Amsterdam pakt drugstoerisme hard aan: cannabisverkoop aan buitenlanders verboden

Amsterdam heeft genoeg van massatoerisme en de bijbehorende coffeeshops. Een verkoopverbod van cannabis aan buitenlanders moet soelaas brengen.

Wat burgemeester Eberhard van der Laan niet durfde, wil Femke Halsema wel doen: het verbieden van cannabisverkoop aan buitenlanders. Samen met een aantal andere maatregelen moet dat de Amsterdamse binnenstad weer leefbaar maken. De burgemeester wil een einde aan de overlast door massa- en drugstoerisme en wil ook de drugscriminaliteit aanpakken.

Door het massatoerisme is de vraag naar cannabis geëxplodeerd, zegt de burgemeester, die eind januari haar nota Aanpak Binnenstad presenteerde in de gemeenteraad. “Corruptie en overlast zijn niet meer te tolereren, waarbij coffeeshops een belangrijke rol spelen.”

Volgens onderzoeksbureau Breuer&Intraval bezochten in 2018 3 van de 19 miljoen toeristen vijf- à zesmaal een Amsterdamse coffeeshop. Bovendien kent de regio bijna 100.000 regelmatige gebruikers. Een gram kost 10 tot 15 euro. Een precoronaschatting van de jaaromzet van de 168 coffeeshops in de stad (bijna een derde van heel Nederland) komt uit op minimaal 100 miljoen euro. Btw betalen hoeft niet, omdat cannabis officieel verboden is. Intraval concludeerde voor Trouw in 2016, vóór de toerisme-explosie, dat een gemiddelde Nederlandse coffeeshop 1,7 miljoen euro omzet.

Straatdealers

Al in 2012 wilde burgemeester Van der Laan criminele inmenging tegengaan en een “kleinschalige, transparante branche” creëren. Landelijk was de wens om drugstoerisme te weren. Die opzet is faliekant mislukt, vandaar dat Halsema een hardere aanpak voorstaat.

Maar wat gebeurt er als miljoenen buitenlanders niet meer legaal wiet of hasj kunnen kopen? Van der Laan durfde het invoeren van een koopverbod voor toeristen, het zogeheten ingezetenencriterium, niet aan vanwege “zeer negatieve ervaringen” met straatdealers.

Raadsleden zijn vooral bang voor illegale straathandel; dat is hun grootste bezwaar tegen Halsema’s plannen. PvdA-raadslid Soufyan Mbarki ziet tegengaan van straathandel als hoofdprioriteit en wil afnemers van minderjarige dealers vervolgen. Ook D66, GroenLinks en Denk maken zich zorgen over een potentiële groep die toeristen voor snel geld van illegale waar voorziet. “Juist kwetsbare jongeren zullen worden verleid”, meent raadslid Sheher Khan van Denk. “Onze jongeren zijn geen proefkonijnen.”

Criminoloog Ton Nabben van de Hogeschool van Amsterdam sluit zich bij die vrees aan. “Dealers zullen toeristen opwachten bij het Centraal Station, Schiphol, hotels en campings.” Hij onderzocht steden met drugstoeristen zoals Breda, Maastricht, Roermond en Venlo, toen die in 2013 verkoop aan buitenlanders verboden. “Een deel van de toeristen bleef weg, maar de handel verplaatste zich ook. Forensdealers gingen vanuit Rotterdam of Utrecht in Maastricht werken. Al snel reden ze in dure auto’s, met pakken geld op zak.”

Nabben spreekt van een wisselend succes. Maastricht en Breda slaagden er wél in de straathandel terug te dringen. Zij zijn tevreden, dankzij het verkoopverbod. “Het coffeeshoptoerisme, met bijbehorende overlast van drugsrunners en dealers, is gigantisch afgenomen”, stelt een woordvoerder van de gemeente Maastricht. De aanpak is wel een kwestie van lange adem en bijsturen, waarschuwt hij. “Een overlastmeldpunt gaf ons informatie zodat wij gericht konden handhaven.” Eindhoven maakte een draai en heeft het ingezetenencriterium weer afgeschaft om van straatdealers af te komen. De stad heeft slechts 10 procent drugstoeristen, wat het besluit makkelijker maakte.

Nabben denkt dat Amsterdam te sexy is: jongeren zullen blijven komen voor clubs en festivals, hasj en bier, grachten en Vondelpark. De criminoloog mist alternatieven voor een verkoopverbod, zoals een substantieel deel van de coffeeshops uit de binnenstad verplaatsen naar de stadsrand. “Met een terras waar je kunt blowen met een shake en salade. Dat haalt de vraag uit de volle binnenstad weg, zeker als je daar een blowverbod instelt.”

En de zorgen over straathandel door een verkoopverbod voor buitenlanders? Halsema werpt tegen dat die handel allang bestaat. Jaarlijks houdt de politie zo’n 1.500 dealers in nep-, hard- en softdrugs aan.

Gebruik onder Amsterdammers

Denk-gemeenteraadslid Sheher Khan wil de drugsdiscussie breder trekken. “Laten we niet alleen het gebruik bij toeristen, maar ook bij inwoners van Amsterdam ter discussie stellen. Er is een direct verband tussen vraag en aanbod.”

Die vraag blijft onverminderd hoog. Uit een recent gepubliceerd onderzoek van het Trimbos-instituut blijkt dat ongeveer een miljoen mensen op jaarbasis weleens cannabis gebruikt. Onder jongeren is dat aandeel veel hoger. Bijna een kwart blowt weleens. De lockdowns hebben geen positieve invloed. Veertig procent van de mensen die voor maart vorig jaar cannabis gebruikte, zegt dat tijdens de eerste lockdown meer te zijn gaan doen.

Dat de normaliteit van drugs terugslaat op kwetsbare jongens, ziet Khan dagelijks. Hij werkte jaren met jongeren. “Juist zij weten de weg naar hulp niet snel te vinden en worden geronseld voor illegale activiteiten.” De Nationale Drug Monitor 2020 meldt dat regelmatig cannabisgebruik hoger is in grote steden (6,2 procent), onder jongere mannen, en het hoogst onder niet-westerse volwassenen met een migratieachtergrond (8,4 procent). Khan: “Een kennis van mij is op zijn 35ste nog steeds psychotisch, doordat hij begon met blowen op zijn dertiende.”

Meeloopgedrag en rekrutering

Veel jongens uit kwetsbare buurten hebben een achterstand, soms komt daar een licht verstandelijke beperking bovenop, weet Khan. “En in hun wijk stikt het van de coffeeshops. Dat lijkt progressief, maar je moet het absoluut niet willen. Blowen lijkt stoer, maar kan leiden tot schooluitval. Ze worden suf, vertonen meeloopgedrag.”

Bijkomend risico is volgens Khan dat deze jongens vatbaar zijn voor rekrutering als straatdealer. “Dan sleur je niet alleen zo’n jongen de illegaliteit in, maar ook tientallen gezinnen.”

Halsema deelt de zorgen over een explosie aan straatdealers niet. Zij denkt dat hun aantal net zo goed kan stabiliseren. Uit gemeentelijk onderzoek blijkt namelijk dat veel budgettoeristen die komen om te blowen bij een verbod wegblijven. Een ander deel zal zich niet op de illegale markt begeven.

Na doorvoering van verkoop aan toeristen lijkt een forse inzet en goede handhaving door politie en boa’s wel essentieel. De politie waarschuwt dat harddrugsdealers en -bendes straks ook softdrugs voor straathandel leveren. De toeleveringsmarkt voor harddrugs en softdrugs is niet gescheiden, weet de politie. Zo begon de verdachte drugsbaas Ridouan T. zijn carrière met een hasjlijn, waarna hij een cocaïne-imperium opbouwde. De politie rolde in 2019 3.600 hennepkwekerijen op en ziet dat cannabis een ‘instapdelict’ kan zijn, waarna criminelen overgaan op lucratievere drugs.

Woonwijken

Dat Halsema drugsgebruik wil de-normaliseren, noemt de politie positief. Mits ze na de invoering van een verkoopverbod voor toeristen de juiste controlemaatregelen doorvoert, zal de markt uiteindelijk tot rust komen, verwacht de politie. Het kost natuurlijk tijd eer de boodschap in het buitenland doorsijpelt. Maar omdat 100 van de 168 coffeeshops in Amsterdam op toeristen zijn gericht (tegen 12 in Eindhoven, 8 in Breda en 14 in Maastricht) zal het aantal coffeeshops waarschijnlijk verminderen.

Denk-raadslid Khan roept burgemeester Halsema op ook coffeeshops in woonwijken te onderzoeken. De wijk De Baarsjes vroeg daar tien jaar geleden al om, net als stadsdeel Centrum. Khan: “Doe meer aan preventie en ondersteun gezinnen, zodat deze jongens op school blijven en geen dealer worden.”

Criminoloog Nabben voorspelt dat het landelijke softdrugsbeleid – gedogen aan de voordeur, verbieden aan de achterdeur – blijft etteren. “Maak eindelijk goede afspraken die de drugsmarkt reguleren. Met belastinginkomsten, een transparante keten én de kennis hoe sterk de waar is, net als bij alcohol.”