InterviewSven Biscop
‘Atoombom droppen op Europees grondgebied zou zelfmoord zijn voor Poetin’
Rusland dreigt nog maar eens met zijn nucleaire arsenaal nu Finland en Zweden ernstig overwegen tot de NAVO toe te treden. Maar hoe serieus moeten we die nieuwe dreiging nemen? Volgens Sven Biscop, professor internationale politiek aan de UGent, gaat het enkel over retoriek.
Finland, en met iets meer terughoudendheid ook Zweden, lieten de afgelopen weken verstaan dat het een kwestie van weken is voordat ze beslissen toe te treden tot de NAVO. Verandert dat iets aan het geopolitieke landschap?
Biscop: “De juridische realiteit is nu dat ze strikt gezien niet gedekt zijn door artikel 5, waarin de landen van de NAVO aangeven dat een aanval op een van hen beschouwd kan worden als een aanval op alle lidstaten. Maar de strategische realiteit is al heel lang anders. Finland en Zweden zijn lid van de Europese Unie. Als Rusland een van die landen zou aanvallen, dan zou het overleven van de EU in het gedrang komen. Strategisch gezien is dat niet in het belang van de VS. En dus zou Amerika sowieso militair tussenkomen.
“Bovendien staan beide landen al zeer dicht bij lidmaatschap. Het is dan ook niet meer dan logisch dat ze toetreden tot de NAVO, net als de vier andere landen van de Europese Unie die nog geen lid zijn (Oostenrijk, Cyprus, Ierland en Malta, DT). Het voordeel is dat ze dan deel uitmaken van de commandostructuren van de NAVO en dus beter voorbereid zijn als artikel 5 ingeroepen zou worden.”
De landsgrenzen die Rusland heeft met NAVO-leden zouden verdubbelen. Er klinkt opnieuw oorlogstaal bij Vladimir Poetin. Hij schermt nog maar eens met de nucleaire dreiging.
“Dat is de te verwachten reactie, dat is retoriek. Finland en Zweden moeten zich daar vooral niet te veel van aantrekken, Rusland kan daar niks aan veranderen. Het is logisch dat de Russen reageren. En dat ze ermee dreigen meer nucleaire wapens dicht bij de Finse grens te zetten? Ze hebben genoeg nucleaire wapens om de wereld een paar keer te vernietigen. Het maakt geen enkel verschil of die nu een paar honderd kilometer dichter of verder van de grens met Finland staan. De Finnen en Zweden mogen zich niet laten intimideren en moeten gewoon doorzetten.”
Gaan we er dan niet te licht over? Wat als Poetin de daad bij het woord voegt? Op de Russische tv klinkt de roep om vergelding almaar luider na het zinken van het Russische vlaggenschip Moskva, waarschijnlijk door een Oekraïense raketaanval.
“Ik had ook niet verwacht dat hij heel Oekraïne zou binnenvallen. Maar een nucleaire aanval op een Europees land is volgens mij uitgesloten. Poetin weet ook dat zo’n aanval zelfmoord zou zijn. Daar moeten we zeker niet van wakker liggen. Europa moet in dezen vooral de samenwerking tussen de landen bevorderen en één front vormen. Maar wel vanuit een defensieve houding.”
Kunnen we het gedrag van Poetin op dit moment nog als rationeel beschouwen?
“Ik ben het er niet mee eens dat wat hij tot nu toe gedaan heeft irrationeel is. Voor ons lijkt een stukje Oekraïne misschien niet belangrijk, maar Poetin is duidelijk bereid er een grote prijs voor te betalen. Je ziet het nu ook met die troepenopbouw in het oosten van Oekraïne. Hij zal proberen de Donbas-regio in te nemen en de Oekraïners terug te dringen. Zij zullen moeten wijken, maar ze zullen niet barsten. En dat kan voor Poetin misschien wel als een zege verkocht worden en een mogelijke exitstrategie zijn.”
En wat als dat niet lukt?
“Het is een hypothetisch scenario, maar een strategische atoombom die gedropt wordt op Oekraïne is natuurlijk niet uit te sluiten. Dat zou wel een enorme escalatie zijn omdat Rusland dan de first user is. Poetin zou een dunbevolkt gebied kunnen uitkiezen, waarop hij zo’n bom dropt om Oekraïne tot capitulatie te dwingen. Met de boodschap: ‘Nu geef je je over en voldoe je aan al onze eisen of we gaan nog een stap verder.’ Maar zoals gezegd, dat is een louter hypothetisch scenario.”
Het is er wel een dat veel slachtoffers zou veroorzaken.
“Dat is evident, een kernwapen blijft een kernwapen. Het veroorzaakt altijd veel slachtoffers, zelfs in een dunbevolkt gebied. Oekraïne is geen woestijn, hè. En dan is er nog de nucleaire fall-out in een grote zone, waardoor Europa er zeker ook gevolgen van zou ondervinden. Denk maar aan de kernramp in Tsjernobyl.”
Is het geen teken aan de wand dat zelfs de CIA-directeur bezorgd is over de nucleaire dreiging? De inlichtingendiensten hebben het in deze oorlog al vaker bij het juiste eind gehad.
“Ze hebben de dreiging van Poetin voor de oorlog zeker goed ingeschat, maar ik denk dat het hier toch vooral de bedoeling is een waarschuwing te geven. Om waakzaam te blijven en er nu iets aan te doen.”
Zullen de Verenigde Staten na een eventuele nucleaire aanval op Oekraïne niet gedwongen zijn om militair tussen te komen?
“Nee, dat blijft moeilijk. Je wilt geen rechtstreekse confrontatie tussen twee grote kernmachten riskeren. De VS zouden dan ook 100.000 à 200.000 troepen moeten sturen, dat gaan ze niet doen. Wat er dan wel moet gebeuren, is echt alle relaties met Rusland afblokken. En vooral de diplomatieke weg bewandelen. Dan moeten andere nucleaire landen die zich nu op de vlakte houden – denk aan India en China – echt wel kleur bekennen. Rusland moet in dat geval volledig geïsoleerd worden. Veel andere opties zijn er niet.”
