Ambtenaren met burn-out getuigen: ‘Ik had gezworen nooit grijs en verzuurd te worden. Toch is dat wat gebeurde’

Almaar meer ambtenaren kampen met psychische problemen en de overheid vindt niet meteen een oplossing. 72 procent van de overheidsmedewerkers die uitvallen door stress hervallen binnen de vier jaar. ‘Het personeelstekort woog zwaar, maar die bedenking werd nooit ernstig genomen.’

“Ik had gezworen nooit een grijze en verzuurde ambtenaar te worden. Toch is dat wat gebeurde.” Toen Iman Ben Madhkour (28) in de zomer van 2019 als loketbediende bij de NMBS aan de slag ging, deed ze dat met veel enthousiasme. Alleen bleken de omstandigheden op de werkvloer minder aangenaam dan ze verwacht had. De spoorwegmaatschappij kampte met een personeelstekort, Ben Madhkour en haar collega’s moesten in een erg hoog tempo werken. De computersystemen waren bovendien verouderd en traag, waardoor reizigers soms 40 minuten moesten wachten voor ze geholpen werden.

“Door de lange wachtrijen en uitgevallen treinen kregen we dagelijks met agressie te maken”, vertelt Ben Madhkour. Ze kreeg het steeds moeilijker om vriendelijk te zijn tegen klanten en anderhalf jaar geleden ging het licht uit. De dokter stelde een burn-out bij haar vast.

Recept voor herval

Nieuwe cijfers van het controleorgaan Medex bewijzen dat de hoge personeelsuitval zich ook in andere segmenten van het ambtenarenapparaat voordoet. In 2021 waren ambtenaren gemiddelde 16,5 dagen per jaar ziek. Dat is het hoogste cijfer in vijf jaar tijd.

Medex geeft aan dat het belang van psychische problemen bij de langdurige afwezigheden niet te overschatten valt. In 2017 verwees 33 procent van de zieke ambtenaren naar stress als reden voor hun absentie, in 2021 ging het al om 40 procent. Opvallend is ook dat ruim 70 procent van de door stress uitgevallen ambtenaren binnen de vier jaar na hun terugkeer hervallen. “Naar een werkplek terugkeren zonder dat er aanpassingen gebeuren, is een recept voor herval”, zegt professor arbeidsgeneeskunde Lode Godderis (KU Leuven).

Dat is net waar volgens Ben Madhkour het schoentje knelt. Toen de spoormedewerker na een afwezigheid van een maand weer aan de slag ging, kreeg ze de toelating om halftijds te werken. Alleen moest ze door het starre shiftensysteem nog altijd zes of zeven dagen aan een stuk aanwezig zijn. Dat die diensten wat korter duurden, was slechts een doekje voor het bloeden. Zeker omdat de bestaande problemen ondertussen niet opgelost waren.

“Ik kaartte bijvoorbeeld aan dat het personeelstekort erg zwaar op ons woog, maar die bedenking werd nooit ernstig genomen”, zegt Ben Madhkour. In november viel ze opnieuw uit en nu is ze niet meer van plan naar de spoorwegmaatschappij terug te keren. Na haar herstel wil ze aan de slag gaan als leerkracht, al blijft ze op haar hoede voor mentale problemen. “Ik had nooit het gevoel dat ik als een waardig mens beschouwd werd, eerder als iets dat, net als een computer, nodig is om arbeid te verrichten.”

Loopbaancoaches

Om de uitval van arbeidskrachten te voorkomen, is het belangrijk dat er geïnvesteerd wordt in preventie. Minister van Ambtenarenzaken Petra De Sutter (Groen) trekt daarom meer geld uit voor opleidingen die leidinggevenden bewuster moeten maken van het belang van geestelijk welzijn. Daarnaast komen er meer preventieadviseurs en loopbaancoaches.

Dat is volgens Katleen Van Roye (50) een goede ontwikkeling. Zij is tegenwoordig als coach gespecialiseerd in loopbaanbegeleiding, maar enkele jaren geleden was ze zelf ambtenaar en kampte ze met psychische problemen. Als budgetbeheerder bij het OCMW merkte ze dat ze vaak over haar eigen grenzen ging om mensen te helpen.

“Het was mijn taak om facturen te betalen en om ervoor te zorgen dat cliënten uit de schulden kwamen, maar ik wilde hun ook emotioneel helpen”, vertelt Van Roye. Ze kreeg een burn-out en moest negen maanden lang thuisblijven. Nadien ging ze nog een jaar halftijds aan de slag bij het OCMW, maar ze besefte dat het een eindig verhaal was. Nu begeleidt ze onder meer mensen die hetzelfde doormaken.

Sneller gefrustreerd

Introspectie en loopbaanbegeleiding kunnen de kans op een burn-out verkleinen, wat zeker in het huidige arbeidsklimaat belangrijk is. In verschillende sectoren is er immers een nijpend personeelstekort. Op sociale media reageren heel wat mensen dan wel dat ambtenaren in een makkelijkere en minder onzekere situatie leven dan medewerkers uit de privésector of zelfstandigen, maar volgens professor Godderis heeft het ambtenarenapparaat de voorbije jaren wel degelijk een evolutie doorgemaakt.

“De samenleving verwacht meer van overheidsdiensten. Als die verwachtingen niet onmiddellijk ingelost worden, krijgen ambtenaren sneller frustraties te horen. Dat leidt tot een stijging van de druk.” Bovendien heeft de digitalisering het werk in de sector in een andere richting gestuwd. Zeker voor oudere ambtenaren is het niet vanzelfsprekend om met die nieuwe en hogere verwachtingen om te gaan.

Om het ziekteverzuim door stress definitief te doen dalen, gelooft Godderis dat het belangrijk is dat werkgevers en werknemers beiden een duit in het zakje doen. Bedrijfsleiders kunnen zinvolle jobs creëren, groeien op het vlak van leiderschap en investeren in de talenten van hun medewerkers. Personeelsleden ten slotte dragen zelf de verantwoordelijkheid om hun job zelf vorm te geven. “Je kunt bijvoorbeeld opleidingen volgen. Het initiatief hoeft niet alleen van de werkgever te komen.”