Armenië sluit vrede met Azerbeidzjan, maar ziet nu geweld in eigen hoofdstad

Zeker 10.000 protesterende Armeniërs eisten in Jerevan het ontslag van hun eerste minister. Hij sloot een akkoord dat de oorlog in Nagorno-Karabach beëindigt in het voordeel van Azerbeidzjan.

Wat ooit de stad Agdam was, is nu een ruïnelandschap: de geraamtes van twee hoogbouwflats uit de Sovjettijd, verroeste auto’s, manshoge stenen muurtjes die ooit huizen waren en waar lavabo’s uit steken, een halfvergane moskee waar geiten omheen dartelen.

In Agdam en andere steden en dorpen in de bergregio Nagorno-Karabach woonden ooit honderdduizenden Azerbeidzjanen. Begin jaren 90 werden ze van hun land verdreven door Armeense strijders. Vanaf deze week kunnen ze na drie decennia eindelijk terugkeren naar huis. Tegelijk worden tienduizenden Armeniërs vluchteling.

Maandagnacht sloot de Russische president Poetin een vredesakkoord tussen Azerbeidzjan en Armenië, de twee strijdende partijen in Nagorno-Karabach. De bergregio, die de afgelopen dertig jaar feitelijk onder controle van Armenië stond, valt daarmee grotendeels toe aan Azerbeidzjan, het land dat staatsrechtelijk aanspraak maakt op de regio.

Armenië moet zich terugtrekken tot de hoofdstad Stepanakert en het gebied daaromheen. Het ondertekenen van het akkoord was een “ongelofelijk pijnlijke beslissing”, zei de Armeense premier Nikol Pasjinjan in een verklaring op Facebook. “We hebben gevochten tot het einde.”

In de Armeense hoofdstad Jerevan zijn na de bekendmaking van het akkoord rellen uitgebroken Ze eisen dat Pasjinjan aftreedt. Op het Vrijheidsplein kwamen zeker 10.000 mensen samen. Veel Armeniërs zijn bang dat de val van Nagorno-Karabach de eerste aanzet is voor het innemen van Armenië door Azerbeidzjan en zijn bondgenoot Turkije. De Turken waren een eeuw geleden verantwoordelijk voor een massamoord op Armeniërs, die door veel westerse landen wordt gezien als een genocide.

Overgave

Het akkoord kwam tot stand na een razendsnelle opmars van Azerbeidzjaanse troepen in Nagorno-Karabach. De Azerbeidzjanen veroverden afgelopen weekend de hooggelegen burchtstad Sjoesja, in dit berggebied van strategisch belang. Maandag stonden hun troepen aan de zuidelijke stadsrand van Stepanakert. “Het akkoord betekent de overgave van Armenië”, verklaarde de Azerbeidzjaanse president Ilham Aljiev. “Dit akkoord eindigt de jarenlange bezetting.”

Rusland zal waarnemers sturen om Stepanakert te bewaken, samen met een vijf kilometer brede corridor rondom de bergpas die Nagorno-Karabach met Armenië verbindt. Aan de voet van de bergpas ligt het jonge dorp Aghavno, enkele jaren geleden gesticht door Armeniërs met Libanese en Syrische wortels. Het dorp bestaat uit splinternieuwe alpenhutten, gegroepeerd rond een school. Hoger op de berg bevindt zich een Azerbeidzjaanse begraafplaats waar nog drie zerken overeind staan.

“Vroeger”, zei een van de bewoners, Varousian Doumbajan, tijdens een bezoek in oktober, “woonden in ons dorp misschien wel Azerbeidzjanen.”

Christelijk

Nagorno-Karabach is een bergregio ten oosten van Armenië. Staatsrechtelijk valt het gebied onder Azerbeidzjan, een land dat overwegend islamitisch is. Maar de meeste inwoners van Nagorno -Karabach zijn etnisch Armeens en christelijk en willen niets met Azerbeidzjan te maken hebben. Het gebied heeft een eigen regering en ziet zichzelf als onafhankelijk. Geen enkel ander land ter wereld erkent deze onafhankelijkheid.

Het huidige conflict, dat zes weken duurde, vindt zijn kiem in een jarenlange oorlog na de val van de Sovjet-Unie. Armenië toonde zich toen sterker op het slagveld. Armeense strijders wisten delen van Azerbeidzjan te veroveren die buiten de oorspronkelijke regio Nagorno-Karabach liggen. Vredesonderhandelingen liepen de afgelopen decennia op niets uit.

Azerbeidzjan, dat inmiddels rijker en beter bewapend is dan Armenië, begon in september gesteund door Turkije aan een opmars in het gebied. Deze oorlog was de dodelijkste in ruim een kwarteeuw in de zuidelijke Kaukasus. Aan Armeense zijde stierven ruim 1.200 militairen en 140 burgers. Azerbeidzjan zwijgt over het aantal gedode militairen en zegt dat 91 burgers zijn omgekomen.

Bescherming bij Poetin

Als gevolg van het bestand raakt Armenië nu al het terrein kwijt dat in de jaren 90 op Azerbeidzjan is heroverd. De Armeense inwoners worden teruggedrongen naar een gebied dat kleiner was dan de zelfstandige regio Nagorno-Karabach in de tijd van de Sovjet-Unie. In ruil voor de Russische bewaking van de bergpas die Armenië met het gebied verbindt, moeten de Armeniërs een weg toestaan over Armeens grondgebied van Azerbeidzjan naar de Azerbeidzjaanse republiek Nachitsjevan, die tussen Armenië en Iran ligt.

Tot nu toe verdedigden de Russen alleen de buitengrenzen van Armenië. De Armeense regering probeerde sinds een vreedzame revolutie in 2018 om zich onafhankelijker van Rusland te positioneren, maar zoekt nu noodgedwongen toch bescherming bij Poetin.

Een alternatief is er niet, zegt de lokale president van Nagorno-Karabach, Arajik Haroetjoenian. Zonder akkoord was het een “kwestie van dagen” geweest voordat de gehele regio in Azerbeidzjaanse handen was gevallen. De Armeense strijders zijn niet opgewassen tegen de aanvallen met moderne drones van Turkse en Israëlische makelij waarover de Azerbeidzjanen beschikken. Naar verluidt waren de Armeense troepen bovendien verzwakt door massale covidbesmettingen.