Anarchie in het museum

"The summer's really here and it's time to come out / Time to discover what fun is about." Charleroi op een herfstachtige donderdagochtend, The Undertones nergens te bespeuren. Een steenberg schaamt zich voor het zonlicht, een oude dame voor de drol van haar viervoeter. Buiten het statige B.P.S.22., het Henegouwse centrum voor hedendaagse kunst, slingert de klimop rond de zuilen. Binnen schreeuwt een gigantische affichemuur om aandacht. Uitvergrote krantenknipsels met ronkende koppen: 'I am punk, fais-moi peur','The Filth and the Fury', 'Punk: les enfants du reproche'. Grote boodschappen in opvallende contouren.

"Europunk wil focussen op de rijke visuele kracht van de Europese punkcultuur van eind de jaren zeventig", zegt Eric de Chassey, directeur van de Académie de France in Rome. Hij stelde de expo samen, die aanvankelijk te zien was in Rome, en afgelopen zomer ook in Genève. "Iedereen kent het woord 'punk' en heeft er spontaan allerlei associaties bij", vervolgt De Chassey. "Maar aan het visuele aspect van de tegencultuur is nog te weinig aandacht besteed. Daarom richt Europunk zich op de grafische vormgevers, illustratoren en agitatoren die de wereld wilden veranderen met hun beelden." Bijna 500 objecten bundelt Europunk, afkomstig uit publieke en privécollecties. "Doel was niet om de zoveelste documentaire expositie over de geschiedenis van de punk op te zetten, alles werd louter op de visuele kracht gekozen."

Contradictie

De oerknal van de punk en tegelijk van de expo was het allereerste televisieoptreden van de Sex Pistols op 28 augustus 1976, tijdens So It Goes, een programma op Granada Television in Manchester. "Waar anders beginnen dan bij de Sex Pistols?", zegt Pierre-Olivier Rollin, hoofd van B.P.S.22. "Hun impact was enorm. Niet alleen op muzikaal, maar ook op visueel vlak. Denk maar aan de inmiddels legendarische platenhoes van God Save the Queen, of aan het staatsieportret van koningin Elisabeth door Jamie Reid." Beide afbeeldingen zijn parels aan de kroon van Europunk.

Daarnaast te zien: tientallen flyers, concertaffiches, T-shirts en pamfletten, doorspekt met hakenkruisen, pornografische boodschappen, ratten of communistische tekens. Destijds waren het visuele en verbale wapens tegen het establishment, in 2011 prijken ze veilig achter glas of tegen de muur. Anarchy in the UK wordt anarchie in het museum. Ingekaderde rebellie. Krijsende kreten op straat verworden tot tandeloze relieken in een museum, zo lijkt het.

"Van die contradictie zijn we ons heel bewust", reageert De Chassey. "Door de werken, of beter 'objecten', uit hun publieke context te halen, verandert hun betekenis. Maar dankzij de historische afstand is het volgens ons mogelijk om de artistieke dimensie van deze tegenbeweging te omarmen en het werk van de kunstenaars te analyseren op zijn esthetische kwaliteiten."

Aan esthetiek is er alvast geen gebrek in Europunk, zij het knip- en plakesthetiek. Er liggen fluogroene, strak vormgegeven affiches van Gang Of Four ("Montag 20 Uhr in die Stadthalle Köln-Mülheim"), maar ook het befaamde Metal Box van PiL of anarchistische tekeningen van het Nederlandse combo Raket. Ruime aandacht is er ook voor Bazooka, het Franse punkcollectief dat in broeierige RAF-tijden meermaals de voorpagina van de Franse krant Libération kaapte, en voor punk uit Zwitserland, Duitsland en Italië.

Ook de Belgische punk komt uiteraard aan bod, met onder meer affiches van de vrij imposante double bill Joy Division-Cabaret Voltaire in de Brusselse zaal Plan K/La Raffinerie, oktober 1979. Het vizier is nauw op Europa gericht, en dus is er geen spoor van Amerikaanse namen als Blondie, The New York Dolls of The Ramones. Anonieme namen prijken naast iconische boegbeelden, klank naast beeld, met gelukkig veel videofragmenten.

Europunk is bovendien zorgvuldig thematisch aangepakt: Sex Pistols, Bazooka, new wave, anarchisme en DIY. Springen in de laatste categorie fel in het oog: de tientallen fanzines, tijdschriften door en voor fans die even snel samengesteld, gekopieerd als uitgedeeld werden, elk met eigen grafisch en inhoudelijk idioom. Ze werden later gretig overgenomen door de Riot Grrrl-beweging. Niet onlogisch eindpunt van de expositie is Joy Division, met hun eerste optreden op de BBC in 1979. Weinig later spatte de punkbeweging uiteen.

'Punk Ghosts'

In de industriële entreehal staat Punk Ghosts, een geluidsinstallatie van Patrick Codeneys, lid van de baanbrekende Belgische band Front 242. Als een onzichtbare maar ontregelende geest vult een tegendraads geluid de volledige ruimte. "Het geluid van een slecht aangesloten kabel, de buzz van de versterker, het geluid van de gitaarpedalen: al die vreemde 'restgeluiden' van voor, tijdens of na een concert herinneren me aan de punkperiode", licht Codeneys een en ander toe. "Aan de vrijwillige imperfectie van een brute muziekstijl waar de anarchistische attitude primeerde op de orde of de savoir-faire."

Europunk is naast veel visueel dus ook sonoor geweld. En dat alles staat opgesteld in een uiterst geschikte, kale, uitgebeende ruimte. Het geheel is onaf maar overzichtelijk, met graffiti tegen het plafond en schemering door de vensters. Immers: 'No Future' verdraagt geen zonlicht.

Geen betere stad ook dan Charleroi om een punkexpo te installeren: nog steeds weerbarstig, maar bedolven onder een flinke laag roest. Of zoals op die ene hemdsmouw gepend stond: 'Try subversion, it's fun.'

INFO:
Europunk, nog tot en met 22 januari 2012 in B.P.S.22, Charleroi.
Alle info op: bps22.hainaut.be