 2019", zegt beleidsmedewerker Niels Van Paemel.

Jaren aanslepen

De wraakpornozaken kunnen jaren aanslepen. Slechts ongeveer één op de tien slachtoffers zegt in de bevraging dat ze er zeker van zijn dat hun foto’s of filmpjes niet meer op het wereldwijde web zijn verschenen. Toen Nadine ontdekte dat haar beelden online stonden, begon voor haar een gevecht tegen de bierkaai. “Er zijn zoveel sites”, zegt Nadine. “Telkens als er één account werd weggehaald, doken de beelden weer op op een andere site.”

Haar ex maakte op de pornosites zelfs accounts aan onder haar voornaam, alsof zij zelf de foto’s verspreidde. “Hij had een soort identiteitskaart van mij gemaakt”, zegt Nadine. “Met daarop mijn naam, leeftijd en waar ik werkte. Hij zei erbij dat ik een verkrachtingsfantasie had. Omdat ik schrik had dat er iemand op mij zou afkomen tijdens het werk, heb ik mijn baas moeten inlichten.”

Dat was maar een van de pijnlijke momenten. Haar ex bestookte collega’s ook met foto’s van haar in lingerie. Terwijl hij zich voor Nadine uitgaf op die sites, zei hij tegen gebruikers dat ze op het werk masturbeerde. Geregeld kreeg ze verzoeken van mannen op sociale media die graag wilden afspreken ‘om samen wat dingen te doen’.

“Soms antwoordde ik niet, andere keren ging ik met die mensen in gesprek om te weten op welke site ze de beelden hadden gezien”, vertelt Nadine. “Zo kon ik dat platform verwittigen om het account stop te zetten. Dat heb ik tientallen keren gedaan.”

Pornhub

Vroeger vroegen zulke sites nog weleens een identiteitskaart ter controle, nu halen ze volgens Nadine de beelden makkelijker weg. Bij grote sites zoals Pornhub is er ondertussen een kentering ingezet, al kwam die er onder dwang. Visa en Mastercard stopten met betalingen aan Pornhub te verwerken omdat er zoveel niet-consensuele content op stond. Dat bewoog de site tot een grote schoonmaakactie. Enkel geverifieerde accounts kunnen nu nog thuis gemaakte beelden plaatsen.

“Met zulke platformen hebben we ondertussen een goede samenwerking”, zegt Alain Luypaert, diensthoofd internetrecherche van de Federale Politie. “Met een reverse image search kunnen we beelden van slachtoffers opsporen. Als de sites niet vrijwillig meewerken, kunnen we bij het gerecht ook een vordering aanvragen om ze weg te halen.”

Sinds 2020 is er een nieuwe wet van kracht rond wraakporno: wie zonder toestemming seksuele beelden van een ander toont of verspreidt, riskeert een celstraf van zes maanden tot vijf jaar. Op het wetgevende vlak is er dus een serieuze tand bijgestoken, maar justitie werkt volgens Nadine in dit soort dossiers nog altijd heel traag. Nadat ze een vijftal keer klacht had neergelegd en een brief om hulp stuurde naar het parket, kwam er een onderzoek tegen de man.

“Na zijn arrestatie bleek dat hij beelden had van vijf vrouwen”, zegt Nadine. “Zelfs van zijn huidige partner stond er een video online. Hij heeft toen twee maanden in voorhechtenis gezeten. Maar nu, twee jaar later, is hij nog altijd niet veroordeeld. Zo’n gerechtelijke procedure duurt vreselijk lang en creëert zelfs een gevoel van straffeloosheid.”

Afgesloten groepen

Nadine is er zo goed als zeker van dat haar ex nog steeds bezig is. Een maand geleden kreeg ze via sociale media opnieuw een bericht, met opnieuw een oneerbaar voorstel.

Haar getuigenis toont hoe moeilijk het is de verspreiding definitief te stoppen. Grote pornosites mogen dan wel meewerken, het materiaal wordt gewoon weer aangeboden op andere kanalen. Bij berichtendiensten als WhatsApp of Telegram is het veel lastiger om beelden op te sporen, omdat ze daar in afgesloten groepen kunnen circuleren.

“We zullen dat van buitenaf nooit helemaal kunnen tegenhouden”, zegt Liesbet Stevens. “De platformen moeten zelf meer doen om wraakporno te stoppen. Er zou, net als bij kinderporno, een internationale databank moeten komen, die politiediensten in staat stelt om hiertegen op te treden.”

Organisaties zetten ondertussen al zelf stappen om tools te maken voor slachtoffers. De Britse UK Revenge Porn Helpline laat mensen toe om op de site stopncii.org hun foto’s of filmpjes een digitale vingerafdruk te geven. Op die manier kunnen socialemediaplatformen ze gericht traceren. “Maar voorlopig werkt de tool enkel bij Facebook en Instagram”, zegt Stevens. “En dan nog: niet in de privégesprekken.”

Schaduw

Gevolg: de beelden blijven vaak rondgaan. Slechts één op de zes slachtoffers doet volgens het rapport aangifte bij de politie. Schaamte, niet goed weten hoe zo’n procedure werkt of het gevoel dat het toch niet veel zal uithalen zijn de meest voorkomende oorzaken.

De meeste slachtoffers blijven achter met een slepende onzekerheid, omdat de beelden op elk moment weer kunnen opduiken. Bij Nadine is er een schaduw over haar hele leven gaan hangen: overal loert de angst om de hoek. “Als vrienden of familie een foto willen maken, voel ik me bang”, zegt Nadine. “Ik wil het zelfs niet meer doen. Een videogesprek met de computer? Dan wil ik dat het zo snel mogelijk voorbij is. De hele affaire heeft al enorme repercussies gehad op mijn zelfbeeld en op mijn intieme leven.”

Dat is volgens Stevens nog altijd de grote blinde vlek in de hulpverlening: slachtoffers kunnen bij het Instituut terecht voor juridische bijstand, maar er zou ook gerichte psychologische hulp voor de slachtoffers moeten komen. “Slachtoffers gaan aan zichzelf twijfelen of zichzelf de schuld geven. Door schaamte komen ze vaak in isolement terecht. De impact van het digitale geweld lijkt heel sterk op die van fysiek geweld.”

Dat kan Nadine alleen maar beamen. Bij haar heeft de slopende onzekerheid al geleid tot heel donkere gedachten. Het is enkel omdat ze een sterk karakter heeft dat ze erdoor is gekomen. “De miserie houdt nooit op”, zegt ze. “Het is zo moeilijk dat ik al overwogen heb er een eind aan te maken. Het voelt aan alsof ik een verkrachting heb meegemaakt. Niet fysiek, maar wel emotioneel.”

* Nadine is een schuilnaam. Wie met vragen zit over zelfdoding, kan terecht bij de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 en op de website www.zelfmoord1813.be.