Arm, armer, armst: wat is er aan de hand in Denderleeuw?

Het wil natuurlijk lukken dat het net vandaag niet zo is, maar we zouden eens moeten weten hoe vaak ze hun auto’s met hun neuzen half voor zijn oprit parkeren. “Dan zegt ge daar iets over en dan zeggen ze sorry”, klaagt de bewoner van het nette bakstenen huis in de Sportstraat, de buurt net achter het station. “Maar de volgende dag staat er wéér een auto half voor uw oprit. Het is precies alsof ze het zich niet aantrekken.”

De man groeide op in Jette, Brussel. Ontvluchtte een jaar of zeven geleden de drukte daar. Nu wijzen hij en z’n vriend de huizen rondom hen aan: “Daar, zwetten. Gekocht voor 200.000 euro. Daar: ook zwetten. Gekocht voor 230.000 euro. Daar: nog meer zwetten.”

Zijn vriend: “Wij hebben niks tegen die mensen. Maar laatst sta ik in de Colruyt in Jette. Een zwarte dame met een dik gevulde winkelkar zegt dat ik mag voorgaan. Ik zeg merci en wij raken in gesprek. Zij vraagt vanwaar ik kom. Ik zeg: van Denderleeuw. Zij zegt: ‘Ah, Denderleuf, c’est pas bon.’ Zover is het gekomen. Ge kunt in Brussel al niet hardop meer uitspreken dat ge van Denderleeuw zijt.”

Slechte isolatie

Sinds maandag is Denderleeuw officieel de Oost-Vlaamse gemeente met de snelst groeiende armoede. Dat moet blijken uit de Armoedebarometer die zestien indicatoren bundelt, zoals het aantal budgetmeters of het aantal mensen dat zich meldt voor voedselpakketten, langdurig werkloos is of moet zien rond te komen van een leefloon. Het is niet dat Denderleeuw opeens dé sukkel van Vlaanderen zou zijn – gemeenten als pakweg Zoersel of Zandhoven scoren ook belabberd – maar in Denderleeuw lijkt niemand iets anders te hebben verwacht.

“We moeten de cijfers nuanceren”, vindt schepen van Financiën en Sociale Zaken Sofie Renders (CD&V). “Juist omdat wij er in Denderleeuw alles aan doen om mensen in armoede te bereiken en te ondersteunen, zien we deze toename. Wij gaan met onze partners actief op zoek naar kwetsbare gezinnen om hen te ondersteunen in het toekennen van hun rechten. Het is ons er niet om te doen om zo weinig mogelijk budgetmeters of leeflonen toe te kennen. Wat trouwens meteen beter zou zijn voor onze cijfers.

“We kennen de oorzaken ook al langer dan vandaag. Denderleeuw leefde altijd van kleinschalige textielindustrie. Met heel veel kleine arbeiderswoningen in de wijken rondom het station. Die huisjes zijn vaak slecht onderhouden, slecht geïsoleerd en daardoor goedkoop. Dus kreeg je een instroom van mensen die in Brussel onmogelijk nog iets kunnen kopen, maar hier wel. Met de trein sta je in een kwartier in Brussel-Zuid.”

Dat is wat burgemeester Jo Fonck (sp.a) betreft op zich helemaal geen probleem: “Deze mensen verbeteren hun individuele situatie door een eigen woning aan te schaffen en hun kinderen toegang te geven tot kwalitatief Nederlandstalig onderwijs. Maar onze gemeente kan die groei en toenemende armoede niet behappen. We hebben het vereiste aantal sociale woningen al behaald, zo’n vijfhonderd, en toch blijft de wachtlijst net zo groot. Wij hebben niet de faciliteiten of de financiële middelen van een centrumstad, ook al worden we met dezelfde uitdagingen geconfronteerd.”

Sofie Renders: “We zien de laatste jaren heel veel werkende armen. Mensen met interimcontracten, die in Brussel kantoren poetsen en nooit echt werkzekerheid kennen. Af en toe moeten die mensen door een moeilijke maand. September is er zo een. Er moeten schoolboeken worden gekocht. En je kunt niet het ene zoontje wel en het andere niet inschrijven bij de voetbalclub. Dan komt dat opeens op tweemaal vierhonderd euro.”

Dode rat

‘Ets. De Backer. Breigoederenfabriek’. Het lijkt een kwestie van een paar stevige regenbuien of de afgebleekte letters op de betonnen zijmuur achter de pizzeria zijn voorgoed gewist. De vriend van de man in de Sportstraat, 41 jaar pas, heeft het nog geweten. Als kind. “Heel klein kind”, corrigeert hij zichzelf. “Daar werkten mensen. Ze sponnen daar breiwol. Later is het dan een ontmoetingscentrum geworden voor oudere mensen, ’t Spinnewiel. Nu staat het al jaren leeg.”

Op het wandelpad naast de oude breigoederenfabriek ligt een dode rat.

Denderleeuw was altijd zo’n plek waar ontzettend veel wegen elkaar konden kruisen. Van de postman op weg naar of net terug uit Brussel. Van de arbeider van de stinkfabriek, zoals het vilbeluik langs de Dender ondanks betere filters op de schouwen nog altijd wordt genoemd. Van de decorbouwer, de nog onbekende Vlaamse zanger of de danseres in Tien om te zien. Begin jaren 1990 werd het populaire VTM-programma opgenomen in een door ex-Eurovisiesongfestival-kandidate Emly Starr en haar man gekocht fabrieksgebouw naast het vilbeluik. Overal in Denderleeuw gebeurde wel iets.

“Je stapte uit de trein en er waren tientallen cafeetjes”, zegt een zeventiger in café De Boeman, tegenover het station. “Die zaten allemaal vol, van ’s morgens tot ’s avonds. Er waren nog geen gsm’s. Mensen troffen elkaar in een van de cafés aan het station. En opeens ging het ene na het andere café dicht. Of ze kwamen in handen van vremden. Neem de Mistral, ooit een begrip in het Denderleeuwse nachtleven. Nu is dat in handen van Afrikanen. Er zijn nu alleen nog de Boeman en ’t Hoeksken.”

Maar ’t Hoeksken sluit op woensdagmiddag al iets na tweeën de deuren. Ook in Denderleeuw lijdt de horeca onder corona. Boven de togen in beide cafés hangt een A4’tje: ‘Piet krediet woont hier niet’.

“Ge hebt zeker al gehoord wat ze met de oude breigoederenfabriek gaan doen?”, vraagt de man in de Sportstraat. Zijn vriend lost de woorden als waren het spuugdruppels: “Een islamitisch ontmoetingscentrum.”

Vlaams Belang

Denderleeuw wordt sinds de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2018 bestuurd door een voorafspiegeling van Vivaldi, met verkozenen van sp.a, Open Vld, CD&V en Groen. De meerderheid heeft 14 zetels, eentje meer dan Vlaams Belang (9), N-VA (3) en Plus (1) samen. Vlaams Belang schoot in 2018 omhoog van 13 naar 26,2 procent en bij de verkiezingen van mei 2019 zat het aan 34 procent. Denderleeuw lijkt Ninove achterna te gaan. Met Vlaams parlementslid Kristof Slagmulder in de rol van lokale Guy D’haeseleer. Hij richtte na verkiezingen van 2018 Vlaams Solidair Denderleeuw op, een organisatie die voedselpakketten uitdeelt “aan Vlamingen die in armoede leven”. Alleen aan Vlamingen.

“De boodschap daarachter is dat armoede onder autochtonen meer verdoken is”, zegt Kristof Slagmulder. “Vlamingen zijn soms te fier om naar het OCMW te gaan. En dat kan van anderen niet, of toch veel minder, worden gezegd. Ik zetel nu in het Bijzonder Comité voor Sociale Diensten en kan zien hoe men vanuit het OCMW steeds meer Sinterklaas speelt. Men betaalt het lidgeld van kinderen van allochtonen bij voetbalclubs, men schenkt gratis zwembadabonnementen, men betaalt het lidgeld bij boksclubs. Hoelang kunnen wij nog het OCMW van de hele wereld blijven spelen?”

Hoe we ons dat dan moeten voorstellen, vrijwilligers die van deur tot deur gaan met hulpgoederen, maar op grond van taal of huidskleur beslissen van “gij wel” en “gij niet”, dat krijgt Slagmulder niet meteen toegelicht: “We werken met een meldpunt. U ziet bijvoorbeeld dat uw wat oudere buurman niet goed meer rondkomt. U kunt dat dan melden. Anoniem.”

Dus dan bel je het meldpunt en dan zeg je dat je denkt dat je buurman wel eens gebaat zou kunnen zijn met wat peperkoek en een kalfskoteletje?

Kristof Slagmulder: “We zouden hier eventueel ook postbodes voor kunnen inschakelen.”

Micheline en Louis

De tuin van Micheline, gewezen zaakvoerster van een immokantoor, is een museum van eigen creaties. Micheline bewoont een zijstraat van de Sportstraat. Haar tuin is omringd met een stevig zwart hek. Ze zegt dat de vierde inbraak in drie jaar tijd haar geen andere keuze liet.

“Toch ben ik een open mens”, zegt ze. “Maar als de mensen in Denderleeuw tegenwoordig allemaal spreken van ‘Zwetleeuw’, is daar een reden voor. Ik ben hier geboren en getogen. Ik ging hier altijd blijven, en nu weet ik het niet meer. Ik zorg voor m’n kleinkind. Ze is drie. Was zij er niet, dan was ik zoals zovelen van mijn leeftijd naar Spanje vertrokken. Geef het nog enkele jaren en wij leven hier in een reservaat, zoals de Apachen. U weet ook hoe het de Apachen uiteindelijk is vergaan.”

Een van Michelines creaties lijkt verdacht sterk op een copulerend duivelspaar. Beide figuren zijn knalrood geschilderd en dragen hoorntjes. Micheline kreeg er een boze brief over, van een mijnheer met een rare naam. Die vanwege zijn schoolkinderen vroeg of dat nu werkelijk moest, zo’n beeld, een paar voetstappen verwijderd van de schoolpoort voor zes- tot dertienjarigen.

“Voilà, op dat punt zijn wij gekomen”, zegt Micheline. “Artistieke vrijheid? Vergeet het. Ik heb voorgesteld om het werk te bedekken met een boerka. Ik heb geen antwoord gekregen. Het vreemde aan Denderleeuw, en aan de hele Denderstreek, is dat het van vandaag op morgen is gegaan. Zes jaar geleden zag u hier geen enkele Afrikaan. Of ja, misschien hier en daar eens een. Nu is 80 procent van de kinderen in het atheneum zwart.”

Haar partner Louis gaf tweeëndertig jaar lang les in het atheneum in de De Nayerstraat. Hij zegt ongeveer zo het halve actuele schepencollege in z’n klasje te hebben gehad en probeert de zaken wat diplomatischer geformuleerd te krijgen dan Micheline: “Die mensen menen het allemaal goed. Maar het ding is: de bevolking is hier niet aan toe. Onze kinderen kunnen in Denderleeuw niks meer kopen. Hoe kunt gij als beginnende twintiger opbieden tegen drie Afrikaanse families die met z’n tienen in een eengezinswoning trekken?”

De ‘moskee’

Toen schepen Sofie Renders (39) een tiener was, telde Denderleeuw 16.000 inwoners. Vandaag zijn het er 20.551. “We proberen de problemen op de huurmarkt nu aan te pakken met een conformiteitsattest”, vertelt ze. “Men kan niet meer om het even welke woning in om het even welke omstandigheden verhuren. We zien daar als gemeente op toe, dat woningen aan bepaalde voorwaarden voldoen. Op verkopen hebben we helaas geen vat, terwijl daar toch vaak het probleem zit: slechte isolatie, ramen die dringend zouden moeten worden vervangen. Wat je ook ziet, is dat heel veel oudere inwoners van Denderleeuw kiezen voor een verkaveling in de Rand en wegtrekken uit het centrum, waardoor daar steeds maar weer oudere woningen op de markt komen.”

Een late vijftiger in de Sportstraat heeft een grote Vlaamse Leeuw uitgehangen aan een mast in de smalle tuin achter zijn smalle werkmanshuis. Op de vingers van één hand demonstreert hij het aantal jaren die hem scheiden van zijn pensioen. “Mijn buren links, rechts en achter mij zijn allemaal zwetten”, zegt de wat getormenteerd ogende man, die hier alleen woont met zijn kat. “Mijn beste vriend is zes maanden geleden overvallen. Overvallen. Gewoon, in Denderleeuw. Zodra ik weg kan, ben ik weg. En dan noemen ze mij maar een racist.”

Als de Denderleeuwenaar zich over vier jaar mag uitspreken over het gevoerde gemeentelijke beleid, dan valt te verwachten dat het ook dan nog altijd zal gaan om wat Vlaams Belang ertoe bracht deze zomer 1.200 mensen te mobiliseren voor net zoveel bezwaarschriften en polsbandjes uit te delen met het opschrift: ‘Denderleeuw is van ons!’

Het gaat wederom om de oude breigoederenfabriek van Ets. De Backer. De vzw Safadender diende begin dit jaar een aanvraag in voor het bekomen van een omgevingsvergunning. De vzw kocht het pand, en wil het nu graag renoveren en er een ontmoetingsplek van maken. Volgens Vlaams Belang kan het niet anders of de achterliggende agenda is een moskee. “Eerst een ontmoetingsplek, dan Koranklasjes en dan een moskee”, zegt Kristof Slagmulder. “Zo gaat het toch altijd?”

Tegenover MO* legde Chaymae Taleb van de vzw begin juni uit dat Safa “schoon, sereen, puur” betekent, en dat de vzw niks anders beoogt dan mensen bij elkaar brengen: “Elkaar beter leren kennen opdat de angst verdwijnt. Ik wil dat mijn kinderen niet meer moeten meemaken wat wij meemaken. Dat het niet uitmaakt wat hun huidskleur of religie is om er al dan niet bij te horen.”

Het gemeentebestuur zei uiteindelijk nee tegen de door de vzw Safadender gevraagde vergunning. “Wij hadden vooraf van die mensen bekomen dat ze in de voorwaarden zouden opnemen dat ze er geen gebedsruimten zouden inrichten, en daar waren zij mee akkoord”, zegt Andy Depetter, Groen-schepen en bevoegd voor integratie. “We hebben negatief geadviseerd op andere gronden, waaronder ook een gebrek aan draagvlak binnen de gemeente.”

De vzw Saradender trok intussen naar het provinciebestuur voor een beroepsprocedure.

Café Mistral

Het kleurrijke en intact gebleven interieur voert je terug naar wat dertig jaar geleden feestelijk was. Je voelt Jimmy Frey ergens nog, zonder hem te horen.

Aan de toog in café Mistral, achter een Chimay Blauw, zit Parfait-Orel Matoundou. Hij is ingenieur bij de Brusselse vervoersmaatschappij MIVB, spoort elke dag heen en weer tussen Denderleeuw en Brussel-Centraal. Hij kocht enkele jaren geleden een huisje in Teralfene en stuurt z’n drie kinderen naar school in Denderleeuw. Hij komt uit Congo-Brazzaville, zijn echtgenote uit Kinshasa.

“Mijn drie kinderen zijn des petits Belges”, zegt Parfait-Orel. “Mijn vrouw en ik niet. We wonen hier al achttien jaar. Zij draait lange dagen als verpleegster in een ziekenhuis in Brussel. Ze heeft alles geprobeerd, maar de Belgische nationaliteit krijgt ze niet. Je moet daarvoor een inburgeringscursus volgen. Module 1, dat gaat nog. In Module 2 moet je Nederlands kennen, en dat is een probleem. Drie kinderen opvoeden, je baan blijven doen én dan nog een aartsmoeilijk examen doen, dat gaat gewoon niet.”

Module 2 blijkt een begrip onder de aanwezigen in café Mistral. Iedereen spreekt Frans. En Engels, desgewenst. En een paar obligate zinnetjes Nederlands. Waar iedereen om moet lachen.

Parfait-Orel: “Ik zit in de IT. Al de mails bij de MIVB zijn in het Engels. Al onze vergaderingen zijn in het Engels. Ik heb Nederlandstaligen in mijn team, maar die hebben liever dat ik het uitleg in het Engels.”

“Ze doen je geloven dat Module 2 haalbaar is, maar dat is het helemaal niet”, zegt Sixte, een andere cafébezoeker. “Zolang je de nationaliteit niet hebt, teer je op een verblijfsvergunning van vijf jaar. Met de onzekerheid dat als het in dit land politiek de foute kant op gaat, je op een dag misschien wel gewoon wordt weggestuurd.”

Marcella, eveneens in het café: “Ik snap dit land niet. Ik heb vijf jaren in Charleroi gewoond en gewerkt, en dan kom ik hier en dan beginnen ze opeens over Module 2. En ja, hoor ze klagen: over hoeveel blacks er zijn in het atheneum van Denderleeuw. Wat hadden ze dan gewild? Dat de scholen zouden sluiten bij gebrek aan kinderen, zoals in Frankrijk de hele tijd gebeurt?”

Parfait-Orel: “Mijn kinderen spreken perfect Nederlands. Hun geheimpjes houden ze voor mij geheim in het Nederlands. Op een dag zullen mijn vrouw en ik oud zijn en onze kinderen en hun kleintjes zullen nooit iets anders hebben gekend dan Nederlands?”

Sixte: “Ik heb geleerd dat je bij de gemeente, aan het loket, altijd moet wachten tot er niemand meer voor of achter je staat. Dan buig je je hoofd en fluister je wat voor document je nodig hebt. En dan krijg je dat, met een knipoog. Wat vooral niet mag gebeuren, is dat een van de oversten achter het loket kan horen dat er Frans wordt gesproken in Denderleeuw.”

Parfait-Orel: “Vraag het aan alle Afrikanen die je hier ziet. Huur je of heb je gekocht? Zeven op de tien heeft gekocht. Dus zijn dat allemaal mensen met jobs en vaste inkomens. Hoe, denk je, kun je anders een lening krijgen voor een woning? Ja, natuurlijk is er ook armoede, maar au fond doen wij allemaal hetzelfde, toch? Wij bouwen iets op.”