Ankara vraagt te veel van NAVO

Het spoedoverleg in Evere vandaag komt er omdat Turkije NAVO-'Artikel 4' inroept, wat een lidstaat het recht geeft de andere te verzamelen als zijn territoriale integriteit of veiligheid wordt bedreigd. De bepaling is één trapje onder het beruchte 'Artikel 5', waarbij het bondgenootschap erkent dat een aanval op één een aanval op allen is en militaire steun van de alliantie gegarandeerd wordt.

Concreet vraagt Turkije vandaag toezeggingen van andere NAVO-leden om vanop zijn grondgebied mee IS-doelwitten in het Syrisch grensgebied te bombarderen. Turkije begon daar vorige week vrijdag voor het eerst zelf mee na de bloedige aanslag door een vermoedelijke IS-militant op studenten die wilden helpen met de heropbouw van de grensstad Kobani. Ankara hoopt vervolgens om nabij de grens een 'IS-vrije' bufferzone te creëren, met een breedte van zowat honderd kilometer. Tegelijk moeten in deze safe haven ook Syrische vluchtelingen terechtkunnen.

De Turkse regering is niet van plan om grondtroepen naar de bufferzone te sturen maar wil samen met coalitiepartners luchtsteun verzekeren voor pro-Turkse rebellen die in Syrië tegen IS vechten. "Als we geen grondtroepen sturen, en dat doen we niet, dan moeten de troepen die op de grond met ons samenwerken, bescherming krijgen", zei premier Davutoglu.

De kans is uiterst klein dat de NAVO morgen als één blok op alle Turkse vragen ingaat. Daar is geen politiek draagvlak voor. Onenigheid over de strategie tegen IS was al de reden dat de terreurorganisatie in Syrië en Irak alleen maar bestookt wordt door een losse 'coalitie van de welwillenden', waaronder tot voor kort ook België (hetzij alleen boven Irak).

De NAVO stapte ook niet als alliantie in de coalitie omdat er te veel geopolitieke risico's aan verbonden zijn. Zo krijgt Assads regime nog steeds militaire steun van Rusland en Iran, wiens pad de NAVO niet rechtstreeks wil kruisen. Deze overwegingen zullen vandaag opnieuw meespelen. Voor zijn bufferzone krijgt Turkije vandaag dus hoogstens individuele toezeggingen van anti-IS-coalitieleden dat ze ook vanop Turkse luchtmachtbasissen, zoals Inçirlik en Diyarbakir, IS gaan bombarderen. De VS tonen zich daartoe al bereid.

Koerden of 'onze jongens'?

De terughoudendheid om als alliantie over de hele lijn de zijde te kiezen van Ankara is, begrijpelijk, groot. Reden zijn de huidige bombardementen van Turkije tegen Koerdische PKK-stellingen in Noord-Irak en volgens een Koerdische fractie in Noordelijk Syrië ook op hen. Turkije wil verhinderen dat de Koerden een eigen autonoom gebied in de regio controleren; een strategie die voor de NAVO een brug te ver gaat. Zowel de EU als de VS riepen Turkije al op het vredesproces met de Koerden niet op te blazen. NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg vatte hun standpunt scherp samen: "We helpen Turkije in de strijd tegen terreur maar zelfverdediging moet proportioneel zijn".

De NAVO kiest voor deze pragmatische houding om strategische motieven. De Koerden vechten nu immers als één van de weinige fracties met succes op de slagvelden van Syrië en Irak de 'grondoorlog' uit met IS. "Je kunt enkel vaststellen dat de Koerden in Syrië tot nu toe tactisch zeer goed streden tegen IS", zegt Belgisch brigadegeneraal Jo Coelmont, nu werkzaam bij Egmont, het Koninklijk Instituut voor Internationale Relaties.

Een bufferzone die door Turkije en coalitiepartners vanuit de lucht wordt beschermd, maar op de grond niet samenwerkt met Koerdische fracties in en om dat gebied, zou verzwakt van start gaan. De gematigde Syrische oppositie is op haar eentje niet sterk genoeg en heeft de Koerden nodig om IS het hoofd te bieden. Ook de coalitie die IS bestrijdt heeft ze nodig. Of is het een optie om 'onze jongens' te sturen om de geplande bufferzone mee te beveiligen? Het antwoord is negatief, en lang niet alleen omdat een gelijkaardig initiatief twintig jaar geleden eindigde met een massamoord in de door blauwhelmen beschermde Bosnische enclave Srebrenica. Coelmont: "Geen NAVO-lid zal nu eigen gevechtstroepen leveren voor Syrië. Er is de vrees voor bodybags, er is de vrees voor IS-aanslagen daar en in eigen land. Je moet nu van realpolitik uitgaan."

De enige optie blijft dus opgedreven luchtsteun aan de gematigde oppositie, maar dan inclusief de Koerden. Rest de vraag of we door louter luchtsteun niet vast komen te zitten in hetzelfde doodlopende straatje? Coelmont bepleit strategisch geduld. "Laat de luchtsteun zijn werk doen. Ogenschijnlijk zien wij van hieruit geen grote veranderingen maar ze zijn er: IS wordt wel degelijk een halt toegeroepen. De situatie in Syrië veranderde recent snel."

Voorbereiden op post-Assad-tijdperk

Ook het regime krijgt klappen, waardoor de voorbereidingen op een post-Assad-tijdperk, met talrijke veiligheidsuitdagingen, best nu al starten. De politieke NAVO-vergadering van vandaag komt dan ook niets te vroeg. "President Erdogan zal misschien geen duidelijk antwoord krijgen op al zijn bezorgdheden", zegt Coelmont, "maar het voordeel is dat de NAVO verplicht wordt de situatie in Syrië opnieuw ernstig onder ogen te zien."