Bedenker van dt-regel was zelf niet zonder zonde

Arnold Moonen, geboren in 1644 en gestorven in 1711, was een predikant, dichter, geschiedschrijver en taalkundige. Kilo’s boeken heeft hij bij elkaar geschreven en geen enkele daarvan heeft de tand des tijds doorstaan: zijn specialiteit was middelmatigheid. Geleerd man, dat wel, en een harde werker ook, maar wat hij op papier zette, was bloedeloos en inspiratieloos. Zelf vond hij zich verheven boven het gewone volk – toen hij predikant was in het landelijke Hardenberg, klaagde hij in brieven dat hij tussen ‘de barbaren’ moest wonen – maar uiteindelijk heeft de geschiedenis met hem hetzelfde gedaan als met de aardappelboer die toen zijn buur was: uitgewist.

Zelfs in zijn eigen tijd heeft Moonen alleen met Nederduitsche spraekkunst echt een verschil gemaakt. Dat boek vol taalkundige regels publiceerde hij toen hij 62 was. Spelling en grammatica waren in onze taal toen echt een boeltje. Het was een beetje zoals in sms’jes vandaag: iedereen – schrijvers en wetenschappers inbegrepen ­– deed maar zoals het hem of haar uitkwam en Moonen had daar genoeg van.

Gegrondt

Van zijn ellenlange rij nieuwe regeltjes zou niet veel overblijven. Sommigen werden nooit gebruikt, anderen hielden maar een paar jaar stand. Maar die ene, die bleef dus: de ‘dt-regel’. Dat Moonen orde wilde scheppen, is niet zo raar. ‘Hij wort’, ‘hij word’ en ‘hij wordt’ werden kriskras door elkaar gebruikt, soms zelfs in dezelfde tekst. Moonen koos voor de derde mogelijkheid: in de derde persoon enkelvoud moest een ‘t’ aan de stam van een woord toegevoegd worden.

Moonen droomde van een taal die netjes geordend was. Hij wilde dat we zouden schrijven zoals de oude Grieken en Romeinen: 'gegrondt op vaste en onloochenbare regels.’ Ja, dat heeft u goed gelezen, er staat een dt-fout in die zin. Mijnheer Moonen heeft hem nochtans zelf geschreven, hij staat zelfs in de inleiding van het boek dat de dt-regel introduceerde. Om god weet welke reden, vond de predikant dat die regel in de voltooid verleden tijd niet van toepassing was.

Eén eigen straat

Moonen schreef god trouwens met ‘dt’. ‘Om het opperste weezen van enen Got, enen inboorling van (het Zweedse eiland) Gotland, te onderscheiden,’ verklaarde hij. God gewoon met een ‘d’ schrijven, het is tenslotte de stam van dat woord, dat was even niet in de amateurwetenschapper opgekomen.

Want dat waren taalkundigen toen in onze contreien: liefhebbers.

En één zo’n liefhebber heeft met een halfuitgewerkt ideetje honderduizenden mensen nu al drie eeuwen lang jeuk bezorgd. Dat niemand nog weet dat hij de dt-regel heeft ingevoerd, is misschien de straf van ‘Godt’. Alleen in Deventer, waar hij lange tijd woonde en ook begraven werd, is er een straat naar Arnold Moonen genoemd. Niet omdat hij onze spelling zo’n cadeau heeft gedaan, maar omdat hij ooit een geschiedkundig werkje over de stad heeft geschreven. Dat boek heet Korte chronyke der stadt Deventer. Stadt met dt, inderdaad.